Σε θεσμό, και μάλιστα περιωπής, τείνει να αναχθεί το Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης το τελευταίο δεκαήμερο του Νοέμβρη, για τρίτη συνεχή χρονιά, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του βιολοντσελίστα Δήμου Γκουνταρούλη.
Αξιοποιώντας μιαν εξαιρετικά ταλαντούχα γενιά νέων Ελλήνων μουσικών, με λαμπρές σπουδές και πλούσια συναυλιακή εμπειρία στην ιστορικά ενημερωμένη ερμηνεία ενός αχανούς ρεπερτορίου από το πρώιμο μπαρόκ μέχρι και τον κλασικισμό, η διοργάνωση δεν σταματά να εξελίσσεται και να καταπλήσσει με το υψηλότατο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Ένα αληθινό επίτευγμα, αν αναλογισθεί κανείς τις δυσκολίες -οικονομικές, θεσμικές κλπ- που αντιμετωπίζει η μουσική ζωή και στη συμπρωτεύουσα, συμπεριλαμβανομένου του εκεί Μεγάρου.
Όλα βέβαια αντιμετωπίζονται όταν υπάρχει γνώση, όρεξη και φαντασία, όπως απέδειξε το φετινό πρόγραμμα που ετοίμασε ο Γκουνταρούλης, και το οποίο, υπό τον τίτλο «Παλαιά και νέα όνειρα», επεσήμανε καίρια πόσο νέα, ζωντανή, γεμάτη χυμούς και αλήθεια, ηχεί η ακρόαση της μουσικής των περασμένων αιώνων με παλαιά όργανα. Η διεύρυνση του ρεπερτορίου (μέχρι και τον κλασικισμό του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα), το άνοιγμα στο εξωτερικό (με την μετάκληση για πρώτη φορά δύο ευρωπαϊκών σχημάτων μπαρόκ μουσικής) αλλά και η επιμονή σε μια εξαιρετική συνολική αισθητική με τους ειδικά σχεδιασμένους από τον Αλέξανδρο Σεϊταρίδη φωτισμούς και τις προβολές εικαστικών έργων εποχής (φέτος τιμήθηκαν τα 350 χρόνια από το θάνατο του Ρέμπραντ) επιβεβαίωσαν την ευστοχία και το διακριτό στίγμα του Φεστιβάλ.
Η παρακολούθηση των «διπλών» συναυλιών του πρώτου διημέρου (22-23/11) έπεισε αβίαστα για το ότι αυτό το απολύτως εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν θα έπρεπε να απασχολήσει σοβαρά τους υπευθύνους των αθηναϊκών θεσμών, στο πρότυπο του «Φεστιβάλ Πιάνου της Θεσσαλονίκης», τα ρεσιτάλ του οποίου φιλοξενούνται εσχάτως και στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ…
Tα προγράμματα που ανταποκρίθηκαν εντελέστερα στους διακηρυγμένους στόχους της διοργάνωσης, που φιλοξενήθηκε στην «Αίθουσα Αιμίλιος Ριάδης» του κτηρίου Μ2 του θεσσαλονικιώτικου Μεγάρου ήσαν αυτά της δεύτερης βραδιάς (23/11), καθώς συνδύαζαν οργανικά μουσική και ζωγραφική στη μπαρόκ Ισπανία.
Στο πρώτο μέρος (με τίτλο «Las Meninas: Η μουσική πίσω από τον πίνακα») μεταφερθήκαμε στην Ισπανία του 17ου αιώνα και ειδικότερα στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου του Δ’, ο οποίος συνέβαλε στην απαράμιλλη άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών εν μέσω, πάντως, μιας ευρύτερης πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής παρακμής. Υπό τις προβολές πινάκων κορυφαίων ζωγράφων της αυλής όπως ο Βελάζκεθ, η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα, ο Θοδωρής Κίτσος (μπαρόκ κιθάρα και θεόρβη) και ο Αλέξανδρος Ιωάννου (κρουστά) πρότειναν ένα θαυμάσιο πρόγραμμα με έργα 3 Ισπανών συνθετών που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον Φίλιππο, του αρχιμουσικού της αυλής Ιντάλγκο, του κάντορα του βασιλικού παρεκκλησίου Χοσέ Μαρίν και του σημαντικότερου ίσως κιθαρίστα της εποχής Γασπάρ Σανθ.
