Το σάουντρακ της εξέγερσης στη Στέγη

Η πολυμεσική παράσταση «Songs of rebellion» στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης είναι μια καλλιτεχνική απόπειρα της συνθέτιδας Brigitta Muntendorf και του θεατρικού σκηνοθέτη Michael Hoppner να αποδώσουν με μέσα μουσικά και θεατρικά –αλλά κι επικοινωνιακά– τη δυναμική του τραγουδιού ­διαμαρτυρίας τόσο σε προσωπικό/αισθητικό όσο και σε μαζικό/κοινωνικό επίπεδο. Όχημά τους το ίδιο το protest song, όπως καταγράφεται διαχρονικά και ιστορικά μέσα στην ποπ κουλτούρα, αλλά και η σύγχρονη μουσική σύνθεση – φύσει και θέσει σε σχέση ανατροπής με τις κρατούσες φόρμες.

Με ένα γκρουπ/θίασο μουσικών και ηθοποιών από το Ensemble Garage της Muntendorf και από την Opera Lab Berlin του Hoppner, με μια community of practice όπως την ονομάζουν («κοινότητα πρακτικής»), οι καλλιτέχνες επιχειρούν να συντονιστούν με την κοινωνική αναταραχή που δια­κρίνει και χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο –και όχι μόνο την Ευρώπη– και να απαντήσουν με τον δικό τους τρόπο στα θέματα και τα ερωτήματα που προκύπτουν από αυτήν.

To protest song ως έμπνευση ή ιδεολογία, ως μύθος ή αντιστασιακή πράξη, ως εξέγερση ή συντηρητικότητα είναι ένα βασικό στοιχείο στις λαϊκές (popular) μουσικές του 20ού αιώνα και συμβαδίζει με τις κοινωνικές εξελίξεις, πράγμα που δεν έχει λόγο να μην ισχύει και σήμερα, που έχουμε απείρως πιο αποτελεσματικές επικοινωνιακές ευκολίες και δυνατότητες.

Φυσικά η αναταραχή, από όπου κι αν προέρχεται, αν είναι δηλαδή η κλασική εξεγερσιακή δυναμική του εργαζόμενου λαού, όπως αντικατοπτρίζεται στα γαλλικά «Kίτρινα Γιλέκα», ή η φοβική ακροδεξιά αντίδραση του κινήματος Pegida, κατά της ενδεχόμενης ισλαμοποίησης της Ευρώπης, εγείρει διαφορετικά επιμέρους θέματα. Όπως τα μαθητικά Fridays for Future και η Greta Thunberg ενέχουν άλλου είδους συμβολισμούς από ό,τι «η στρατιά που κατεβαίνει προς το κίτρινο ποτάμι» (όπως την τραγουδάει ο Χικμέτ), έτσι και στο «Songs of rebellion» αντιμετωπίζεται κάθε αντικρουόμενη σημασία του τραγουδιού διαμαρτυρίας, όπως το ξέρουμε από τον Woody Guthrie στον Bob Dylan και από τον Μίκη Θεοδωράκη στους Rage Against the Machine και τους Arctic Monkeys.

To protest song ως έμπνευση ή ιδεολογία, ως μύθος ή αντιστασιακή πράξη, ως εξέγερση ή συντηρητικότητα είναι ένα βασικό στοιχείο στις λαϊκές (popular) μουσικές του 20ού αιώνα και συμβαδίζει με τις κοινωνικές εξελίξεις, πράγμα που δεν έχει λόγο να μην ισχύει και σήμερα, που έχουμε απείρως πιο αποτελεσματικές επικοινωνιακές ευκολίες και δυνατότητες. Στο έργο της Brigitta Muntendorf και του Michael Hoppner η μουσική μοιράζεται ανάμεσα στην popular και την αβανγκάρντ (αμφότερες μπορούν να έχουν πολιτικές σημάνσεις) και συνδυάζεται με το θέατρο και τα πολυμέσα· αυτό του δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δεν μπορεί να είναι σίγουρος κάποιος αν πρόκειται για το λυκαυγές ή το λυκόφως της εξέγερσης· σίγουρα όμως είναι το σάουντρακ.

Μέχρι σήμερα, αυτό το σάουντρακ έχει χαρακτηριστικά που του δίνουν μια διαχρονικότητα. Τα τραγούδια του ισπανικού εμφυλίου φέρ’ ειπείν είναι αισθητικά αριστουργήματα (φέρουν και την υπογραφή ενός Λόρκα), σε αντιδιαστολή με τα τραγούδια των φαλαγγιτών του Φράνκο – και αυτό δεν έχει να κάνει με τη φημολογούμενη πολιτιστική κυριαρχία της αριστεράς! Ο Carlos Puebla της Κούβας και ο Victor Jara της Χιλής παραμένουν αθάνατοι και συγκινούν τους νέους ακόμη και σήμερα – όσο κι αν «η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δικιά σου μελαγχολία», που επιμένει να λέει ο Διονύσης. Για να μη μιλήσουμε για τον δικό μας Μίκη...

Θυμάμαι στην εφηβεία μου μια συγκλονιστική διάλεξη του Iannis Xenakis, στην οποία εξηγούσε πως οι ηχητικοί όγκοι που συνέθετε με τη μαθηματική και αρχιτεκτονική του ακρίβεια όχι μόνο συμβόλιζαν, αλλά αναπαριστούσαν τις ιαχές και τους πυροβολισμούς των διαδηλώσεων – εκεί όπου η εξέγερση ήταν υπαρκτή (λ.χ. στα Δεκεμβριανά) και μπορούσε να σου κόψει ή να σου αλλάξει τη ζωή. Φυσικά κάτι τέτοιο μπορεί να σου αλλάξει και την αισθητική.

Σήμερα, καθώς ο 21ος αιώνας τρέχει για να μπει στην τρίτη δεκαετία του, συνθέτες και μουσικοί, όπως η Brigitta Muntendorf, μπορούν –και οφείλουν– να βλέπουν τη μουσική όχι μόνο στην ηχητική της διάσταση αλλά και σε πλήρη συσχετισμό με όλες τις άλλες μορφές τέχνης κι έκφρασης. Το πολυεθνικό σχήμα Ensemble Garage λειτουργεί ως ομάδα εδώ και μία δεκαετία κι έχει πάντα στόχο τη σύγχρονη μουσική δημιουργία και την εκτέλεση νέων έργων. Ένα τέτοιο είναι και το «Songs of rebellion», που φιλοδοξεί να δώσει νέα διάσταση σε κάτι που δεν είναι απαραιτήτως προφανές.

Το protest song σήμερα

#1 «Nothing can stop us», Robert Wyatt

Δύσκολα θα μπορούσε άλλος δημιουργός να αποστάξει με τέτοια ενάργεια και πληρότητα το πολιτικό τραγούδι πίσω στα ’80s. Προσγειώνοντας τον κόσμο στην πραγματικότητα.

#2 «Not in our name», Charlie Haden

Η αμερικανική αντίδραση στον πόλεμο, έτσι όπως κρατάει την παράδοση η θρυλική Liberation Music Orchestra του σπουδαίου μπασίστα/συνθέτη από τα ’60s μέχρι σήμερα.

#3 «Songs of resistance 1942-2018», Marc Ribot

Έτσι ακούγεται με σημερινούς μουσικούς όρους όλη η παράδοση του protest song. Μια ανθολογία κομματιών που υπογραμμίζει τη διαχρονικότητα του θέματος.