Συνεχίζοντας την προσφορά στο ευρύ κοινό μουσικών εκδηλώσεων υψηλού επιπέδου έναντι προσιτού εισιτηρίου, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) διοργάνωσε πρόσφατα, στην κατάμεστη «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος», δύο συναυλίες με διεθνούς κύρους συντελεστές.
Η ανακοίνωση ότι στις 4/11 η Καμεράτα υπό τον Γιώργο Πέτρου θα έπαιζε δημοφιλείς συμφωνίες Μπετόβεν (την 6η και την 7η) είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των αξιομνημόνευτων επιδόσεων του συνόλου (τόσο συναυλιακά, όσο και δισκογραφικά) στην ερμηνεία, με όργανα εποχής, του έργου του «Τιτάνα της μουσικής», τα 250 χρόνια από τη γέννηση του οποίου εορτάζονται το 2020.
Η επί σκηνής εμφάνιση της πολύτιμης πλην πολύπαθης ορχήστρας εξήψε ακόμη περισσότερο την περιέργεια, αφού με τους μόλις 8 σταθερούς μουσικούς του συνόλου συνέπραξαν εκτάκτως …πολύ περισσότεροι του αναμενόμενου συνάδελφοί τους. Η σχεδόν 35μελής σύνθεση της Καμεράτας προϊδέαζε γι’αυτό που θα επακολουθούσε, δηλ. για μια ερμηνεία …με παραδοσιακά όργανα! Ουδείς γνωρίζει το λόγο για μια τέτοια επιλογή, και για το αν σηματοδοτεί κάτι σε σχέση με τη μέχρι σήμερα αταλάντευτη επιλογή του αρχιμουσικού να προσεγγίζει το συγκεκριμένο ρεπερτόριο μόνο με όργανα εποχής, φωτίζοντας τη σύνδεσή του με τις αισθητικές διεκδικήσεις του κινήματος «Θύελλα και ορμή».
Βέβαια, τα διδάγματα της ιστορικής ερμηνευτικής και η πολύχρονη συναυλιακή εξοικείωση με αυτήν έχουν επηρεάσει, πλέον, ευρύτατα και την απόδοση έργων της προκλασικής και κλασικής περιόδου από παραδοσιακά ορχηστρικά σύνολα. Ουδεμία, συνεπώς, έκπληξη προκάλεσαν οι ιστορικά ενημερωμένες εκτελέσεις που προσφέρθηκαν εν προκειμένω.
Αυτό ίσχυσε κατά κόρον για την κυρίαρχα διονυσιακού χαρακτήρα 7η Συμφωνία, που η Καμεράτα έχει ερμηνεύσει συχνά κατά το παρελθόν. Η τόσο αναγκαία εδώ ρυθμική ζωντάνια διασφαλίσθηκε από γλαφυρές διαφοροποιήσεις διακυμάνσεων ταχυτήτων και δυναμικής (με καθοριστικές παρεμβάσεις του Δημήτρη Δεσύλλα στα τύμπανα), ενώ οι σωστά ζυγιασμένες στίξεις-ανάσες υπογράμμιζαν με θεατρικότητα λεπτομέρειες και μεταπτώσεις διαθέσεων, αναδεικνύοντας τις περίτεχνες ισορροπίες της σύνθεσης. Καθ’όλην τη διάρκεια της εντυπωσιακού σφρίγους εκτέλεσης, η μουσική έρρεε με ευφρόσυνη αμεσότητα και έντονο ωστικό παλμό.
Ο εύλογα συμπαγέστερος πλην αρκούντως διαυγής και ευέλικτος ήχος των εγχόρδων συνέβαλε ακόμη περισσότερο στην ερμηνεία της 6ης Συμφωνίας, της περίφημης «Ποιμενικής». Αφενός γιατί άμβλυνε κάθε έννοια τραχύτητας που δύσκολα αρμόζει στη συγκεκριμένη σύνθεση (πλην μιας έξοχα αιχμηρής «καταιγίδας»), αφετέρου γιατί επέτρεψε έναν πιο ισορροπημένο διάλογο με τα ξύλινα και χάλκινα πνευστά, οι παρεμβάσεις των οποίων ήχησαν άκρως ποιητικές. Αξίζει κανείς να αναφερθεί ιδιαίτερα σ’αυτές των Μαριλένας Δωρή (φλάουτο), Άγγελου Πολίτη (κλαρινέτο) και Αντώνη Λαγού (κόρνο).