Τα γεμάτα συναίσθημα φωνητικά κομμάτια των Μαρίν και Ιντάλγκο απέδωσε με καίριες δόσεις θεατρικότητας, λαγαρή άρθρωση και τελειοθηρικά φροντισμένο τραγούδι η Μπάκα, επιδεικνύοντας για μία ακόμη φορά το σπάνιο μουσικό της κύρος. Ανεπίληπτη συνοδεία προσέφεραν τα ρυθμικά ολοζώντανα κρουστά του Αλέξ. Ιωάννου και οι μοναδικής ευγένειας μπαρόκ κιθάρα και θεόρβη του Κίτσου. Ο έχων και την καλλιτεχνική επιμέλεια του προγράμματος σολίστ χάρισε και τις εμβόλιμες ανάπαυλες με δύο κομμάτια για κιθάρα του Σανθ και μία «Τοκκάτα» για θεόρβη του -θεωρούμενου και ως πατέρα του οργάνου- Ιταλού Πιτσινίνι…
Αφιερωμένο αποκλειστικά στον Λουίτζι Μποκκερίνι, το δεύτερο πρόγραμμα της βραδιάς είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αφενός γιατί ο σπουδαίος Ιταλός συνθέτης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ισπανία δουλεύοντας στην υπηρεσία του Ινφάντε Δον Λουίθ, στην αυλή του οποίου γνώρισε και τον περίφημο ζωγράφο Γκόγια. Αφετέρου γιατί έζησε το β’ μισό του 18ου αιώνα, στο απόγειο του κλασικισμού.
Το άνοιγμα του Φεστιβάλ εκτός των ορίων του μπαρόκ δεν θα έπρεπε, βέβαια, να εκπλήσσει κανέναν απ’όσους γνωρίζουν τη φρέσκια ματιά που έχουν ρίξει και σε αυτό το ρεπερτόριο (αλλά και ακόμη παραπέρα!) οι προσεγγίσεις του με όργανα εποχής. Πολλώ δε μάλλον όταν η τόσο πρωτότυπη, θερμή και αισθησιακή, δεξιοτεχνική αλλά και ευαίσθητη μουσική του Μποκκερίνι παίρνει αποστάσεις από τον βιεννέζικο κλασικισμό με τα μεσογειακά της χρώματα και αρώματα.
Τούτα τόνισαν επιτυχημένα οι ερμηνείες που προσέφεραν οι βιολιστές Μάγια Καντίς και Γιώργος Σαμοΐλης, ο βιολίστας Ντέηβιντ Μπόγκοραντ και οι τσελίστες Ιάσων Ιωάννου και Δήμος Γκουνταρούλης σε τρία από τα πιο ώριμα και υπέροχα κουιντέτα του, με έντονη ισπανική επιρροή, το προγραμματικό οιονεί «ιμπρεσιονιστικό» κουιντεττίνο «Η νυχτερινή μουσική στους δρόμους της Μαδρίτης» (G. 324) και τα δεξιοτεχνικά κουιντέτα σε ντο ελάσσονα και ρε μείζονα (G. 314-313). Με ισόκυρη συνοδοιπορία (άρθρωση/φραστική), σβέλτα αντανακλαστικά και αίσθηση των αντιθέσεων, οι πέντε μουσικοί τα απέδωσαν έξοχα. Και τι ωραιότερο φινάλε από το λαμπερό «Φαντάνγκο» που ακούσθηκε -με την έκτακτη σύμπραξη των Κίτσου και Αλέξ. Ιωάννου- σ’ένα συνδυασμό των δύο αυθεντικών εκδοχών του, για κουιντέτο εγχόρδων και για κουιντέτο με κιθάρα;
Την προηγούμενη βραδιά (22/11), το (μπαρόκ) βιολί ήταν ο πρωταγωνιστής στη δεύτερη συναυλία που έδωσε το ανερχόμενο ιταλικό σύνολο οργάνων εποχής «La Vaghezza». Το πρόγραμμα με τίτλο «O prima alba del mondo – Μουσική στην εποχή του Γαλιλαίου» περιελάμβανε έργα του πρώιμου ιταλικού μπαρόκ των αρχών του 17ου αιώνα. Η ευφάνταστη και πειραματική μουσική της εποχής αυτής άνοιξε νέους δρόμους στην μπαρόκ αισθητική, όπως έπραξε ο Γαλιλαίος με την επιστήμη και την έρευνα.
