Οι εξαιρετικά μεγάλες προσελεύσεις του κοινού στο Ηρώδειο ήδη από τις πρώτες συναυλίες κλασικής μουσικής του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών είχαν προϊδεάσει για το ότι …η καλή μέρα (σε ό,τι αφορά την ολική της επιστροφή) από το πρωί φαίνεται! Σε τρεις από αυτές μεγάλα ονόματα της διεθνούς σκηνής, όπως ο βιολιστής Λεωνίδας Καβάκος, η Κινέζα πιανίστα Γιούτζα Ουάνγκ και ο Ιταλός αρχιμουσικός Ρικκάρντο Μούτι, εμφανίσθηκαν με ευρωπαϊκές ορχήστρες.
Το απόλυτο sold out σημειώθηκε στη συναυλία (22/6) της έγκυρης Συμφωνικής της Βιέννης (δεύτερης τη τάξει ορχήστρας της αυστριακής πρωτεύουσας) με τον Λεωνίδα Καβάκο, που συνέπραξε μαζί της ως σολίστ και αρχιμουσικός, όπως συνηθίζει εσχάτως.
Ο Έλληνας σούπερ σταρ αναμετρήθηκε αρχικά, διευθύνοντας από το βιολί, με το κοσμαγάπητο «Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 2» του Μέντελσον, έργο που είχε να ερμηνεύσει πολλά χρόνια στη χώρα μας. Το πεμπτουσιακά ρομαντικό έργο αποδόθηκε με αρκετή αυστηρότητα, ειδικά στο εναρκτήριο μέρος, που άμβλυνε τον πηγαίο λυρισμό και το πληθωρικό συναίσθημα του. Σταδιακά, η εκτέλεση βρήκε το βηματισμό της, έγινε λιγότερο εγκεφαλική, πιο εκφραστική, ενώ το ανεπίληπτης ορθοτονίας και φραστικής παίξιμο του βιολιστή συνοδεύθηκε από έναν πιο σβέλτο διάλογο με την ορχήστρα. Είναι αλήθεια ότι οι πολύπειροι Βιεννέζοι μουσικοί (πολλοί εκ των οποίων είναι καθηγητές!) δεν συνάντησαν καμία δυσκολία στο να αποδώσουν το γράμμα και το πνεύμα των συνθέσεων (ρομαντισμού και κλασικισμού) του προγράμματος, παρακολουθώντας διακριτικά τον μαέστρο...
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το μεσαίου εύρους ορχηστρικό κλιμάκιο, που επισκέφθηκε την Αθήνα στο πλαίσιο διεθνούς περιοδείας, συνέβαλε καθοριστικά στις επιτυχημένες ερμηνείες των συμφωνιών του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, που ακολούθησαν.
Έτσι, η «Συμφωνία αρ. 31, του Παρισιού» του Μότσαρτ -την οποία ο Καβάκος είχε διευθύνει και με την ΚΟΑ στις αρχές Μαρτίου στο Μέγαρο Μουσικής- ήχησε αγωγικά και ρυθμικά πιο ελεύθερη, με περισσότερο γλαφυρή απόδοση της αμφιθυμίας ενός έργου, στο οποίο εναλλάσσονται κομψές και ζωηρές παράγραφοι. Από την εκτέλεση, που αξιοποίησε εύλογα την βαθύτατη κατανόηση του μοτσάρτιου ύφους, συγκρατεί κανείς το απόλυτα εστιασμένο παίξιμο των εγχόρδων και τις ωραίες παρεμβάσεις των ξύλινων πνευστών, ιδίως δε του α’ φλάουτου (Στέφαν Τόμασιτς).
Η οπωσδήποτε αξιόλογη ερμηνεία της 7ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, με την οποία έκλεισε η βραδιά, δεν άρθηκε στα ίδια ύψη, ίσως γιατί κυριάρχησε μια κάποια αίσθηση ομοιομορφίας στην αφήγηση. Σε μια σύνθεση που έχει χαρακτηρισθεί ως «η αποθέωση του χορού», εξωστρέφεια, νεύρο και ρυθμική ζωντάνια αποτελούν αδιαπραγμάτευτες σταθερές. Στο ξηρής ακουστικής ρωμαϊκό κοίλο, η εγρήγορση και ο ευέλικτος ήχος των βιεννέζων μουσικών υπηρέτησαν αβίαστα την ορμητική διεύθυνση του Καβάκου, από την οποία όμως έλειψε, κατά την άποψή μας, η μεγαλύτερη πλαστικότητα (και τα ρίσκα!) στη διαφοροποίηση τέμπι και δυναμικών, που θα τόνωναν την εσωτερική ένταση κάθε μέρους, την οργανική τους συνάρθρωση και θα εξασφάλιζαν τελικά την τήρηση των λεπτών ισορροπιών μεταξύ του διονυσιακού και του απολλώνιου χαρακτήρα του έργου…
Οι ενθουσιώδεις επευφημίες του κοινού ανταμείφθηκαν με ένα έξυπνο ανκόρ, την «Πιτσικάτο πόλκα» του Γιόχαν Στράους υιού, για την οποία ο διάσημος Έλληνας βιολιστής συνέπραξε από τα ορχηστρικά αναλόγια με τα έγχορδα της Συμφωνικής της Βιέννης…
Εντυπωσιακή προσέλευση παρατηρήθηκε και στην εναρκτήρια συναυλία του Φεστιβάλ (17/6), αυτήν της σχετικά άσημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λουξεμβούργου υπό τον καλλιτεχνικό της διευθυντή Ισπανό αρχιμουσικό Γκουστάβο Χιμένο. Σίγουρα, πόλο έλξης αποτέλεσε η σύμπραξη της διεθνώς άκρως προβεβλημένης (και για τις τολμηρές ενδυματολογικές της επιλογές!) Κινέζας πιανίστριας Γιούτζα Ουάνγκ.
