Αισιόδοξο μήνυμα ότι υπάρχουν ακόμη ελπίδες για την ιστορική έντεχνη ελληνική μουσική εξέπεμψαν δύο πρόσφατες συμφωνικές συναυλίες, που πραγματοποιήθηκαν λίγο πριν την έναρξη των σημαντικών εορτασμών για τα 70 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Σκαλκώτα.
Θύμα της αδιαφορίας ή της περιφρόνησης των περισσότερων μουσικών μας θεσμών, που αντανακλά μείζονες στρεβλώσεις των μεταπολεμικών πολιτικών και κατ’επέκταση πολιτιστικών μας πραγμάτων, η ιστορική εργογραφία τόσο της Επτανησιακής όσο και της Εθνικής Σχολής παραμένει ουσιαστικά εξοστρακισμένη από τις αίθουσες συναυλιών. Σε αυτό έχει συμβάλλει και η επιλογή να μην παρουσιάζονται στα προγράμματα τα ελληνικά έργα σε «αντιπαράθεση» ή διάλογο με έργα του διεθνούς ρεπερτορίου, αλλά «μεταξύ τους», ως σπάνια απολιθώματα…
Παρά την πολλά υποσχόμενη σύσταση (από τους Νίκο Μαλιάρα και Βύρωνα Φιδετζή) της «Φιλαρμόνιας», πρώτης ελληνικής ιδιωτικής ορχήστρας με κύριο σκοπό την προώθηση του ιστορικού εθνικού ρεπερτορίου, η αμφιλεγόμενη αυτή πρακτική δεν έχει εξαλειφθεί. Ενίοτε, βέβαια, το αποτέλεσμα είναι απρόσμενα εξαιρετικό, όπως κατέδειξε πρόσφατη συναυλία (8/11) της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στην «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής. Τούτο οφειλόταν εν πολλοίς στο ταλέντο των δύο νεαρών συντελεστών της (που κατοικούν και εργάζονται στη Γερμανία) και του φρέσκου αέρα που εμφύσησαν, απογειώνοντας ιδίως το εξαιρετικά απαιτητικό «Κοντσέρτο για βιολί» του Σκαλκώτα.
Η εξοικείωση του αλβανικής και ελληνικής καταγωγής βιολιστή Ιόνιαν Ηλία Καντέσα με το έργο του πρόωρα χαμένου συνθέτη είχε καταστεί σαφής προ ετών σε μιαν εκπληκτική ερμηνεία των «Μικρών Σουιτών» για βιολί (και πιάνο) στο πλαίσιο ρεσιτάλ στο Μέγαρο, που του είχε χαρίσει το 2016 το «Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου/νέου καλλιτέχνη» της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών.
Για ακόμη μία φορά ο 27χρονος Καντέσα επέδειξε υψηλή δεξιοτεχνική δεινότητα και ευφυία για την αποκωδικοποίηση του πυκνού και κάπως εγκεφαλικού συντακτικού του μοντερνιστικού κοντσέρτου. Αξιοποιώντας ήχο άψογης ορθοτονίας και εύροες εναλλαγές ταχυτήτων και δυναμικών απέδωσε την ατονική σύνθεση σε βάθος λεπτομέρειας. με μεγάλη συγκέντρωση και εκφραστικότητα. Εξίσου κρίσιμη απεδείχθη η ποιότητα του διαλόγου του με την καλά προετοιμασμένη, σβέλτων αντανακλαστικών ορχήστρα. Αν ένα μέρος της άρτιας -αν και όχι πάντοτε ανεπίληπτης- απόδοσης της ΚΟΑ πρέπει να πιστωθεί στη (συναυλιακή και δισκογραφική) δουλειά που έχει επιτελέσει πρόσφατα πάνω στο έργο του Σκαλκώτα ο διευθυντής της Στέφανος Τσιαλής, στον Ταρτανή πιστώνονται η ασυνήθιστη ηχητική διαύγεια, η καθαρότητα και ρευστότητα προβολής των θεματικών ιδεών.
Εξίσου εντυπωσιακή υπήρξε η ερμηνεία που διέπλασε ο νεαρός αρχιμουσικός σε τρία σύντομα αλλά γνωστά συμφωνικά έργα συνθετών της Εθνικής Σχολής, που είχαν να παιχθούν χρόνια! Έχοντας προφανώς μελετήσει καλά ένα ρεπερτόριο που αυτονόητα -λόγω ανατροφής, σπουδών και επαγγελματικής δραστηριοποίησης στη Γερμανία- δεν του είναι οικείο, ο Ταρτανής εκμαίευσε πρωτοφανή διαφάνεια ήχου από το σώμα των εγχόρδων, ενώ μερίμνησε τόσο για την ανάδειξη της ρυθμικής ζωντάνιας της γραφής όσο και για τη διασφάλιση της αφηγηματικής ευφράδειας των σαφούς ρομαντικού και προγραμματικού χαρακτήρα έργων.
Έτσι, με σπάνια αμεσότητα μεταδόθηκε η συγκινησιακή φόρτιση στον «Θάνατο της ανδρειωμένης» του Μανόλη Καλομοίρη, ένα ηρωϊκο-τραγικό συμφωνικό ποίημα γραμμένο κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Δραματική πνοή και λεπταίσθητες διαβαθμίσεις δυναμικής ανέδειξαν γλαφυρά το απερίφραστα επικό συμφωνικό ποίημα «Αετός» του Γεωργίου Σκλάβου, που άντλησε έμπνευση από το ομώνυμο κλέφτικο τραγούδι. Τη βραδιά ολοκλήρωσε μια σφιχτή, γεμάτη παλμό εκτέλεση των ρωμαλέων «Κλέφτικων χορών» του Πέτρου Πετρίδη.