Οι βιολιστές Μάγια Καντίς και Ιγνάθιο Ραμάλ Βιέχο ερμήνευσαν με άψογη ορθοτονία, (δεξιο)τεχνική ασφάλεια και γλαφυρή αίσθηση του διαλόγου συνθέσεις για δύο βιολιά και μπάσο κοντίνουο των Καστέλλο, Μούσσι, Σαλαμ. Ρόσσι, Μέρουλα και Φαλκονιέρι. Στη «Αμάλθεια» του Μούσσι, οι φωνητικές ποιότητες της γραφής συνδυάσθηκαν με ευφάνταστη αξιοποίηση του δεύτερου βιολιού από τα παρασκήνια σαν «ηχώ»!
Οι δύο σολίστ ερμήνευσαν και μόνοι τους από ένα έργο (των Μοντεβέρντι και Αντρέα Γκαμπριέλ) αντίστοιχα), συνοδευόμενοι στο μπάσο κοντίνουο από τον Τζανλούκα Τζερεμία (θεόρβη, λαούτο) και τον Μάρκο Κροσσέτο (τσέμπαλο και όργανο δωματίου). Η διακριτική συμμετοχή του πρώτου (που ερμήνευσε εμβόλιμα και ένα κομμάτι για θεόρβη σόλο του Κάπσμπεργκερ) ήλθε κάπως σε αντίθεση με αυτήν λιγότερο συνεκτική του δεύτερου, ιδίως στα πρώτα έργα που η συνοδεία εναλλασσόταν συνεχώς από το τσέμπαλο (λόγω ατελούς χορδίσματος;) στο όργανο.
Σε κάθε περίπτωση, το υψηλό επίπεδο των ερμηνειών, η εκφραστικότητα και η κομψότητα του παιξίματος των 4 μουσικών χάρισαν μεγάλη αισθητική απόλαυση…
Το ιταλικό φως είχε διαδεχθεί τη σκοτεινή πλευρά της Ελισαβετιανής Αναγέννησης, καθώς η εναρκτήρια εκδήλωση της πρώτης βραδιάς εστίασε σε αγγλική θρησκευτική μουσική του 16ου αιώνα. Ο τίτλος «Incipit lamentatio» παρέπεμπε στη φράση που προλογίζει το ανάγνωσμα από τους «Θρήνους του Προφήτη Ιερεμία» του Τόμας Τάλλις, που ακούσθηκαν μαζί με έναν «Ψαλμό» του Τόμκινς και σαλισβουργιανά μέλη.
Ο Ιάσων Μαρμαράς (φωνή, όργανο και μουσική διεύθυνση) και το νεοπαγές φωνητικό σύνολο «Cantores Sancti Pauli» είχαν δώσει ένα αντίστοιχο πρόγραμμα και τον περασμένο Μάρτη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών («Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος»). Η συναυλία της Θεσσαλονίκης ήχησε συνολικά καλύτερη, κυρίως λόγω της προόδου από πλευράς τραγουδιού των νεαρών μονωδών που συμμετέχουν στη Σχολή Μελωδών της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου της Αθήνας, παρότι και πάλι έγιναν ορατά αρκετά προβλήματα, τεχνικής κυρίως μορφής, στις απόκοσμες διαφωνίες.