Το πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα περιελάμβανε σχεδόν αποκλειστικά έργα ρωσικής μουσικής, που υπήρξαν καταφανώς καλά προετοιμασμένα. Αυτό που ήχησε, παραδόξως, λιγότερο εντελές ήταν η δημοφιλέστατη «Γαλάζια ραψωδία» του Γκέρσουιν, που η Ουάνγκ ερμήνευσε συχνά το φετινό καλοκαίρι με διαφορετικές ορχήστρες και αρχιμουσικούς. Και τούτο όχι μόνο γιατί οι Λουξεμβούργιοι μουσικοί δεν διέθεταν τα αντανακλαστικά και την ελαφράδα μιας jazz band, που δικαιώνει ιδανικά αυτήν τη μουσική, αλλά και γιατί η σολίστ χάρισε μιαν παραδόξως κλασική προσέγγιση του έργου, με νεύρο μεν και θαυμαστή ποιότητα ήχου αλλά ελλιπή αίσθηση του σουίνγκ!
Αντιθέτως, η ερμηνεία της στο μοναδικής αμεσότητας 2ο Κοντσέρτο για πιάνο του Σοστακόβιτς συνάρπασε με τη (δεξιο)τεχνική και εκφραστική της πληρότητα. Στα ακραία μέρη κυριάρχησαν γρήγορες ταχύτητες και ρυθμική ακρίβεια, αιχμές και ειρωνική διάθεση, ενώ το μελωδικό μεσαίο αποδόθηκε ποιητικά, με ανυπόκριτο λυρισμό και τρυφερότητα.
Το ενδιαφέρον -και τα ξέφρενα χειροκροτήματα του κοινού- προκάλεσαν, πάντως, τα τρία (!) ανκόρ, όλα μεταγραφές για πιάνο φωνητικών κομματιών, όπως αυτή του Λιστ για το τραγούδι του Σούμπερτ «Μαργαρίτα στο ροδάνι», αυτή του Χόροβιτς για μια άρια από την «Κάρμεν» του Μπιζέ ή ακόμη αυτή του «Χορού των μακαρίων πνευμάτων» από την όπερα «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Γκλουκ. Περισσότερο από τη φλογερή εκτέλεση των άκρως δεξιοτεχνικών παραλλαγών από την «Κάρμεν», εντυπωσίασε η συναισθηματική ειλικρίνεια και η αφηγηματική καθαρότητα (ελέω ενός ονειρικού legato!) των άλλων δύο έργων, δείγμα της μεγάλης κλάσης και αντίληψης της 32χρονης Ουάνγκ, που διαψεύδει όσους θεωρούν a priori τους εκ της Άπω Ανατολής καταγόμενους πιανίστες ως πούρους βιρτουόζους…
Η βραδιά είχε ανοίξει με μια στρωτή, προσεγμένης φραστικής εκτέλεση της -εμπνευσμένης από τον Σέξπηρ- ρομαντικής συμφωνικής φαντασίας «Η τρικυμία» του Τσαϊκόφσκι, από την οποία έλειψαν όμως οι εντάσεις που θα τόνιζαν πιο γλαφυρά τις μεταπτώσεις διαθέσεων. Ολοκληρώθηκε δε με μια επιτυχημένη απόδοση της σουίτας από το μπαλέτο «Το πουλί της φωτιάς» του Στραβίνσκυ (στην εκδοχή του 1919). Η μάλλον συμφωνική παρά χορογραφική προσέγγιση του 43χρονου Χιμένο ανέδειξε όμορφα τον ενορχηστρωτικό πλούτο του έργου και τις διαφορετικές, παραμυθένιες ατμόσφαιρες των επί μέρους σκηνών, διασφαλίζοντας επαρκή αφηγηματική ρευστότητα. Κρίσιμα αποδείχθηκαν εν προκειμένω ο θαυμάσια εστιασμένος ήχος των εγχόρδων και οι καλλιεπείς συνεισφορές ξύλινων και χάλκινων πνευστών.
