Το τελευταίο από τα τρία φετινά ρεσιτάλ της Ελίζαμπετ Λεόνσκαγια, με τα οποία ολοκληρώθηκε ο κύκλος με όλες τις (21) σονάτες για πιάνο του Σούμπερτ, έμελλε να είναι και η τελευταία μουσική εκδήλωση που έλαβε χώρα σε αθηναϊκές αίθουσες πριν τη βίαιη διακοπή που έφερε -και στην πολιτιστική ζωή- ο κορωνοϊός.
Ήταν περίεργη η εικόνα της «Αίθουσας Δημ. Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής το βράδυ της 11/3, καθώς σε αυτήν βρέθηκαν το πολύ 100 άτομα, παρότι …δεν υπήρχαν διαθέσιμα εισιτήρια! Tα sold out υπήρξαν σταθερά σε όλα τα -6 συνολικά- ρεσιτάλ του κύκλου, που έδωσε η διάσημη πιανίστα κατά την περσινή και τη φετινή καλλιτεχνική περίοδο, και τα οποία αποτέλεσαν μείζονα προσφορά στο χώρο της μουσικής δωματίου.
Παραδόξως (;), αυτή η τελευταία εμφάνιση υπήρξε η λιγότερο εντελής από πιανιστικής πλευράς! Η Λεόνσκαγια δεν βρέθηκε σε καλή μέρα: τα αρκετά κενά μνήμης έφεραν μία ορατή νευρικότητα, και αυτή με τη σειρά της ουκ ολίγες χαμένες νότες, ολισθήματα, λάθη… Φυσικά, αυτά συμβαίνουν και στους απολύτως κορυφαίους, και ουδόλως απομειώνουν τις σπουδαίες εντυπώσεις που άφησε τούτη η -πολλοστή!- αναμέτρηση της Ρωσογεωργιανής, πλην εγκατεστημένης στη Βιέννη σολίστ με το σημαντικότερο τμήμα της πιανιστικής δημιουργίας του Σούμπερτ.
Και στα τρία φετινά ρεσιτάλ ακολουθήθηκε η ίδια λογική παρουσίασης: αρχικά παίχθηκε μια νεανική σονάτα, ακολούθως μια ενδιάμεση και τέλος, μία από τις τρεις «μεγάλες» Σονάτες της ωριμότητας. Έτσι στις 14/12/2019 ακούσθηκαν οι 5η, 15η και 19η, στις 17/2 οι 1η, 14η και 20ή, ενώ στις 11/3 οι 2η, 11η και 21η Σονάτες. Πέρα από την παιδαγωγική και τη μουσική αξία μιας τέτοιας επιλογής, που επέτρεψε να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη της συνθετικής σκέψης (με άξονα την αέναη αρμονική περιπλάνηση), η σημασία της εκτάθηκε και στην αποτίμηση των προσφερθεισών ερμηνειών.
Έτσι, στις τρεις νεανικές σονάτες η Λεόνσκαγια έκανε προσπάθεια να ελαφρύνει όσο μπορούσε το ρωμαλέο πλην θερμό ήχο της, να εστιάσει στις αποχρώσεις και την -φαινομενική- απλότητα της γραφής (π.χ. στις μελωδίες ή τις μετατροπίες). Η προσέγγισή της όμως ανέδειξε περισσότερο -κυρίως στα γρήγορα μέρη- τις μπετοβενικές καταβολές τους απ’ό,τι αυτές, περισσότερο κυρίαρχες του βιεννέζικου κλασικισμού (Χάϋντν, Μότσαρτ), ιδιαίτερα ορατές στη χάρη και την κομψότητα των τρυφερών αργών μερών ή των λικνιστικών μενουέτων. Εύλογα, η αναλυτική αποκωδικοποίηση και η πεντακάθαρη άρθρωση του μουσικού υλικού απέβαιναν ενίοτε σε βάρος ενός μεγαλύτερου αυθορμητισμού και μιας πιο ρευστής αφήγησης, ιδίως στις Σονάτες υπ’αρ. 1 και 5 (D. 157 και 557/346), στις οποίες αναζητούσε κανείς λίγο εναργέστερη προβολή της εγγενούς ονειροπόλησης και τρυφερότητας.