Συνολικά, πάντως, η επιτυχημένη ανάδειξη της δραματουργίας του έργου (δηλ. των αντιθέσεων των περιγραφικών της φύσης σκηνών και των συναισθημάτων που αυτές γεννούν) προσδιορίσθηκε πρωτίστως από την δεδομένη τέχνη με την οποία ο Πέτρου διαμορφώνει το σχηματισμό των φράσεων, επιτρέποντας στην ορχήστρα να «τραγουδάει» τα μελωδικά θέματα, αφήνοντας τη μουσική να αναπνέει διαρκώς, επιτυγχάνοντας έτσι την αβίαστη ροή της! Μέσα από την εκπληκτικής ακρίβειας τήρηση των αγωγικών υποδείξεων και την αφηγηματικά εύροη εκτύλιξη του θεματικού υλικού, η μουσική του Μπετόβεν δικαιώνεται και σε ό,τι αφορά την κλασική της ευγένεια…
Ανεξαρτήτως κάποιων μικροενστάσεων (που είναι αναπόφευκτα συνυφασμένες με την κάθε φορά διαφορετική «σύνθεση» της Καμεράτας), η εξόχως διαφωτιστική συναυλία παρέσχε -ανεπαίσθητα, έστω- πολλά από τα κλειδιά για την κατανόηση μιας «σύγχρονης» προσέγγισης του μπετοβενικού συμφωνικού σύμπαντος τόσο στους έμπειρους φιλόμουσους, όσο και στους νεώτερους, που φαίνεται να ελκύει το ΚΠΙΣΝ. Καλό θα ήταν, σε κάθε περίπτωση, ο ραγδαία ανερχόμενος πολιτιστικός πόλος της πρωτεύουσας να ενσκήψει κάποια στιγμή σοβαρά και στα θέματα «εκπαίδευσης» και «ορθής συμπεριφοράς» του κοινού σε συναυλίες κλασικής μουσικής...
Δύο εβδομάδες νωρίτερα (22/10), το ΚΠΙΣΝ υποδέχθηκε, στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Cosmos», για δεύτερη φορά μέσα σε οκτώ μήνες, την εκλεκτή Τσέχα μεσόφωνο Μαγκνταλένα Κόζενα. Η βραδιά ήταν αυτή τη φορά αφιερωμένη όχι στην όπερα αλλά στο έντεχνο τραγούδι, αντιστοιχούσε δε στην ακριβή συναυλιακή αποτύπωση πρόσφατης δισκογραφικής της δουλειάς με τίτλο «Soirée – Magdalena Kožená & Friends» (Pentatone).
Οι «φίλοι» που συνόδευαν την σολίστ και στο αθηναϊκό ρεσιτάλ -σταθμό ευρωπαϊκής περιοδείας της- ήσαν οι βιολιστές Τζοβάννι Γκούτσο και Ραχέλ Ρίλλινγκ, ο βιολίστας Άμιχαϊ Γκρος, ο τσελίστας Ντάβιντ Αντόργιαν, ο φλαουτίστας Κάσπαρ Ζέντερ, ο κλαρινετίστας Άντριου Μάρρινερ (γιος του θρυλικού αρχιμουσικού Νέβιλ) και ο διάσημος αρχιμουσικός -και σύζυγος της τραγουδίστριας- Σερ Σάιμον Ρατλ, που έπαιξε …πιάνο.