Αν μη τι άλλο, καθ’όλη τη διάρκεια της συναυλίας, οι επιδόσεις της Φιλαρμονικής του Λουξεμβούργου απέδειξαν πόσο υψηλό είναι σήμερα το επίπεδο των ευρωπαϊκών ορχηστρικών συνόλων…
Συμβολική μεν πλην ελάχιστα αξιομνημόνευτη υπήρξε, τέλος, η συναυλία της 9/7, κατά την οποία, υπό τη διεύθυνση του Ρικκάρντο Μούτι, Ιταλοί και Έλληνες μουσικοί και χορωδοί (και Ρώσοι μονωδοί) ερμήνευσαν την 9η Συμφωνία του Μπετόβεν.
Η Αθήνα αποτέλεσε, για πρώτη φορά, σταθμό για το 23ο ταξίδι των «Δρόμων της Φιλίας», του προσωπικού πρότζεκτ του διάσημου Ιταλού μαέστρου στο Φεστιβάλ της Ραβέννας. Η ετήσια μουσική συνάντηση λαών και ιστορικών -αρχαίων και σύγχρονων- τόπων ξεκίνησε το 1997 από το άρτι πληγωμένο από τον πόλεμο Σαράγεβο.
Λίγο πριν από το 2020, χρονιά κατά την οποία θα εορτασθούν διεθνώς τα 250 χρόνια από τη γέννηση του Μπετόβεν, ο Μούτι επέλεξε το διασημότερο έργο του συνθέτη με τη θρυλική «Ωδή στη χαρά», για να υπενθυμίσει την τεράστια συμβολή της Ελλάδας και της Ιταλίας στο δυτικό πολιτισμό. Χωρίς αυτές δεν θα υπήρχε η Ευρώπη, όπως τόνισε και στο παραληρούν πλήθος μετά το τέλος της συναυλίας.
Είναι προφανές ότι στον εκ των πραγμάτων περιορισμένο χρόνο δοκιμών δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν θαύματα, αλλά ούτε και να προκύψουν εκπλήξεις. Ο Μούτι -που είχε περίπου μια δεκαετία να εμφανισθεί στην Αθήνα- παραμένει υπέρμαχος ενός «παραδοσιακού», κλασικού Μπετόβεν, που κοιτάζει ενίοτε μπροστά (στον επερχόμενο ρομαντισμό) αλλά όχι πίσω (στην αισθητική του κινήματος «Θύελλα και ορμή»). Έμφαση δόθηκε κυρίως στη ροή της αφήγησης μέσω της χρήσης του sostenuto, παρά στη γλαφυρότητα ανάδειξης του μουσικού συντακτικού μέσω διακυμάνσεων σε ταχύτητες και δυναμικές, τονισμού λεπτομερειών, αντιθέσεων.
Παρότι ελεύθερη λαθών, η όλη εκτέλεση ήχησε εκ του ασφαλούς, πολλώ δε μάλλον που πρώτη έγνοια των Ιταλών μουσικών της «Ορχήστρας Νέων Λουίτζι Κερουμπίνι» και των καταξιωμένων ομολόγων τους από τις σημαντικότερες ελληνικές ορχήστρες (Κρατικές Αθηνών και Θεσσαλονίκης, Εθνική Συμφωνική της ΕΡΤ, Συμφωνική και Φιλαρμονική Δήμου Αθηναίων, Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων) ήταν να ανταποκριθούν στα κελεύσματα του αρχιμουσικού! Καθώς θα ήταν, πάντως, άδικο να μην εξαρθούν όσοι ξεχώρισαν, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην υποομάδα των βιολοντσέλων και τους σολίστ των ξύλινων πνευστών, αυτούς δηλ. που τίμησε μεμονωμένα και ο Μούτι…
Ισορροπημένο αλλά χωρίς ιδιαίτερη προσωπικότητα ήταν το κουαρτέτο των μονωδών που ερμήνευσε τους στίχους του Σίλλερ (αποτελούμενο από τον γνωστό Ιταλό τενόρο Λουτσιάνο Γκάντσι και τρεις Ρώσους σολίστ, την υψίφωνο Μαρία Μύντρυακ, τη μεσόφωνο Αναστασία Μπολντύρεβα και τον επιβλητικό βαθύφωνο Εβγκένι Σταβίνσκυ).
Αξιοπρεπώς, αλλά με όχι πάντοτε καλό συντονισμό τραγούδησαν και οι χορωδοί, που προέρχονταν από την ιταλική «Coro Costanzo Porta» και τις Χορωδίες της ΕΡΤ και του Δήμου Αθηναίων.