Κρατάει όμως κανείς τη στυλιζαρισμένη παρουσίαση (στολές, φωτισμοί, σχηματισμοί) που σεβάσθηκε και ανέδειξε τη μυστικιστική διάσταση της μουσικής, αλλά και την προσπάθεια για ιστορικά ενημερωμένη ερμηνεία, ακόμα και σε θέματα της εντόπιας προφοράς των αγγλικών και λατινικών (παρά τις μικρές αποκλίσεις που παρατηρήθηκαν στο έργο του Τόμκινς μεταξύ της σολίστ Αλεξάνδρας Πλέσσια και του συνόλου).
Ο χαρισματικός και φιλέρευνος Μαρμαράς οφείλει να συνεχίσει την εξερεύνηση αυτής της μοναδικής περιόδου και των ιδιαίτερων, απόκρυφων κομψοτεχνημάτων της…
Από τους ελάχιστους «παίχτες» της εγχώριας μπαρόκ σκηνής που έλειψαν από τη φετινή διοργάνωση του θεσσαλονικιώτικου φεστιβάλ ήσαν οι μουσικοί του συνόλου «Ex Silentio» υπό τον καλλιτεχνικό τους διευθυντή Δημήτρη Κούντουρα. Όχι τυχαία, ίσως, αφού κατά το δεύτερο διήμερο της διοργάνωσης, είχε προγραμματισθεί η φετινή τους εμφάνιση στο Μέγαρο Μουσικής της Αθήνας.
Το νέο πρόγραμμα του σταθερά αξιόπιστου συνόλου είχε τίτλο «Inferno – Στην Κόλαση του Δάντη» και παρουσιάσθηκε στο Υποσκήνιο Β’ της «Αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη» επί τρία συνεχόμενα βράδια (28-30 Νοεμβρίου), από τα οποία παρευρεθήκαμε στο πρώτο. Με αφορμή κείμενα από την «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, και δη την ενότητα της «Κόλασης», ο ηθοποιός Τηλέμαχος Κρεβάικας έστησε στα υπόγεια του Μεγάρου ένα υποβλητικό δρώμενο, βγαλμένο λες από την ατμόσφαιρα του «Ονόματος του Ρόδου» του Έκο.
Η ανάγνωση από τον -ως άλλο μοναχό- Κρεβάικα αποσπασμάτων από την «Κόλαση» (στην παλιά έμμετρη μετάφραση του Γεωργίου Εμμ. Αντωνιάδη) με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις περί Κολάσεως και ένα πάνθεον χαρακτήρων με σημείο έναρξης τη «Θεία Κωμωδία» και την αέναη αγωνία του δίπτυχου ζωής-θανάτου εναλλάχθηκε με μουσικές της εποχής του Δάντη, γραμμένες στη Φλωρεντία του 14ου - 15ου αιώνα. Θρησκευτικής ή κοσμικής διάθεσης φωνητικά έργα εκπροσώπων της Ars Nova, όπως οι Λαντίνι, Γκεραρντέλο, Ντυφαί, αλλά και του τροβαδούρου του 12ου αιώνα Αρνώ Ντανιέλ, εναλλάχθηκαν με ενόργανα κομμάτια, αναδεικνύοντας εξίσου επιτυχώς την υπερκόσμια αλληγορική θεώρηση της εποχής ανάμεσα στο Θείο και το ανθρώπινο.
Την -για μία ακόμη φορά- ερεθιστική αισθήσεων και πνεύματος πρόταση υποστήριξε άριστα η απλότητα και το στυλιζαρισμένο συναίσθημα των ερμηνειών τόσο της υψιφώνου Φανής Αντωνέλου όσο και των τριών μουσικών του συγκροτήματος, της Ηλέκτρας Μηλιάδου, της Φλώρας Παπαδοπούλου και του Δημήτρη Κούντουρα, που έπαιξαν σε όργανα χαρακτηριστικά του μεσαιωνικού instrumentarium, όπως η βιέλα, η γοτθική άρπα και διάφορα είδη φλάουτου αντίστοιχα.
