Η επιλογή να ξεκινήσει ο σχολιασμός των μουσικών εκδηλώσεων του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών με τις δύο βραδιές στις οποίες ακούσθηκαν οι 6 Σουίτες για τσέλο του Μπαχ μόνο τυχαία δεν είναι. Η ολική επαναφορά της κλασικής μουσικής στο Ηρώδειο διέψευσε Κασσάνδρες και γκρέμισε πολλές σχετικές προκαταλήψεις!
Αν πριν από λίγα μόλις χρόνια έλεγε κανείς ότι το έργο-«βίβλος» για κάθε βιολοντσελίστα, θα παιζόταν δις, μέσα σ’ένα διήμερο και σ’ένα τεράστιο ανοιχτό χώρο, θα αντιμετωπιζόταν μάλλον ειρωνικά… Κι όμως, αυτό ακριβώς συνέβη στις 30/6 και στις 2/7, όταν το έργο ερμηνεύθηκε ενώπιον χιλιάδων θεατών από δύο σπουδαίους σολίστες, τον Αμερικανό Γιο-Γιο Μα και τον Γάλλο Ζαν-Γκυγέν Κεράς, έστω και αν ο τελευταίος το έπραξε στο πλαίσιο χορευτικής παράστασης της διάσημης Φλαμανδής χορογράφου Αν Τερέζα ντε Κέερσμακερ και της ομάδας της «Rosas».
Αντίστοιχα μεγάλες προσελεύσεις είχαν, βέβαια, ήδη παρατηρηθεί και στις συμφωνικές συναυλίες με πρωταγωνιστές την Κινέζα πιανίστα Γιούτζα Ουάνγκ και τον Λεωνίδα Καβάκο, αλλά ότι θα συνέβαινε κάτι τέτοιο σε ρεσιτάλ… μουσικής δωματίου (έστω και με εξαιρετικά φροντισμένη μικροφωνική ενίσχυση του ήχου του βιολοντσέλου) ξεπέρασε κάθε προσδοκία.
Σε κάθε περίπτωση, η μεγάλη φεστιβαλική επιστροφή της κλασικής μουσικής πρέπει να πιστωθεί στον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο και τον πολύπειρο σύμβουλό του επί της μουσικής Κώστα Πηλαβάκη. Και όσο εάν οι λόγοι της επιτυχίας δεν είναι ξένοι με την –ελέω οικονομικών δυσχερειών– απομείωση των διεθνούς ακτινοβολίας μετακλήσεων του Μεγάρου Μουσικής, πρέπει να επαινεθεί η επικοινωνιακή προβολή των σχετικών εκδηλώσεων του Φεστιβάλ, που έχει (ορθά) επεκταθεί στους χιλιάδες ξένους τουρίστες που κατακλύζουν κάθε καλοκαίρι την πρωτεύουσα. Η διάψευση της πεποίθησης του πρώην διευθυντή Γιώργου Λούκου (κυρίως κατά το δεύτερο μισό της θητείας του), ότι δήθεν η κλασική μουσική δεν έχει κοινό στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε να είναι πιο πανηγυρική…
Επί της ουσίας τώρα, στην περίπτωση του Γιο-Γιο Μα, το πρωτοφανές sold-out του Ηρωδείου (30/6) εξηγείται και από τις απανταχού αναφορές περί του «μεγαλύτερου τσελίστα του κόσμου», οι οποίες σίγουρα δεν στερούνται υπερβολής. 18 χρόνια πριν, στην πρώτη -και μοναδική μέχρι σήμερα- εμφάνισή του στην Ελλάδα, ο διάσημος κινεζικής καταγωγής Αμερικανός τσελίστας είχε και πάλι επιλέξει να ερμηνεύσει (3 από τις) «Σουίτες για σόλο βιολοντσέλο» του Γ.Σ. του Μπαχ, οι οποίες αποτελούσαν ανέκαθεν πηγή έμπνευσης γι’αυτόν.
Το διάρκειας 2 ½ ωρών ρεσιτάλ και με τις 6 Σουίτες διεξήχθη –τύχη αγαθή– μ’ένα ευχάριστο βοριαδάκι, που διευκόλυνε την –υπομονετική– παρακολούθηση ενός δύσκολου έργου, που απαιτεί μεγάλη διανοητική συγκέντρωση από ερμηνευτή και ακροατές. Την ησυχία διέκοπταν μόνο αφενός οι standing ovations μετά από κάθε Σουίτα (επιτρέποντας και …το ξεμούδιασμα του κοινού), αφετέρου οι σύντομοι λόγοι -στα ελληνικά- του ίδιου του Μα μετά από κάθε ζεύγος σουιτών (την 3η αφιέρωσε στην Ελλάδα), τοπικά δε και το -αντιστικτικό!- τραγούδι …πλήθους τζιτζικιών προς το τέλος της 2ης Σουίτας, που ο σολίστ αντιμετώπισε με χιούμορ!
Η ολική επαναφορά της κλασικής μουσικής στο Ηρώδειο διέψευσε Κασσάνδρες και γκρέμισε πολλές σχετικές προκαταλήψεις!