Σίγουρα ελάχιστοι ανέμεναν ότι ο Ταρτανής θα απέδιδε εξίσου επιτυχημένα τα τόσο διαφορετικής αισθητικής έργα του προγράμματος. Αυτή η δεύτερη εμφάνισή του με την ΚΟΑ σε διάστημα ενός έτους επιβεβαίωσε ότι ο 32χρονος αρχιμουσικός είναι ίσως ο πλέον υποσχόμενος της νεώτερης γενιάς! Κατά τα λοιπά, σε μιαν οποιαδήποτε «κανονική» ευρωπαϊκή χώρα, η τόσο καλή «ζωντανή» εκτέλεση από ταλαντούχους, ανερχόμενους συντελεστές και την πρώτη της ορχήστρα ενός τόσο αντιπροσωπευτικά «εθνικού» προγράμματος, θα έπρεπε να τύχει άμεσης δισκογραφικής αποτύπωσης, συνιστώντας ιδανική επισκεπτήρια κάρτα για όλους ανεξαιρέτως!
Μία εβδομάδα προ της συναυλίας της ΚΟΑ, ο ιεραποστολικά ταγμένος στην ανάδειξη της εθνικής μουσικής κληρονομιάς αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής διηύθυνε, στο θέατρο «Ολύμπια» (31/10), τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων (ΣΟΔΑ) σ’ένα θαυμάσιο πρόγραμμα αποκλειστικά δομημένο με συνθέσεις Μανόλη Καλομοίρη εμπνευσμένες από έργα Κωστή Παλαμά. Οι σχέσεις του ιδρυτή της Εθνικής Μουσικής Σχολής με τον μεγάλο ποιητή σφυρηλατήθηκαν μέσα από τον αμοιβαίο θαυμασμό και την κοινή υποστήριξη των ιδανικών του Έθνους αλλά και της υπόθεσης του Δημοτικισμού.
Αφιερωμένη στον συνθέτη και λεξικογράφο Τάκη Καλογερόπουλο, η συναυλία τίμησε την επέτειο 160 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή και 60 από τη σύσταση του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά» Τη βραδιά άνοιξε μία στρωτή ανάγνωση του σύντομου Προλόγου από τη μουσική για το θεατρικό δράμα «Στέλλα Βιολάντη» του Ξενόπουλου, που ο Καλομοίρης έγραψε με αφορμή το ομότιτλο ποίημα του Παλαμά που απαγγελλόταν πριν σηκωθεί η αυλαία της παράστασης. Αυτό απέδωσε εν προκειμένω ο ηθοποιός Μιχάλης Καλαμπόκης. Γραμμένη όταν ο συνθέτης ζούσε στο ουκρανικό Χάρκοβο μετά το πέρας των σπουδών του στη Βιέννη, η λυρική, μελωδική παρτιτούρα έφερε αρώματα πρωτίστως -αλλά όχι μόνο- της ρωσικής εθνικής σχολής.
Ακολούθησε ο σημαντικός λυρικός κύκλος για φωνή και ορχήστρα «Μαγιοβότανα» (από την ποιητική συλλογή «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι» του Παλαμά), που ερμήνευσε η Μαίρη-Έλεν Νέζη. Η γνωστή μουσικότητα, η καθαρή άρθρωση και η ευγένεια της εκλεκτής μεσοφώνου οριοθέτησαν μιαν ερμηνεία, που μετέδωσε επιτυχημένα το συναισθηματικό φορτίο της γραφής. Έλειψε, πάντως, ένα πιο σκούρο φωνητικό ηχόχρωμα, που θα μπορούσε να αναμετρηθεί με την πληθωρική καλομοιρική ενορχήστρωση, η οποία υπερτονίσθηκε λόγω της άχαρης ακουστικής της αίθουσας.
Η συναυλία ολοκληρώθηκε με την πανέμορφη 3η Συμφωνία -«Παλαμική»- του Καλομοίρη, έργο απαισιόδοξο και εσωστρεφές που αντανακλά την απογοήτευση του συνθέτη προς το τέλος της ζωής του από τη ματαίωση ιδανικών και αξιών, για τα οποία αγωνίσθηκε με σθένος. Ανεξαρτήτως της κάπως μετέωρης «δραματουργικά» χρήσης της εξαγγελίας (Μιχάλης Καλαμπόκης), η σκοτεινή, υποβλητική ενορχήστρωση -που συμπορεύεται, κάπως αναπάντεχα, με πιο μοντέρνας μουσικής αισθητικής αναζητήσεις της εποχής- αποδόθηκε αξιοπρεπώς από την ΣΟΔΑ, παρά την οπωσδήποτε ανεπαρκή διαύγεια του σώματος των εγχόρδων και τις όχι εμπνευσμένες συνεισφορές των ξύλινων πνευστών. Ενδεχομένως, εάν το έργο είχε ερμηνευθεί από άλλο σύνολο (π.χ. την Φιλαρμόνια) ή με μεγαλύτερο αριθμό δοκιμών, το αποτέλεσμα να ήταν εντελέστερο.
Έστω και με αυτούς τους όρους, όμως, η ζωντανή ακρόαση κατέστησε για μιαν ακόμη φορά ορατή την αγάπη και σπάνια κατανόηση της ποικίλα φορτισμένης -και διόλου απλής- καλομοιρικής γραφής από τον Φιδετζή!
