Φιλίπ Ογκέν: «Ο “Ντον Κάρλο” είναι μια όπερα για ευρύ κοινό!»

Τον μνημειώδη «Ντον Κάρλο» του Βέρντι, στη συναρπαστική διεθνή παραγωγή του Νίκολας Χάιτνερ, παρουσιάζει για οκτώ, ήδη sold out παραστάσεις (μεταξύ 8/12 και 5/1) η Εθνική Λυρική Σκηνή. O Ευτύχης Δ. Χωριατάκης συνομίλησε με τον Γάλλο αρχιμουσικό Φιλίπ Ογκέν για τη σημαντικότερη οπερατική πρόταση της φετινής σεζόν.

Μετά την «Υπνοβάτιδα» και πριν από τον καλοκαιρινό «Ριγολέττο», o «Ντον Κάρλο» του Βέρντι αποτελεί το δεύτερο έργο που θα διευθύνετε φέτος στη Λυρική. Έχετε αναμετρηθεί ξανά με αυτό;
Ναι, αρκετές φορές. Μάλιστα, έχω διευθύνει και τις τρεις εκδοχές της όπερας, τόσο την πρωτότυπη γαλλική όσο και τις δύο ιταλικές, την τετράπρακτη του Μιλάνου και την πεντάπρακτη της Μόντενα, την οποία θα δούμε στην αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος».

Ποια από αυτές τις εκδοχές ­προτιμάτε;
Καθεμία έχει το ενδιαφέρον και τις ιδιαιτερότητές της, αλλά θα έλεγα –αν και Γάλλος– αυτήν της Μόντενα, διότι αντανακλά τις οριστικές επιλογές του συνθέτη, την τελική του επεξεργασία. Ξέρετε, ο Βέρντι ξαναδούλευε τα έργα του εντελώς συνειδητά, και όχι γιατί του επέβαλαν αλλαγές τα διάφορα θέατρα, όπως συνέβαινε συχνά εκείνη την εποχή.

Πού έγκειται το ενδιαφέρον αυτής της εκδοχής αλλά και του ­έργου γενικότερα;
Ο «Ντον Κάρλο» υπήρξε ήδη από την πρώτη εκδοχή του Παρισιού ένα λαμπρό –αν όχι το πιο επιτυχημένο– παράδειγμα του είδους της γαλλικής μεγαλόπρεπης όπερας (grand opéra), λόγω του σπάνιου συνδυασμού πληθώρας σολιστικών ρόλων, επιβλητικής ορχηστρικής γραφής, εντυπωσιακών χορωδιακών, μεγαλειωδών σκηνικών και μπαλέτου! Ύστερα από μια περίοδο λήθης, η αξία του έργου επανεκτιμήθηκε μεταπολεμικά και σήμερα θεωρείται από τα αριστουργήματα του Βέρντι, όχι μόνο για την ωριμότητα του ύφους της μουσικής του αλλά κι επειδή μέσα από αυτή σκιαγραφούνται μοναδικά οι πολλοί χαρακτήρες. Σε αυτήν την όπερα, και δη στην τελική της εκδοχή, ο συνθέτης ξεπερνά τις φόρμες που είχε υπηρετήσει στα προηγούμενα έργα του και διερευνά περαιτέρω τις δυνατότητες της μουσικής δραματουργίας.

Πέραν της εξαίσιας μουσικής, ο «Ντον Κάρλο» ξεχωρίζει για την πολυεπίπεδη πολιτική του διάσταση με τη σύγκρουση ανάμεσα στην κοσμική εξουσία και την εκκλησία, ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και στην απολυταρχία.
Στον «Ντον Κάρλο» ο συνθέτης τολμά για πρώτη φορά να τα βάλει απροκάλυπτα με την εκκλησία, το ισχυρότερο κέντρο θρησκευτικής, οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Εκείνη την εποχή (της Ισπανίας της Ιεράς Εξέτασης) ο καθολικισμός ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος του κόσμου.

Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι η όλη θεματική της όπερας αφορά τους πιο ενημερωμένους φιλόμουσους;
Αντιθέτως, για μένα το συγκεκριμένο έργο απευθύνεται πολύ περισσότερο στο ευρύ κοινό απ’ ό,τι άλλα διασημότερα του Βέρντι, που είναι συχνά κάπως επιτηδευμένα θεατρικά! Ο «Ντον Κάρλο» είναι μεν μια όπερα γεμάτη εντυπωσιακές άριες, ντουέτα κι επιβλητικά σύνολα, ταυτόχρονα όμως αρθρώνεται γύρω από βαθιά ανθρώπινους χαρακτήρες, οι οποίοι αγωνίζονται να ισορροπήσουν ανάμεσα στα συναισθήματά τους και στο καθήκον. Με την εξαίρεση του σκληρού Μέγα Ιεροεξεταστή, οι θεατές συμπάσχουν διαρκώς με όλους τους ρόλους. Δεν το συναντάμε συχνά αυτό...

