Εκμαυλίζοντας το κοινό, όπως μόνο αυτός γνωρίζει, ο διεθνώς προβεβλημένος αρχιμουσικός Θεόδωρος Κουρεντζής έκλεψε την παράσταση στις συναυλίες που έδωσαν, σε διάστημα ενός μήνα, δύο ευρωπαϊκά ορχηστρικά σύνολα στην «Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Τις προάλλες (16/4), το Μέγαρο αποτέλεσε τον τελευταίο σταθμό της πρόσφατης ευρωπαϊκής περιοδείας της Ορχήστρας και Χορωδίας musicAeterna της Όπερας του Περμ υπό τον Κουρεντζή με το «Ρέκβιεμ» του Βέρντι. Μετά από 10 πόλεις, μεταξύ των οποίων και το Μιλάνο (όπου το έργο παίχθηκε -και βιντεοσκοπήθηκε- στο ναό του Αγίου Μάρκου, εκεί δηλ. όπου πρωτοπαρουσιάσθηκε το 1874), η Αθήνα είχε την ευκαιρία να βιώσει άλλη μια μοναδική εμπειρία, όπως συμβαίνει πλέον σε κάθε σχεδόν συναυλία του εγκατεστημένου στη Ρωσία Έλληνα μαέστρου.
Ως συνήθως, ο Κουρεντζής είχε προετοιμάσει σε βάθος, και από κάθε άποψη, τη συγκεκριμένη ερμηνεία, που έλαβε τη μορφή μιας συνάθροισης στα όρια της τελετουργίας. Ήταν εμφανής η πρόθεση να τονισθεί η ανθρωποκεντρική διάσταση και η σχεδόν μεταφυσική αγωνία του πιο οπερατικού των «Ρέκβιεμ», να φωτισθεί το βαθιά ανθρώπινο συναίσθημα απέναντι στον πόνο της απώλειας και την προσδοκία της σωτηρίας. Σε μουσικό επίπεδο, αυτό επιτεύχθηκε αφενός με την ανάδειξη, με μεγάλη θεατρικότητα και ηχητική διαφάνεια, της αντιστικτικά πλούσιας, πυκνής πολυφωνικής γραφής, αφετέρου με την ευπρόσδεκτη αποφυγή οπερατικών εξάρσεων, κάτι που ίσχυσε και για το τραγούδι μονωδών και χορωδών.
Πολλές λεπτομέρειες της παρτιτούρας ήλθαν με μεγάλη γλαφυρότητα στο φως, άλλες πάλι υπερτονίσθηκαν ως εφέ. Αν οι πρώτες νότες και στίχοι του εναρκτήριου «Requiem eternam» άγγιζαν τα όρια της σιωπής, στο περίφημο «Dies irae» η οργή του Θεού ήχησε πραγματικά τρομακτική! Το συγκεκριμένο εκτενές μέρος λειτούργησε ως σκηνοθετημένο θέαμα: οι θεατρικές χειρονομίες περιελάμβαναν τους χορωδούς να φέρνουν τις παλάμες γύρω από το στόμα (σαν χωνί) ώστε να ακούγεται ακόμα πιο δυνατά ο θαυμαστός ήχος των εκτός σκηνής σαλπίγγων («Tuba mirum») ή ακόμη την υποβλητική/ σχεδόν ανατριχιαστική άρθρωση των λέξεων για την έλευση του θανάτου και της κρίσης («Mors stupebit», «Judex ergo»).
Η έμφαση στην προβολή του λόγου (υπογραμμίσεις, τονισμοί) ανέτρεψε κάπως τις ισορροπίες σ’ένα έργο όπου η δραματουργία πηγάζει πρωτίστως από την σπάνιας αμεσότητας ρομαντική μουσική. Η ενίοτε επιτηδευμένη αλληλουχία δραματικών εντάσεων και καταλλαγών δικαιολόγησε, εξάλλου, παρά τις εν γένει σβέλτες ταχύτητες, τη μεγάλη διάρκεια της ερμηνείας (περίπου 90’, όσο δηλ. διαρκούσαν -ελέω αργών τέμπι!- οι παραδοσιακές αναγνώσεις του παρελθόντος).
Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει ενστάσεις για το -υψηλότατο- επίπεδο των συνόλων της musicAeterna. Καθώς στο συγκεκριμένο έργο οι δυσκολίες για την χορωδία είναι ασύγκριτα περισσότερες από αυτές της ορχήστρας, ο μεταξύ τους άρτιος συντονισμός αποδείχθηκε καθοριστικός. Έστω και με ελάχιστα «ιταλικές» ποιότητες ήχου και άρθρωσης του λόγου, η ακρίβεια και η ευκρίνεια αμφοτέρων -με τις οποίες συνέπραξαν εκτάκτως διακεκριμένοι Έλληνες μουσικοί, προεξαρχόντων του κλαρινετίστα Σπύρου Μουρίκη και του κρουστού Δημήτρη Δεσύλλα- υπήρξε εντυπωσιακή, ιδίως αν συνυπολογισθεί ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εγχόρδων και των πνευστών έπαιζαν επί μακρόν όρθιοι!
Το «ιταλικό» χρώμα έλειψε και από το τραγούδι του ισορροπημένου -αλλά όχι αξιομνημόνευτου- κουαρτέτου μονωδών. Από αυτούς ξεχώρισε η Γαλλοαρμένισσα μεσόφωνος Βαρντούχι Αμπραχαμυάν για τη θέρμη του τίμπρου και το μετρημένο συναίσθημα (συγκινητικό «Lacrimosa»). Η Ρωσίδα υψίφωνος Ζαρίνα Αμπάεβα διέθετε και αιθέριο ηχόχρωμα και λαμπερές υψηλές νότες (αρετές αναγκαίες για το καταληκτικό «Libera me», που απέδωσε εν τω μέσω της Χορωδίας), αλλά μάλλον αδύναμες χαμηλές νότες. Η υγιής, μεταλλική φωνή του Ουκρανού τενόρου Ντμίτρο Ποπώφ ήχησε στεντόρεια χωρίς να στερείται λυρικών αποχρώσεων (π.χ. στο «Ingemisco»), ενώ ο ανερχόμενος Κουβετιανο-γερμανός μπάσος Ταρέκ Ναζμί χάρισε ευγενές τραγούδι σε όλην τη φωνητική έκταση, κυρίως δε στις παραγράφους πιο δραματικής εξαγγελίας.
Πάντως, αυτό που θα μπορούσε να αποτελέσει μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, σύγχρονη προσέγγιση του βερντιανού «Ρέκβιεμ» άφησε τελικά μίαν ανάμικτη γεύση, λόγω των εξωμουσικών επιλογών. Και τούτο γιατί, αν η ερμηνεία σκόπευε, μεταξύ άλλων, στην ανάδειξη και του θρησκευτικού συναισθήματος (σ’ένα έργο που δεν είναι τυπικά θρησκευτικό), ποιος ο λόγος να σηματοδοτηθεί αυτό μέσω της εμφάνισης του συνόλου των μουσικών και χορωδών της musicAeterna με ράσα, που παρέπεμπαν στην ανατολική –ρωσική, και όχι μόνο- ορθόδοξη παράδοση;
Ή ακόμη αναρωτιέται κανείς, έχοντας λάβει υπ’όψη και την τελετουργική σκηνική είσοδο στο ημίφως των συντελεστών, πόσο «αυθόρμητα» εκμαιεύθηκε μετά το πέρας της ερμηνείας η μακρά σιωπή τού -όχι σπάνια θορυβώδους- αθηναϊκού κοινού. Αναγκαία περισυλλογή φιλομούσων (και μη) μετά από μιαν καθηλωτική ερμηνεία ή απότοκο της συνειδητής επιλογής του 47χρονου αρχιμουσικού να παραμείνουν ακίνητοι όλοι οι συντελεστές (και σηκωμένα τα δοξάρια των εγχόρδων) για λίγα λεπτά μέχρι την ολοκλήρωση της συναισθηματικής αποφόρτισης και το ξέσπασμα των θυελλωδών επευφημιών;
Σε πιο χαμηλούς τόνους κινήθηκε η συναυλία που έδωσε σε μια εξίσου κατάμεστη αίθουσα, ακριβώς ένα μήνα νωρίτερα (16/3) και στο πλαίσιο του ίδιου κύκλου «Μεγάλες ορχήστρες – Μεγάλοι Ερμηνευτές» του Μεγάρου, η Ορχήστρα του Concert-Verein (Συλλόγου Συναυλιών) της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. Το πρόγραμμα είχε παρουσιασθεί το προηγούμενο βράδυ στη μικρή «Αίθουσα Μπραμς» του Musikverein της αυστριακής πρωτεύουσας.
