Ιδιαίτερη, ενίοτε εντυπωσιακή, σίγουρα άκρως ερεθιστική υπήρξε η συναυλία που προσέφερε η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Κίνας υπό τον αρχιμουσικό Γι Χουάνγκ στις 18/10 στην «Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο ευρωπαϊκής περιοδείας της.
Η ραγδαία εξάπλωση και το success story της κλασικής μουσικής στην -πέραν της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας- Άπω Ανατολή εντοπίζονται σήμερα κυρίως στην κομμουνιστική Κίνα με τη φιλελεύθερη οικονομία. Η αχανής χώρα του ενάμιση δισεκατομμυρίου κατοίκων αποτελεί ιδανική αγορά για την κλασική μουσική: δεκάδες συμφωνικές ορχήστρες λειτουργούν τα τελευταία χρόνια (η Φιλαρμονική της Κίνας είναι μία από τις σημαντικότερες, μολονότι συστάθηκε μόλις το 2000), πολυτελή συναυλιακά μέγαρα ανεγείρονται, κυρίως όμως εκατομμύρια παιδιά σπουδάζουν κάποιο μουσικό όργανο, αποτελώντας όχι μόνο ένα σημαντικό καλλιτεχνικό φυτώριο αλλά και ένα δυναμικό νεανικό συναυλιακό αλλά και αγοραστικό κοινό (παρεμπιπτόντως, κάτι που ουδέποτε επετεύχθη στην Ελλάδα!). Όχι τυχαία, οι πολυεθνικές της δισκογραφίας έχουν εστιάσει σ’αυτήν την τεράστια αγορά, τους μουσικούς και τις ορχήστρες της: η Φιλαρμονική της Κίνας έχει ήδη συμβόλαιο με την ιστορική Deutsche Grammophon!
Περιλαμβάνοντας αποκλειστικά συνθέσεις του κεντροευρωπαϊκού ρομαντισμού, το πρόγραμμα της βραδιάς αποτέλεσε αφορμή να διαμορφώσουμε άποψη για την «ασιατική»/κινεζική πρόσληψη (και αντίληψη περί) της «δυτικής» κλασικής μουσικής. Αυτό που εντυπωσίασε εξ αρχής, περισσότερο και από την αυτονόητα υψηλή πειθαρχία και ακρίβεια, ήταν ο απίστευτα διάφανος, αιθέριος, τέλεια εστιασμένος ήχος του σώματος των εγχόρδων.
Τούτο επιβεβαιώθηκε ήδη από το απρόσμενο αρχικό έργο, μια θαυμάσια μεταγραφή, από τον συνθέτη κινηματογραφικής μουσικής Γε Ζου (γ. 1957), δύο («Άνοιξη», «Δειλινό») από τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια» του Ρίχαρντ Στράους για -τεράστια!- ορχήστρα εγχόρδων. Έστω και χωρίς τη φωνή ή τα ξύλινα πνευστά, η απλότητα, η τρυφερότητα, η ιδιότυπη ποιητική του στραουσσικού ορχηστρικού σύμπαντος αποδόθηκε πολύ γλαφυρά με τη μορφή συμφωνικού ποιήματος. Ακολούθως, ο αναπληρωτής εξάρχων της ορχήστρας Ρούι Λιου αναμετρήθηκε με το δημοφιλέστατο «Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 2» του Μέντελσον. Με δεδομένη τη δεξιοτεχνική άνεση και την ορθοτονία του παιξίματός του, αυτό που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας ερμηνείας με ποιότητες μουσικής δωματίου αλλά και αισθητική ροκοκό ήταν ο άκρως εκλεπτυσμένος και ευέλικτος ήχος του βιολιού του! Την αίσθηση αυτή επέτεινε το γεγονός ότι της -ευαίσθητης- ορχηστρικής συνοδοιπορίας ηγήθηκαν οι συνάδελφοί του των εγχόρδων, αφού τα πνευστά ήχησαν πολύ συγκρατημένα εκφραστικά. Εύλογα, έλειψαν μια συναισθηματικά πιο γενναιόδωρη «ρομαντική» θεώρηση, οι αντιθέσεις και οι διαφορετικές διαθέσεις που αναδεικνύουν, πέραν του λυρισμού, όλην την ομορφιά -και το μυστήριο- της συγκεκριμένης παρτιτούρας.