Ποια είναι η άποψή σας για την παραγωγή του σερ Νίκολας Χάιτνερ, την οποία φέρνει η ΕΛΣ από τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου;
Πρόκειται για μια εντυπωσιακή παραγωγή, με παραδοσιακό στίγμα, στην οποία οι αιχμηρές αντιπαραθέσεις μεταξύ του στιλιζαρισμένου νατουραλισμού του σκηνικού και των κουστουμιών της εποχής του Βελάσκεθ φωτίζουν τα παιχνίδια εξουσίας μεταξύ πολιτικής και θρησκείας. Θα εκπλαγείτε από τον ευφυή τρόπο με τον οποίο ο σκηνοθέτης αντιδιαστέλλει τις σκηνές πλήθους από τις ιδιωτικές. Tα επιβλητικά σκηνικά και κουστούμια εποχής έχει σχεδιάσει ο πολυβραβευμένος Μπομπ Κρόλεϊ, ένας από τους πιο επιτυχημένους Βρετανούς σκηνογράφους. Οι φωτισμοί του Μαρκ Χέντερσον τονίζουν τη σκοτεινή ατμόσφαιρα του εγκλεισμού, ενώ οι συναισθηματικές κορυφώσεις υπογραμμίζονται με έντονα χρώματα. Η αίσθηση της απομόνωσης του ήρωα υπογραμμίζεται μέσα από δραματικά μπλακ άουτ και δέσμες ψυχρού φωτός.

Σε ένα έργο που περιλαμβάνει έξι πρωταγωνιστικούς ρόλους έχετε την τύχη να διαθέτετε μια δυνατή διανομή διεθνούς επιπέδου.
Πράγματι, οι τραγουδιστές στις αθηναϊκές παραστάσεις είναι από τους πλέον περιζήτητους διεθνώς στους συγκεκριμένους ρόλους. Πολύ σημαντικό θεωρώ επίσης το γεγονός ότι οι πρόβες έχουν αρχίσει εδώ και καιρό, και είναι ουσιαστικές. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει ένας ανερχόμενος τενόρος, ο Αργεντινός Μαρσέλο Πουέντε, ενώ τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ ο Ρώσος σπουδαίος βαθύφωνος Αλεξάντερ Βινογκράντοφ. Μια συμπατριώτισσά του, η θαυμάσια μεσόφωνος Εκατερίνα Γκουμπάνοβα, θα ενσαρκώσει (εναλλάξ με την Έλενα Ζίντκοβα) την πριγκίπισσα του Έμπολι, ενώ το αντίπαλον δέος, την Ελισάβετ των Βαλουά, ερμηνεύουν η Ιταλίδα καταξιωμένη υψίφωνος Μπάρμπαρα Φρίτολι και η πολύ αγαπητή στο αθηναϊκό κοινό Ρουμάνα Τσέλια Κοστέα. Τον σκοτεινό Μέγα Ιεροεξεταστή σκιαγραφεί ο Πολωνός μπάσος Ράφαλ Σίβεκ. Βέβαια, φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι θα σπεύσουν να απολαύσουν στον ρόλο του Ροντρίγκο (Μαρκήσιος ντελ Πόζα) τους δύο κορυφαίους Έλληνες βαρύτονους, τον Τάση Χριστογιαννόπουλο και τον Δημήτρη Πλατανιά.

Πόσο διαφέρουν οι προσωπογραφίες τους;
Πάρα πολύ, αν και είναι εξίσου συναρπαστικές. Ο Τάσης έχει ένα πιο μαλακό τίμπρο [σ.σ. ηχόχρωμα], πλησιέστερο σε αυτό που ζητά ο Βέρντι για τον συγκεκριμένο ρόλο, φροντίζει ιδιαίτερα την άρθρωση και το φραζάρισμά του [σ.σ. σχηματισμό φράσεων], προσπαθεί να αναδείξει την ψυχολογία του χαρακτήρα. Ο Δημήτρης, πάλι, ξεχωρίζει για το χειμαρρώδες τραγούδι και τη δύναμη της εξαγγελίας. Και οι δύο χρειάζονται διαφορετικού τύπου καθοδήγηση/στήριξη από τον αρχιμουσικό.