Η βραδιά άνοιξε και έκλεισε με δύο συμφωνίες σε σολ ελάσσονα της εποχής του κλασικισμού, την 39η του Χάϋντν και την 40ή του Μότσαρτ. Σε αμφότερες θαύμασε κανείς την ευγένεια και την κομψότητα του -αρχετυπικού- βιεννέζικου ήχου: το σύνολο ιδρύθηκε και απαρτίζεται μέχρι σήμερα από μέλη της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βιέννης, του δεύτερου τη τάξει συνόλου της πόλης. Τα εξαιρετικά έγχορδα απέδιδαν αβίαστα τα μελωδικά θέματα, ενώ η νηφάλια διεύθυνση του Λογιάδη διασφάλιζε σταθερά αξιοσημείωτη ρευστότητα αφήγησης.
Όμως, στη -γνωστή και ως «Θαλασσινή καταιγίδα»- 39η Συμφωνία του Χάϋντν έλειψε κατά τόπους μια μεγαλύτερη αιχμηρότητα άρθρωσης και φραστικής που θα δικαίωνε τον χαρακτήρα της ως ένα από τα προδρομικά δείγματα των συνθέσεων της περιόδου «Sturm und Drang» (του προδρομικά ρομαντικού κινήματος «Θύελλα και ορμή»). Ειδικά στο μενουέτο ένας εντονότερος λικνιστικός βηματισμός ήταν επιθυμητός.
Η ρομαντική προδιάθεση είναι ομοίως υπαρκτή και στην κοσμαγάπητη «Συμφωνία αρ. 40» του Μότσαρτ. Παρότι τα ζωηρά μέρη ήχησαν γενικώς αρκετά σφριγηλά, η δραματικότητα των δύο ακραίων αμβλύνθηκε λόγω της ατελούς προβολής των αντιθέσεων ή των κάθε λογής εναλλαγών. Η γλυκύτητα του λυρικού andante υπηρετήθηκε, πάντως, ιδανικά από τον στρογγυλό ήχο των εγχόρδων.
Ενδιάμεσα ακούσαμε σε δύο έργα τον 31χρονο Γερμανοκορεάτη πιανίστα Κρίστοφερ Παρκ, ο οποίος αποτέλεσε την αληθινή αποκάλυψη της βραδιάς. Σφρίγος και φωτεινή, ενθουσιώδης διάθεση οριοθέτησαν μιαν επιτυχημένη ανάγνωση της σπάνια παιζόμενης, σύντομης φανφάρας για πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων και ορχήστρα εγχόρδων «Ο νεαρός Απόλλων» του Μπρίττεν, που αυτός έγραψε για νεανικό του έρωτα και απέσυρε πάραυτα...
Ήταν, όμως, στο 2ο Κοντσέρτο για πιάνο του Σοπέν που ο σολίστ ενθουσίασε. Το έργο δόθηκε σε εκδοχή για ορχήστρα εγχόρδων, χωρίς πνευστά. Η ενορχήστρωση των σοπενικών πιανιστικών κοντσέρτων δεν είναι, ως γνωστόν, ιδιαίτερα εμπνευσμένη, με αποτέλεσμα η συχνά αμήχανη απόδοσή της να αποτελεί τη συνήθη αχίλλειο πτέρνα των ερμηνειών. Εν προκειμένω, παρότι η συμβατική γραφή για τα έγχορδα δεν επέτρεπε, εύλογα, τίποτε περισσότερο από τον περιορισμό τους σε ρόλο συνοδού, επέτρεψε τουλάχιστον την εστίαση του ενδιαφέροντος στο συναρπαστικό παίξιμο του Παρκ. Ήχος κρυστάλλινης καθαρότητας με πολλές αποχρώσεις, πλαστικότατο φραζάρισμα χωρίς κατάχρηση του πεντάλ, λεπταίσθητες διακυμάνσεις δυναμικής, ρυθμική σβελτάδα, κυρίως όμως μια θαυμάσια αντίληψη του ύφους και των μπελκαντίστικων ποιοτήτων της αριστουργηματικής ρομαντικής παρτιτούρας συνέθεσαν μία ζηλευτή εκφραστική παλέτα. Ο Σοπέν του παλλόταν από νεανική ζωντάνια και ορμή, αλλά διέθετε και την αναγκαία ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια και θέρμη συναισθήματος, χωρίς παλιομοδίτικους γλυκασμούς.
Την κατανόηση της ιδιαίτερης σοπενικής δραματουργίας επιβεβαίωσε και η εξαίσια -εκτός προγράμματος- εκτέλεση του «Νυκτερινού αρ. 20», που φώτισε κάθε γωνιά της δημοφιλούς πιανιστικής μινιατούρας.
Τι κρίμα που η όμορφη αυτή συναυλία ολοκληρώθηκε με ένα αταίριαστο ανκόρ, τη γρήγορη πόλκα «Leichtes Blut» («Ανάλαφρη διάθεση») του Γιόχαν Στράους υιού…