Το ενδιαφέρον πρόγραμμα περιελάμβανε τραγούδια επτά συνθετών σε τέσσερις διαφορετικές γλώσσες. Μοναδική -εν μέρει- κοινή θεματική του ήταν οι εμπνευσμένοι από την οδύνη της σαιξπηρικής Οφηλίας κύκλοι τραγουδιών που έγραψαν οι Μπραμς, Ρίχαρντ Στράους και Στραβίνσκυ. Πέραν του διαφορετικού στίγματος της γραφής κάθε συνθέτη (ρομαντικό για τους δύο πρώτους, μοντερνιστικό για τον τρίτο) με τις ελάχιστες μεταξύ τους συγγένειες, αυτό που έγινε αμέσως αισθητό ήταν μια κάποια ερμηνευτική ομοιομορφία, που οφειλόταν εν πολλοίς στην αδυναμία της Κόζενα να νοηματοδοτήσει τον αδόμενο λόγο (εν προκειμένω στη γερμανική και αγγλική γλώσσα), παρά την οπωσδήποτε καθαρή εκφορά του. Κρατάει, πάντως, κανείς τόσο την αδιαμφισβήτητη μουσικότητα της μεσοφώνου, η οποία απέδωσε υποδειγματικά -και με λαμπερές ψηλές νότες- το γράμμα κάθε παρτιτούρας, όσο και την ποιότητα της συνοδείας, μοναδικής ευαισθησίας από το πιάνο του Ρατλ στα τραγούδια του Ρίχ. Στράους ή καλλιέπειας των ξύλινων σε αυτά του Στραβίνσκυ.
Η γαλλική γλώσσα θέτει παραδοσιακά ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες στους ερμηνευτές των mélodies, με αποτέλεσμα ο τρυφερός κόσμος του «Αιώνιου τραγουδιού» του Σωσόν (που ακούσθηκε στην εκδοχή για κουαρτέτο εγχόρδων και πιάνο) και ο αισθησιασμός των «Τραγουδιών της Μαδαγασκάρης» του Ραβέλ (με τη συνοδεία βιολοντσέλου, φλάουτου και πιάνου) να σκιαγραφηθούν κάπως αδρομερώς, ίσως και λόγω της έλλειψης μιας πιο μεστής χαμηλής φωνητικής περιοχής.
Αν και γράφτηκαν επίσης για πιο σκούρο φωνητικό ηχόχρωμα (άλτο), τα λυρικά «Δύο Τραγούδια» (έργο 91) του Μπραμς αποδόθηκαν με μεγαλύτερη εκφραστική πληρότητα, υπό τη θαυμάσια συμπόρευση της βιόλας του Γκρος, εισάγοντας στο -πολύ επιτυχέστερο- τελευταίο μέρος της βραδιάς. Την κορύφωση αποτέλεσε, πράγματι, το έξοχο τσέχικο τμήμα του προγράμματος, που περιελάμβανε τα περίφημα «Παιδικά τραγούδια» του Γιάνατσεκ (στη σπάνια εκδοχή για κλαρινέτο και πιάνο) και μία επιλογή από τα τόσο γοητευτικά, μελωδικά «Τσιγγάνικα τραγούδια» του Ντβόρζακ. Ερμηνεύοντας στη μητρική, γενεαλογική της γλώσσα, η Κόζενα τα απέδωσε θαυμάσια, με αμέτρητες ηχοχρωματικές εκλεπτύνσεις και θεατρικότητα, που απέδιδε εκφραστικά τον συναισθηματικό τους κόσμο. Στα αξιοπρόσεκτα πρέπει να προσμετρηθούν η «χορωδιακή» σύμπραξη των Μάρρινερ και Ρατλ σε δύο από τα «Παιδικά τραγούδια» και η γλαφυρότητα του διαλόγου με τους 7 μουσικούς στα -ωραία ενορχηστρωμένα από τον Βρετανό Ντάνκαν Ουώρντ- «Τσιγγάνικα τραγούδια».
Χωρίς να φθάσει στα υψηλά επίπεδα της μελοδραματικής ομολόγου της του περασμένου Φλεβάρη, η όμορφη βραδιά έσβησε γαλήνια με δύο ιδανικές, εκτός προγράμματος επιλογές, το «Αύριο» του Ρίχαρντ Στράους και το «Καληνύχτα» του Ντβόρζακ…