«Ο "Ντον Κάρλο" είναι μεν μια όπερα γεμάτη εντυπωσιακές άριες, ντουέτα κι επιβλητικά σύνολα, ταυτόχρονα όμως αρθρώνεται γύρω από βαθιά ανθρώπινους χαρακτήρες, οι οποίοι αγωνίζονται να ισορροπήσουν ανάμεσα στα συναισθήματά τους και στο καθήκον. Με την εξαίρεση του σκληρού Μέγα Ιεροεξεταστή, οι θεατές συμπάσχουν διαρκώς με όλους τους ρόλους. Δεν το συναντάμε συχνά αυτό...»

Ισχύει το ίδιο και για την ορχήστρα της Λυρικής;
Ναι, αλλά περισσότερο στη λογική της υπόδειξης και του σεβασμού στις αγωγικές ενδείξεις και τις δεκάδες λεπτομέρειες που περιέχονται σε κάθε παρτιτούρα του Βέρντι. Η τήρηση των προθέσεων του συνθέτη αποτελεί για μένα γνώμονα για τη σωστή προσέγγιση και διδασκαλία των έργων του.

Με δεδομένη την τεράστια εμπειρία σας στις μεγαλύτερες όπερες και φεστιβάλ του κόσμου κι έχοντας ήδη συνεργαστεί αρκετές φορές με την ΕΛΣ, της οποίας είστε «φιλοξενούμενος καλλιτέχνης» κατά τη φετινή σεζόν 2019-20, πώς βλέπετε τις προοπτικές της;
Η Λυρική έχει τη μεγάλη τύχη να διαθέτει εκπληκτικές –από άποψη τεχνικών ανέσεων, ακουστικής κι αισθητικής– σύγχρονες εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού - Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Ταυτόχρονα έχει μια καλλιτεχνική διεύθυνση με όραμα κι ένα μουσικό δυναμικό με θέληση για βελτίωση, που βλέπεις στα μάτια του τη φλόγα... Όλα αυτά μόνο καλά προμηνύουν για ένα λυρικό θέατρο!

Ξέρατε ότι...

...η υπόθεση της όπερας, παρότι βασίζεται στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Σίλερ, δεν έχει μεγάλη σχέση με ιστορικά γεγονότα;
...μεσολάβησαν περίπου 20 χρόνια μεταξύ της αρχικής –γαλλικής– εκδοχής του «Ντον Κάρλο» (1867) και της τελικής πεντάπρακτης ιταλικής εκδοχής της Μόντενα (1886);
...από το πρώτο ανέβασμά του στην Όπερα του Παρισιού, όπου έτυχε επιφυλάξεων και αντιφατικών κριτικών, μέχρι την τωρινή αναγνώρισή του, ο «Ντον Κάρλο» γνώρισε τόσο τη λήθη όσο και τη μεγάλη καταξίωση;
...στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, το έργο έχει δοθεί μόνο στην ενδιάμεση, τετράπρακτη ιταλική εκδοχή του Μιλάνου (1884);
...η Λυρική έχει να παρουσιάσει τον «Ντον Κάρλο» περίπου τριάντα χρόνια, αν και αποτέλεσε συμπαραγωγό στο τελευταίο ανέβασμα του έργου (2006) στο Μέγαρο Μουσικής, όταν αναβίωσε η θρυλική ιστορική παραγωγή του Λουκίνο Βισκόντι για την Όπερα της Ρώμης;
...η Μαρία Κάλλας αναμετρήθηκε μόνο μία φορά με τον ρόλο της Ελισάβετ των Βαλουά (Σκάλα Μιλάνου, 1954), αν και ηχογράφησε τις διάσημες άριες και των δύο γυναικείων χαρακτήρων;
...η εντυπωσιακή παράσταση που υπογράφει ο σερ Νίκολας Χάιτνερ πρωτοπαρουσιάστηκε στο Κόβεντ Γκάρντεν το 2008, ενώ αποτελεί μια συμπαραγωγή της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου, της Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης και της Εθνικής Όπερας της Νορβηγίας και υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής;
...αυτή η νέα παραγωγή του «Ντον Κάρλο» είχε ανατεθεί αρχικά στον διάσημο σκηνοθέτη Γκράχαμ Βικ, ο οποίος όμως αναγκάστηκε να αποσυρθεί για σοβαρούς λόγους υγείας;