Με μιαν εντυπωσιακή παραγωγή επανήλθαν οι «Γάμοι του Φίγκαρο» του Μότσαρτ στην Εθνική Λυρική Σκηνή, 13 χρόνια μετά το τελευταίο ανέβασμά τους! Παρότι άνιση σε μουσικό επίπεδο, η παράσταση που έστησαν ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ευκλείδης και η δραματουργός Αγγέλα Σαρόγλου -και η οποία θα παρουσιάζεται μέχρι τις 20 Απριλίου στην «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος» του ΚΠΙΣΝ- πρότεινε μία σύγχρονη, φρέσκια ματιά σ’αυτό που έχει χαρακτηρισθεί ως η «όπερα των οπερών».
Το στοίχημα κερδήθηκε κατ’αρχάς γιατί η δημιουργική ομάδα απέφυγε τη δραματουργική υπέρβαση των δεδομένων ενός έργου με συγκεκριμένες κοινωνικές συνιστώσες, στο οποίο ο συνθέτης και ο λιμπρετίστας Ντα Πόντε σχολιάζουν αιχμηρά χαρακτήρες και σχέσεις μεταξύ κοινωνικών τάξεων σε μια ταραγμένη εποχή που έδυε, λίγο πριν την Γαλλική Επανάσταση.
Η μεταφορά της δράσης από τα τέλη του 18ου αιώνα στα τέλη της δεκαετίας του ‘60/αρχές της δεκαετίας του ‘70 λειτούργησε αβίαστα, γιατί έμεινε στο επίπεδο οπτικοποίησης μιας vintage αισθητικής, αρκετά οικείας στο σημερινό θεατή (π.χ μέσω των ελληνικών κινηματογραφικών μιούζικαλς) χωρίς να συνδυασθεί με προσπάθεια δραματουργικής προσαρμογής στα διαφορετικά -λόγω ερωτικής απελευθέρωσης- ήθη της συγκεκριμένης περιόδου (που θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία).
Εκκινώντας από και επεξεργασμένη με βάση μια σκηνογραφική ιδέα (την ταυτόχρονη σκηνική απεικόνιση όλων των χώρων του παλατιού του Κόμη Αλμαβίβα, μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η δράση, κύρια και …παράλληλη!), η παρουσίαση της «τρελής μέρας» που περιγράφει στο θεατρικό του ο Μπωμαρσαί έλαβε τη μορφή από ένα γαϊτανάκι παρεξηγήσεων, μεταμφιέσεων και ερωτικών παρεκτροπών.
Αξιοποιώντας τις τεχνικές δυνατότητες και τους μηχανισμούς της μεγάλης αίθουσας, η υψηλού επιπέδου υλοποίηση της αρχικής αυτής ιδέας διασφάλισε, ακολούθως, μιαν υποδειγματικά καθαρή θεατρική αφήγηση, που εξουδετέρωσε την οποιαδήποτε υπόνοια πλήξης, εγγενή κίνδυνο κάθε παραδοσιακού/ακαδημαϊκού σκηνικού ανεβάσματος του οπερατικού τριπτύχου των Μότσαρτ – Ντα Πόντε. Την αισθητική των ‘60s/’70s αναπαρέστησαν έξοχα τα πολύχρωμα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, οι λειτουργικοί φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα, πρωτίστως όμως το ευρηματικό σκηνικό του Γιάννη Κατρανίτσα. Επτά διαδοχικά, κυλιόμενα δωμάτια, με έπιπλα και διακόσμηση «εποχής», αναπτύχθηκαν -σαν βαγόνια ή σαν φυσούνα ακορντεόν- σ’ένα εξαιρετικά μακρύ σκηνικό 35 μέτρων, επιτρέποντας τη δραματουργική διεύρυνση του χώρου μέσω της παρακολούθησης και κατανόησης της πολυπρισματικής δράσης και της πληθώρας χαρακτήρων!
Εάν προστεθούν η αέναη κινητικότητα, η χρήση σπαρταριστών γκαγκς, η εύστοχη πλην μετρημένη πλαισίωση της δράσης από δευτερεύοντες/εφευρεθέντες χαρακτήρες (μεταξύ των οποίων ένας πιανίστας -ο τσεμπαλίστας Πάνος Ηλιόπουλος- που συνόδευε …επί σκηνής τα ρετσιτατίβι, έστω και εάν το συνεχές βάσιμο παρεχόταν από ένα όχι ιδανικό ηχητικά πιάνο!), η καλοκουρδισμένη και ψαγμένη σε βάθος λεπτομέρειας σκηνοθεσία του Ευκλείδη ευχαρίστησε τόσο το νεώτερο κοινό (προς το οποίο, συνειδητά, απευθυνόταν) όσο και τους ενημερωμένους φιλόμουσους.
Ο λόγος είναι ότι, τελικά, παρά και πέρα από την όποια «ελαφρότητά» της, η όλη παραγωγή δεν προσπέρασε κανένα από τα μείζονα ζητήματα που θίγει με αμείλικτη ευθύτητα και οξυδέρκεια ο Μότσαρτ: την απιστία, την εξαπάτηση, τις ταξικές/κοινωνικές διακρίσεις, τις σχέσεις (και τη ρευστότητα;) φύλων. Μήπως, εξάλλου, και το ίδιο το έργο δεν ταλαντεύεται μεταξύ φαρσοκωμωδίας και κοινωνικοπολιτικών ακόμη και μεταφυσικών σχολιασμών; Κυρίως δε επέτρεψε την ανάγλυφη σκιαγράφηση των χαρακτήρων, την ανίχνευση της βαθιά ανθρώπινης διάστασης και των όχι πάντοτε αυτονόητων κινήτρων τους.
