Δύο αξιόλογες συναυλίες ήλθαν πρόσφατα να δώσουν ελπίδες για την αναζωογόνηση της μουσικής δωματίου, ενός τομέα της μουσικής μας ζωής, ο οποίος -παρότι ουδέποτε λειτούργησε (για πολλούς λόγους) άψογα- ταλανίσθηκε έντονα από την οικονομική κρίση, οδηγώντας σε μαρασμό ή εξαφάνιση σειρά αξιόλογων σχημάτων με σταθερή πορεία.
Μείζον γεγονός υπήρξε αναμφίβολα η επανεμφάνιση του «Κουαρτέτου Τετρακτύς» (25/6) στο πλαίσιο του φετινού «Summer Nostos Festival» που διοργάνωσε το «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Όταν ιδρύθηκε το 2008, το κουαρτέτο αυτό φάνηκε να πληροί όλα τα εχέγγυα διαδοχής του ιστορικού «Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου» στην εμπροσθογραμμή των εγχώριων συνόλων μουσικής δωματίου. Η παρουσία του τα πρώτα χρόνια υπήρξε εντυπωσιακή, με πληθώρα αξιόλογων διεθνών εμφανίσεων.
Ο κλυδωνισμός της «Καμεράτας», στις τάξεις της οποίας συνυπήρχαν -ως εξάρχων βιολιστής και βιολίστας αντίστοιχα- δύο βασικά μέλη του, οι Γιώργος Παναγιωτίδης και Αλί Μπάζεγκμεζλερ, οδήγησε στην αναχώρησή τους εκτός συνόρων (σε Γερμανία και Τουρκία αντίστοιχα) και στην ουσιαστική αναστολή λειτουργίας του κουαρτέτου από την καλλιτεχνική περίοδο 2014-2015 μέχρι σήμερα.
Φέρνοντας μαζί του από την Φρανκφούρτη και το εκεί Ensemble Modern (του οποίου αποτελούν μόνιμα μέλη) την Ιαπωνίδα βιολίστα Μεγκούμι Καζακάουα, ο Γιώργος Παναγιωτίδης συνέπραξε εκ νέου, στην Αίθουσα της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, με τον αδελφό του βιολιστή Κώστα αλλά και τον τσελίστα Δημήτρη Μποτίνη (που αντικατέστησε -μόνο γι’αυτήν τη συναυλία;- το αρχικό μέλος Δημήτρη Τραυλό) σ’ένα πρόγραμμα με έργα Μπετόβεν, Σνίτκε και Ράϊχ.
Τη βραδιά άνοιξε μία εξαιρετικά ανήσυχη, σχεδόν νευρώδης εκτέλεση του 1ου Κουαρτέτου εγχόρδων (έργο 18 αρ. 1) του Μπετόβεν. Καθοδηγούμενοι από το στριγκό στα όρια του γωνιώδους παίξιμο του α’ βιολιού (Γ. Παναγιωτίδης) και αξιοποιώντας κάθε ρυθμική ικμάδα της γραφής του «Τιτάνα της μουσικής» -όπως πράττουν, σχεδόν συστηματικά πλέον, οι μουσικοί της νεώτερης γενιάς- οι «Τετρακτύς» απέδωσαν τη νεανική, άκρως λυρική σύνθεση με έντονη δραματικότητα και ωστική ενέργεια. Όμως, καθώς το συγκεκριμένο έργο, κοιτάζοντας διαρκώς προς τα πίσω και δη προς τον Χάϋντν (πατέρα του σύγχρονου κουαρτέτου εγχόρδων), αποτελεί επιτομή του κλασικισμού, η όλη προσέγγιση ήχησε αυτονόητα κάπως «αναχρονιστική», ελάχιστα σεβαστική της υφολογικής εξέλιξης της μπετοβενικής δημιουργίας...
Εξαιρετικές υπήρξαν, αντιθέτως, οι ερμηνείες συνθέσεων μουσικής δωματίου του 20ού αιώνα, που δόθηκαν στη συνέχεια. Το 3ο Κουαρτέτο εγχόρδων του Σνίτκε αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της τρίτης περιόδου του Σοβιετικού συνθέτη, κατά την οποία η τέχνη των «αρχαϊσμών» (της ανάδυσης δηλ. μουσικών παραθεμάτων/σπαραγμάτων παλαιότερων εποχών) παντρεύεται γόνιμα με αυτήν του κολλάζ. Οι τέσσερις μουσικοί απέδωσαν θαυμάσια, με (δεξιο)τεχνική σιγουριά και κατανόηση του ιδιαίτερου ύφους της, την πολυστιλιστική μεταμοντέρνα παρτιτούρα.
Αντίστοιχες αρετές υπηρέτησαν άριστα και το «Τριπλό Κουαρτέτο» του Αμερικανού μινιμαλιστή Στηβ Ράϊχ, που συνιστά κυριολεκτικά μία μείξη των τριών κουαρτέτων του. Έχοντας ηχογραφήσει στο στούντιο το δεύτερο και τρίτο κουαρτέτο, οι «Τετρακτύς» κλήθηκαν να παίξουν ζωντανά το πρώτο, σε συνδυασμό με (ακούγοντας) το προηχογραφημένο υλικό. Η ρυθμική ακρίβεια και η σβελτάδα του διαλόγου τους εντυπωσίασαν το κοινό όσο και το ανκόρ τους, η «Clupping music» του ίδιου συνθέτη σε εκδοχή για… οκτώ χέρια!