Αντίστοιχες ποιότητες απουσίασαν και στην προσέγγιση της 8ης Συμφωνίας του Ντβόρζακ, με την οποία ολοκληρώθηκε η βραδιά. Το φωτεινό, χαρούμενο έργο, που αντλεί την έμπνευσή του κυρίως από τη φύση και τις λαϊκές μελωδίες της Βοημίας, δεν στερείται ζωνών μελαγχολίας ή περίτεχνης δραματουργίας. Καθοριστικές είναι εν προκειμένω οι παρεμβάσεις των ξύλινων και χάλκινων πνευστών, που χρωματίζουν ελεύθερα την αφήγηση. Παρά το άρτιο παίξιμό τους, οι Κινέζοι μουσικοί στερούνταν του τόσο ιδιαίτερου «σλάβικου» ηχοχρώματος. Κατά τα λοιπά, όμως, θαύμασε κανείς τη ρυθμική ζωντάνια της εκτέλεσης, την πλαστικότητα ταχυτήτων, τις ασύλληπτες (ακόμη και για διασημότερα σύνολα!) δυναμικές και αποχρώσεις του ήχου των εγχόρδων, όπως και την υποδειγματική εποπτεία του -διόλου απλού- συμφωνικού συντακτικού (σεβασμός αγωγικών ενδείξεων, φροντίδα σχηματισμού φράσεων και παραγραφοποίησης, καλά δομημένες κλιμακώσεις) από τον τόσο ταλαντούχο, μόλις 33χρονο Κινέζο αρχιμουσικό! Το πόσο πολύ «ζεστάθηκε» η ορχήστρα φάνηκε από τα δύο ανκόρ που χάρισε στο αθηναϊκό κοινό, και μάλιστα όχι τόσο σ’ένα αναμενόμενα λεπταίσθητης ενορχήστρωσης κινέζικο κομμάτι, όσο σε μια σπάνιας ευγένειας και επισημότητας «Πολωνέζα» από την όπερα «Ευγένιος Ονιέγκιν» του Τσαϊκόφσκυ. Σε εποχές παγκοσμιοποίησης και στη μουσική, οι «διαφορετικές» αυτές ματιές σ’ένα (ρομαντικό) σύμπαν a priori ξένο προς την κινεζική πολιτισμική κληρονομιά λειτούργησαν σαν φρέσκος αέρας – και σαν πρόγευση του μέλλοντος;
Λιγότερες εκπλήξεις παρέσχε, αντίθετα, δύο εβδομάδες νωρίτερα (4/10), η πρώτη συμφωνική συναυλία της νέας σαιζόν, που χάρισε, ως συνήθως, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στην «Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής. Αυτές εντοπίσθηκαν κυρίως στην προγραμματική γειτνίαση έργων των Μπετόβεν και Στραβίνσκυ, αμφότερων βέβαια πρωτοπόρων για την εποχή τους μουσικών δημιουργών. Δεν θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει, όμως, το ίδιο και για την ποιότητα των ερμηνειών, ακόμη και εάν αυτές έτυχαν της θερμής επιδοκιμασίας του κοινού. Τροφή για σκέψη παρέσχε το αποκλειστικά αφιερωμένο στον Μπετόβεν πρώτο μισό της βραδιάς. Με αφορμή τον εορτασμό το 2020 των 250 χρόνων από τη γέννηση του «Τιτάνα της μουσικής», ο καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου Στέφανος Τσιαλής αποφάσισε, ορθά, την συναυλιακή παρουσίαση του συνόλου των συμφωνιών και των κοντσέρτων για πιάνο, όπως και του μοναδικού κοντσέρτου για βιολί. Ο αρχιμουσικός διακρινόταν ανέκαθεν (και πριν αναλάβει -προ πενταετίας- το τιμόνι της ΚΟΑ) για την ορμή της μπετοβενικής του προσέγγισης. Αυτή απουσίασε, πάντως, αρκετά στις εκτελέσεις τόσο της εισαγωγής «Τα ερείπια των Αθηνών» όσο και του 3ου Κοντσέρτου για πιάνο με σολίστ τον Γιώργο-Εμμανουήλ Λαζαρίδη.