Η από κάθε άποψη φροντισμένη δουλειά δικαίωσε σίγουρα τη μοτσάρτια ιδιοφυία, τουλάχιστον κατά το …ήμισυ!
Και τούτο γιατί, στους «Γάμους του Φίγκαρο», όπως και σε όλην τη λυρική δημιουργία του Μότσαρτ, η θεατρική ιδιοφυία δεν μπορεί ν’αποσυνδεθεί από τη μουσική, καθώς αναδεικνύεται μέσα από αυτήν: ως γνωστόν, οι διαφορετικές όψεις και τα συναισθήματα των προσώπων φωτίζονται τόσο μέσα από την ορχήστρα, η οποία αναλαμβάνει σταθερά πρωταγωνιστικό ρόλο, όσο και μέσα από την ευφάνταστη και απαιτητική φωνητική γραφή. Στην παράσταση της 31/3 που παρακολουθήσαμε, τούτο δεν επιτεύχθηκε, παρά τις εν γένει αξιοπρεπείς μουσικές εντυπώσεις. Έχοντας μείνει προφανώς πίσω από τις εξελίξεις σε ό,τι αφορά την αφομοίωση των επιτευγμάτων -από πλευράς ύφους και αισθητικής- της ιστορικής ερμηνευτικής στη σύγχρονη προσέγγιση του οπερατικού Μότσαρτ, η ΕΛΣ χρειάζεται να αφιερώσει χρόνο και συστηματική δουλειά σε όλα τα επίπεδα.
Σε ορχηστρικό επίπεδο, οι δυσκολίες ήσαν ορατές ακόμη και μετά τη νωρίτερα του προβλεπομένου (σε αντικατάσταση του Κύπριου αρχιμουσικού Μάριου Παπαδόπουλου, μιας μάλλον αδόκητης επιλογής) ανάληψη της μουσικής διεύθυνσης από τον ικανότατο Γιώργο Μπαλατσινό. Στις δύο πρώτες πράξεις, τα γρήγορα τέμπι του δυσκόλεψαν αρκετά τους μονωδούς, που είχαν, καταφανώς, προετοιμασθεί διαφορετικά. Σταδιακά, πάντως, οι ισορροπίες αποκαταστάθηκαν και η σφριγηλή, ρυθμικά ζωντανή διεύθυνσή του, μολονότι σπάνια καθοδηγούσε την δράση, συνέβαλε στη με μουσικούς όρους σκιαγράφηση χαρακτήρων, σκέψεων και συναισθημάτων. Χωρίς να λείπουν σποραδικά ολισθήματα, η Ορχήστρα της ΕΛΣ τον ακολούθησε με σβέλτα αντανακλαστικά και σχετικά επαρκή ηχητική διαφάνεια.
Σε επίπεδο τραγουδιού, η β’ διανομή -που, σημειωτέον, υπηρέτησε πολύ ικανοποιητικά την σκηνοθετική διδασκαλία- δεν έλαμψε, χωρίς όμως και να απογοητεύσει. Η γενικότερα παρατηρούμενη στις μέρες μας έλλειψη Ελλήνων μονωδών με ξεχωριστές φωνητικές προσωπικότητες συνοδεύθηκε εν προκειμένω από την απουσία είτε των κατάλληλων φωνητικών μεγεθών είτε/και ενός κομψότερου και στυλιστικά ενημερωμένου -σε διανθίσεις, ποικίλματα κλπ- τραγουδιού.
Από τα τρία πρωταγωνιστικά ζεύγη την περισσότερο ισορροπημένη μουσικοδραματικά παρουσία διέθετε -παρά την σαφή έλλειψη ενός πιο λείου τραγουδιού- αυτό του ζεύγους Αλμαβίβα, που ενσάρκωσαν ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης (Κόμης) και η υψίφωνος Μυρσίνη Μαργαρίτη (Κοντέσσα). Υποκριτικά και φωνητικά κάπως ωχροί πρόβαλαν, ανεξαρτήτως των υγιών τίμπρων, ο Φίγκαρο του βαρυτόνου Γιάννη Σελητσανιώτη και η Σουζάννα της υψιφώνου Χρύσας Μαλιαμάνη. Πλάι στον αποστασιοποιημένο Μπάρτολο του βαθυφώνου Χριστόφορου Σταμπόγλη, την πικάντικη Μαρτσελλίνα της υψιφώνου Δέσποινας Σκαρλάτου σκίασε μια έντονη φωνητική αστάθεια. Απλά χαριτωμένος υπήρξε ο -τόσο κομβικός δραματουργικά- Κερουμπίνο της μεσοφώνου Μιράντας Μακρυνιώτη.
Όταν το εντελέστερο τραγούδι προήλθε -στη σύντομη άρια του Ντον Μπαζίλιο- από τον τενόρο Χρήστο Κεχρή, δύσκολα μπορεί ν’αμφισβητηθεί η αδυναμία του ακροάματος. Για να παραφράσουμε μια ατάκα του σκηνοθέτη σε πρόσφατη συνέντευξή του, η μουσική του Μότσαρτ πρέπει και να βλέπεται …και να ακούγεται!
Περισσότερες πληροφορίες
«Οι γάμοι του Φίγκαρο»
Η αριστουργηματική όπερα του Μότσαρτ επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή σε μια νέα κι εντυπωσιακή παραγωγή, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ευκλείδη. Σε δύο υψηλού επιπέδου διανομές και μουσική διεύθυνση του Μάριου Παπαδόπουλου και του Γιώργου Μπαλατσινού.