Από πλευράς εκτέλεσης, οι εντυπώσεις ήσαν μάλλον άνισες. Ο 64χρονος Μα έχει επανειλημμένα αναμετρηθεί με το έργο, αλλά η προσέγγισή του παραμένει ουσιαστικά η ίδια. Έμφαση δόθηκε στη ροή της αφήγησης χωρίς έντονες διαφοροποιήσεις ανά σουίτα, στην ποιότητα του ήχου χωρίς έντονες εκλεπτύνσεις, αλλά με αρκετά έντονο -κατά πολλούς ενοχλητικό...- βιμπράτο. Άλλοτε η εκτέλεση διατηρούσε αμείωτο το ενδιαφέρον των ακροατών (όπως στην 1η και την 5η Σουίτα, που αφιέρωσε στη «θυσία»), άλλοτε, και συχνότερα, ηχούσε αδιάφορα! Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στην ατελή ανάδειξη της πολυφωνίας, σε μια κάποια ρυθμική υποτονικότητα και -κυρίως- στη μη αφομοίωση των υφολογικών κατακτήσεων του μπαρόκ. Θα ήταν, πάντως, άδικο να μην τονισθεί η μουσικότητα του σπουδαία τσελίστα και η πνευματικότητα της ερμηνείας του.
Ως αντιχάρισμα στις ενθουσιώδεις επευφημίες του κοινού, ο φιλέλληνας τσελίστας επέλεξε να συνοδεύσει ένα ηπειρώτικο πολυφωνικό σχήμα. Παρά τον παράδοξο χαρακτήρα της, η συγκεκριμένη επιλογή θύμισε, πάντως, ότι η συγκεκριμένη φωνητική γραφή προσομοιάζει ως προς την αυστηρότητά της με αυτήν του Μπαχ…
Στις 2/7, η ερμηνεία που χάρισε ο Κεράς στον ίδιο χώρο υπήρξε -στον αντίποδα αυτής του Μα- αδιαμφισβήτητα περισσότερο ερεθιστική. Κατ’αρχάς, γιατί ο κορυφαίος Γάλλος τσελίστας αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος μιας παράστασης σύγχρονου χορού, που έστησε η Φλαμανδή χορογράφος Αν Τερέζα ντε Κέερσμακερ με 5 μέλη της ομάδας της «Rosas». Αφιερωμένη στην Πίνα Μπάους, έφερε τον τίτλο «Mitten wir im Leben sind mit dem Tod umfangen/Bach6Cellosuiten»: κατά το πρώτο ήμισυ αυτός παραπέμπει στη γερμανική μετάφραση από τον Λούθηρο ενός λατινικού ψαλμού («Εν τω μέσω της ζωής, βρισκόμαστε στον θάνατο»), που έχει χαραχθεί στον τάφο της θρυλικής χορογράφου.
Στο πλαίσιο της διαρκούς εξερεύνησης από τη Βελγίδα δημιουργό της σχέσης ανάμεσα στο χορό και άλλες τέχνες και επιστήμες, η νέα χορογραφία της επέτρεψε εν προκειμένω διάλογο με τη μουσική και τα μαθηματικά. Καθήμενος άλλοτε απέναντι στο κοινό άλλοτε με την πλάτη γυρισμένη σε αυτό και σε διαφορετικά σημεία της -χαραγμένης με μαθηματικά σχήματα, που ενίοτε έφτιαχναν και οι χορευτές με χρωματιστές αυτοκόλλητες ταινίες- τεράστιας σκηνής του Ηρωδείου, ο τσελίστας «συνομιλούσε» σε κάθε Σουίτα με έναν ή δύο χορευτές, και μόνο στην τελευταία και με τους 5, συμπεριλαμβανομένης της ντε Κέερσμακερ. Η αυστηρότητα της μουσικής του Μπαχ ταίριαξε γάντι με αυτήν της λιτής, «σωματικής πνευματικότητας» κίνησης, που υπαινισσόταν τα θέματα της ζωής, της ελπίδας, του θανάτου.
Ακολούθως, γιατί ο χορός είναι βαθύτατα συνδεδεμένος με το συγκεκριμένο έργο του Μπαχ: οι έξι Σουίτες αφορούν …αριστοκρατικούς χορούς του μπαρόκ! Σε κάθε μία μετά από ένα πρελούδιο εναλλάσσονται μία αλλμάντ, μία κουράντ, μία σαραμπάντ και μία (καταληκτική) ζίγκ, της οποίας προηγούνται κατά περίπτωση μενουέτα, μπουρρέ και γκαβόττες! Η βαθιά εξοικείωση του Κεράς με την λεγόμενη «παλαιά μουσική» και τα όργανα εποχής όπως και η ρυθμική ζωντάνια του παιξίματός συνέβαλαν στη γλαφυρή προβολή -και με μουσικούς όρους- του κυρίαρχα ευγενούς λικνιστικού βηματισμού.
Τέλος, και κυρίως, γιατί η υφολογική ορθότητα και η βαθύτατη κατανόηση από τον Κεράς των κατακτήσεων της ιστορικής ερμηνευτικής στα συγκεκριμένα έργα συνδυάσθηκαν εν προκειμένω μ’ένα εκφραστικό οπλοστάσιο πρωτοφανούς πληρότητας: ο μεστός ήχος του βιολοντσέλου του, ο πολυφωνικός πλούτος του παιξίματος του, η καθαρότητα του φραζαρίσματος συνοδεύονταν συνεχώς από φαντασία και νηφαλιότητα συναισθήματος, μακράν κάθε υπόνοιας ξηρότητας…
Τι κρίμα που οι -ελέω χορογραφίας, μεγαλύτερες ή μικρότερες- περικοπές στις υπ’αρ. 4 και 5 Σουίτες δεν επέτρεψε την απόλαυση του συνόλου της παρτιτούρας!