Παρότι στο αρχικό έργο η έλλειψη πάθους και εντάσεων δικαιολογείτο ίσως από τη γενικότερη βαρυθυμία της σκηνικής μουσικής που ο Μπετόβεν συνέθεσε για το ομώνυμο θεατρικό του φον Κότσεμπου (και την οποία διέκοπταν μόνο οι καλές παρεμβάσεις του όμποε του Γιάννη Οικονόμου), αιφνιδίασε ο αρκετά πηχτός ορχηστρικός ήχος, που πρέπει να αποδοθεί στην ανεπαρκή διαύγεια αυτού των εγχόρδων.
Στο 3ο Κοντσέρτο πάλι, η εξαιρετικά συγκρατημένη συνοδεία ουσιαστικά επιβλήθηκε από τις ερμηνευτικές επιλογές του Λαζαρίδη: γενικά αργές ταχύτητες, μέριμνα για ομορφιά του ήχου και προσεγμένη φραστική άμβλυναν τη δραματικότητα της γραφής, φωτίζοντας περισσότερο την -όχι κυρίαρχη, πλην του ενδιάμεσου largo- λυρική διάσταση του έργου. Μεγαλύτερη ρυθμική σβελτάδα και ευελιξία στις δυναμικές θα διασφάλιζαν περισσότερο ισορροπημένη ανάδειξη του πλούσιου μουσικού υλικού (ειδικά στα ακραία γρήγορα μέρη) και εντελέστερη συνοχή αφήγησης. Θα επέτρεπαν δε πιθανότατα και πιο ζωηρό διάλογο με την ορχήστρα που εγκλωβίσθηκε σε μιαν αδιάφορη συνοδοιπορία…
Η εικόνα άλλαξε άρδην μετά το διάλειμμα, όταν προσφέρθηκε η εμβληματική «Ιεροτελεστία της άνοιξης» του Στραβίνσκυ, έργο του οποίου η θυελλώδης πρεμιέρα το 1913 σηματοδοτεί, κατά πολλούς, την ημερομηνία γέννησης της σύγχρονης μουσικής. Παρότι η σύνθεση είχε ξαναπαιχθεί από την ΚΟΑ (υπό τους προηγούμενους διευθυντές της, Φιδετζή και Βασ. Χριστόπουλο, το 2000 και 2012 αντίστοιχα), η εξοικείωση με αυτήν των περισσότερων σημερινών μελών της ήταν εμφανώς ατελής. Η εύλογα αναλυτική διεύθυνση του Τσιαλή επέτρεψε μεν να ακουσθεί με σαφήνεια το εξαιρετικά περίτεχνο μουσικό συντακτικό, αλλά οι δυσκολίες άρθρωσης ήσαν ορατές: η πληθώρα των σολίστ πνευστών έφθασε συχνά στα όρια της, ιδίως στους εισαγωγικούς «Οιωνούς της άνοιξης». Σταδιακά όμως (και δη στους αταβιστικούς χορούς του πρώτου μέρους «Η λατρεία της γης») η ανάγνωση απέκτησε μεγαλύτερη ρυθμική ακρίβεια και αφηγηματικό ειρμό, οι ταχύτητες έγιναν πιο σβέλτες, η φραστική πιο αιχμηρή.
Η εκτέλεση υπήρξε ακόμη περισσότερο τεταμένη και βίαιη, αλλά και πιο ενδιαφέρουσα στο δεύτερο μέρος («Η θυσία»). Οι έντονες διαφωνίες και το κυρίαρχο ρυθμικό στοιχείο προβλήθηκαν με μεγαλύτερη καθαρότητα, οι δυναμικές έτυχαν καλύτερου ελέγχου, ηχοχρώματα και αρμονίες ανέκτησαν τη σημασία τους, τα πνευστά ήχησαν πιο εκφραστικά (ωραία σόλι του Γαληνού Κιοσόγλου και του Κώστα Αυγερινού). Η οργιαστική κορύφωση στον καταληκτικό «θυσιαστήριο χορό» εκτόνωσε την ένταση και ενθουσίασε το πολυάριθμο και ευπρόσδεκτα νεανικό ακροατήριο. Λίγοι ίσως αντιλήφθηκαν ότι μια εξίσου κρίσιμη διάσταση του έργου, αυτή του χορού, δεν έτυχε της δέουσας προσοχής, όπως, εξάλλου, ότι αγνοήθηκε η φωτοσκίαση των αρκετών νησίδων μυστηρίου…