Εάν ο σχηματισμός του κουαρτέτου (εγχόρδων ή με πιάνο) απαντάται σχετικά σταθερά στη μουσική μας ζωή, αυτός του τρίο παραμένει πολύ σπάνιος. Από το 2016 που ιδρύθηκε, το «Τρίο el Greco», που απαρτίζεται από τρεις καταξιωμένους μουσικούς της νεώτερης γενιάς, τον βιολιστή Φαίδωνα Μηλιάδη, τον τσελίστα Αλέξη Καραϊσκάκη-Νάστο και τον πιανίστα Θοδωρή Ιωσηφίδη, διεκδικεί μια ολοένα και πιο ενεργή συναυλιακή παρουσία σε Αθήνα και περιφέρεια. Το επίπεδο ώσμωσης των τριών μουσικών -και φίλων!- σε συνδυασμό με το εύρος και την ποιότητα της εργογραφίας για το συγκεκριμένο σχηματισμό επιτρέπει αισιοδοξία για μακροημέρευση του νέου αυτού σχήματος.
Προσκεκλημένοι του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», οι «el Greco» έκαναν στις 12/4 την πρώτη τους εμφάνιση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και δη σε μια κατάμεστη «Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος». Με αφορμή το εορταστικό Έτος Σκαλκώτα (70 χρόνια από τον θάνατό του), το πρόγραμμα αντιπαρέβαλε ένα έργο του έλληνα συνθέτη-εκπροσώπου της μοντερνιστικής δεύτερης Σχολής της Βιέννης με έργα Χάϋντν και Σούμπερτ, εκπροσώπων της κλασσικής πρώτης Σχολής, όσο κι αν ο Σούμπερτ μάλλον -θα πρέπει να- θεωρείται προσφορότερα όχι ως ο τελευταίος κλασσικός, αλλά ως ο πρώτος ρομαντικός.
Πέρα από και παρά τις προθέσεις, δεν ήσαν πάντοτε προφανείς οι συνδέσεις των έργων, έστω και αν τα δύο πρώτα πρόδιδαν την αγάπη των δημιουργών τους για (και την έμπνευσή τους από) την παραδοσιακή μουσική. Η ομοιομορφία του στίγματος των ερμηνειών προκάλεσε, πάντως, αρκετό προβληματισμό.
Στο κλασικό, «τσιγγάνικο» Τρίο αρ. 39 του Χάϋντν, τον τόνο έδωσε αμέσως ο ταιριαστά μεταλλικός, ανεπαίσθητα όξινος ήχος του βιολιού του Μηλιάδη και τα γενικά σβέλτα τέμπι. Χωρίς καμία δυσκολία, οι άλλοι δύο μουσικοί τον ακολούθησαν με την ίδια αυτοπεποίθηση: ο καλός συντονισμός, η ποιότητα και το νεύρο του διαλόγου τους (τον οποίο εμπλούτιζαν διαρκώς, δραματουργικά, οι παρεμβάσεις του Ιωσηφίδη) οριοθέτησαν μιαν επιτυχημένη εκτέλεση, συναρπάζοντας στο καταληκτικό «ουγγαρέζικο ροντό». Η απουσία μεγαλύτερης γλυκύτητας όμως, στις πιο λυρικές/ μελωδικές παραγράφους (για την οποία μεριμνούσε μόνο το τσέλο του Καραϊσκάκη-Νάστου) στοίχισε ιδίως στα δύο πρώτα μέρη του έργου με τις συνεχείς εναλλαγές τονικοτήτων και διαθέσεων, ανατρέποντας κάπως τις ισορροπίες της γραφής.
Η ανάλογη ερμηνευτική προσέγγιση λειτούργησε, εύλογα, καλύτερα στο έργο του Σκαλκώτα. Το αιχμηρό παίξιμο του βιολιού, το δριμύ, ενίοτε στα όρια του martellato παίξιμο του πιάνου και η τραχύτητα του διαλόγου υπηρέτησαν αρτιότερα τη μοντερνιστική, ελεύθερα δωδεκαφθογγική γραφή των «Οκτώ παραλλαγών πάνω σ’ένα ελληνικό λαϊκό θέμα», οι οποίες διαφοροποιήθηκαν επαρκώς.
Μεγαλύτερη τροφή για συζήτηση παρέσχε η ανάγνωση του «Τρίο αρ. 2» έργο 100 του Σούμπερτ. Αντίθετα από το απερίφραστα ρομαντικό 1ο Τρίο, η μελωδική γοητεία και οι σκοτεινές ατμόσφαιρες είναι εδώ λιγότερο άμεσες και έντονες. Μια πιο επιθετική «μοντέρνα» θεώρηση, όπως αυτή που υιοθέτησαν οι «el Greco» -που συνδέει το έργο με μία μπετοβενική αισθητική τύπου «Θύελλα και ορμή»- δεν μπορεί, όντως, ν’αποκλεισθεί, ιδίως όταν επιτρέπει την ανάγλυφη προβολή της πολυπλοκότητας του μουσικού συντακτικού. Δίνοντας τον τόνο, το εξαιρετικά ρωμαλέο και ενίοτε ακραίο σε δυναμικές παίξιμο του Ιωσηφίδη (και δευτερευόντως του βιολιστή) ηγήθηκε μεν της εκτέλεσης, αλλά δυσκόλευε το πάντα κρίσιμο στον Σούμπερτ παιχνίδι των φωτοσκιάσεων, που προσπάθησε να αναδείξει μόνος του ο τσελίστας. Παρά τις πολλές ερεθιστικές στιγμές της εκτέλεσης, οι αγωγικές ενδείξεις του συνθέτη όπως και οι αρμονικά ευρηματικές ιδέες του ηχούσαν συχνά μετέωρες...