Αντιθέτως, στις ιδιότυπες, και ενίοτε ημιτελείς ενδιάμεσες σονάτες, η σπουδαία σολίστ …τετραγώνισε τον κύκλο! Διαθέτοντας άριστη αίσθηση του μουσικού χρόνου και μοναδική τέχνη στη διαμόρφωση της μελωδικής γραμμής, αποφεύγοντας υπερβολές σε ταχύτητες και δυναμικές, απέδωσε υποδειγματικά τις τόσο χαρακτηριστικές στον Σούμπερτ διακυμάνσεις διαθέσεων και συναισθημάτων. Στην περίφημη 15η Σονάτα (D. 840) «Reliquie» [«Κειμήλιο»], της οποίας σώζονται πλήρη -και εν προκειμένω παίχθηκαν- μόνο τα δύο πρώτα μέρη, μετέδωσε θαυμαστά και με μεγάλη εκφραστικότητα όλη την υφέρπουσα ανησυχία και ένταση, με ωραίες εναλλαγές αυστηρότητας και μελωδικού λυρισμού. Η εξίσου εκφραστική απόδοση της 14ης Σονάτας (D. 784), που ανέδειξε την ονειρική της διάσταση, στηρίχθηκε σ’ένα παίξιμο μεγάλης νηφαλιότητας και διανοητικής συγκέντρωσης, που αξιοποίησε σβέλτα τέμπι, καθαρότητα προβολής της αντίστιξης, επαρκείς φωτοσκιάσεις και υπαινικτικές αρετές. Εύστοχα -αν και ίσως κάπως υπερβολικά- τονίσθηκε και η απόγνωση της 11ης Σονάτας (D. 625), πρωτίστως μέσα από την ευφάνταστη, διαρκή πύκνωση και αραίωση του μουσικού ειρμού.
Όπως αναμενόταν, το ενδιαφέρον του κοινού κίνησαν περισσότερο οι εκτενείς τρεις τελευταίες Σονάτες, η κορωνίδα του πιανιστικού έργου του Σούμπερτ, οι οποίες γράφτηκαν λίγο πριν τον τόσο πρόωρο χαμό του. Στις μείζονες αυτές συνθέσεις του ρομαντισμού, με την καθοριστική επιρροή του Μπετόβεν, συμπυκνώνεται συγκλονιστικά το ταξίδι της ζωής (η δίψα της νιότης, ο πλούτος των συναισθημάτων, ο φόβος του θανάτου). Κάθε πιανίστας καλείται εδώ ν’ανταποκριθεί τόσο σε αυξημένες (δεξιο)τεχνικές προκλήσεις όσο και σ’ένα βαρύ εκφραστικό φορτίο αρκετών συμφραζομένων.
Παρότι τα έργα αυτά δεν κρύβουν πλέον μυστικά για τη Λεόνσκαγια, δεδομένης της σχέσης ζωής με τον Σούμπερτ, εξακολουθεί να εντυπωσιάζει ο παλμός και η φρεσκάδα της προσέγγισής της, μακράν κάθε έννοιας ρουτίνας. Τούτο έγινε αντιληπτό ακόμη και στην εκτέλεση της περίφημης τελευταίας Σονάτας (αρ. 21 D. 960), παρά τα όποια σφάλματα στα οποία ήδη αναφερθήκαμε: η τόσο ανήσυχη δραματουργία της δικαιώθηκε από την αφηγηματική ευφράδεια (και τις μαγικές τρίλιες!) του παιξίματος, που αξιοποίησε τον καλά σταθμισμένο τονισμό των στιγμών ορμής/έντασης μέσα σ’ένα προεξαρχόντως μελαγχολικό/νοσταλγικό περιβάλλον.
Ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση προκάλεσαν οι ερμηνείες της στις δύο προγενέστερες Σονάτες. Εκμεταλλευόμενη την ευέλικτη απόδοση των αγωγικών ενδείξεων και την άρτια πλαστικότητα φραστικής, η σολίστ φώτισε ανάγλυφα, με ισορροπημένες δόσεις μεγαλοπρέπειας και εσωτερικότητας, τη σκοτεινή 19η Σονάτα (D. 958). Στην δυσκολότατη 20ή (D. 959) η σπουδαία πιανίστα απέδωσε εξαιρετικά το διάχυτο νυχτερινό λυρισμό: με πόση μαεστρία απέφυγε τις πολύ στιβαρές, σχεδόν βίαιες διατυπώσεις που συχνά προσφέρονται στο συγκεκριμένο έργο, εστιάζοντας σε ασύλληπτης λεπτότητας διαβαθμίσεις στις εντάσεις και τη δυναμική τους, πόση ευγένεια και ειλικρίνεια ενστάλαξε σ’αυτόν το σπάνιας αγωνίας μουσικό περίπλου…
Όχι τυχαία, ήταν με το andantino (το δεύτερο μέρος) της Σονάτας αυτής, επιτομή του συναισθηματικού περιεχομένου και των αισθητικών αξιών της μουσικής του Σούμπερτ, που η Λεόνσκαγια αποχαιρέτησε -εκτός προγράμματος- το αθηναϊκό κοινό, το οποίο την αποθέωσε για μια ακόμη φορά. Εκτεινόμενα συνήθως πέρα από τις Σονάτες, τα ανκόρ της λειτούργησαν ως αληθινές οάσεις ποίησης και στοχασμού, όπως π.χ. ο αριστουργηματικός 3ος Αυτοσχεδιασμός του έργου 142 (D. 935), με τον οποίο έκανε το χρόνο να σταματά το βράδυ της 17ης Φεβρουαρίου…
