Γιώργος Ζώης, Αγγελική Παπούλια και Βαγγέλης Μουρίκης τα λένε όλα για το "Αρκάντια"

Σκηνοθέτης πολυσχιδής, ο οποίος έχει γυρίσει μικρού μήκους που περνούν από το δράμα κοινωνικού ρεαλισμού ("Casus Belli") μέχρι την επιστημονική φαντασία ("Touch Me"), προτού ντεμπουτάρει με μια μεγάλου μήκους πολιτική αλληγορία ("Interruption"), ο Γιώργος Ζώης με τη δεύτερη ολοκληρωμένη δουλειά του μοιάζει να συστήνεται από την αρχή στο κοινό. Το αβίαστα υποβλητικό "Αρκάντια", του οποίου το σενάριο συνυπογράφει με τον Ζώη η εξαιρετικά ταλαντούχα Κωνσταντίνα Κοτζαμάνη ("Electric Swan"), ξεκίνησε την πορεία του πραγματοποιώντας παγκόσμια πρεμιέρα στο περσινό φεστιβάλ Βερολίνου και στη συνέχεια βραβεύτηκε σε Θεσσαλονίκη και Σαράγεβο, μεταξύ άλλων. Αποτελεί μια ταινία στην οποία σμίγουν διαφορετικά κινηματογραφικά είδη καθώς, από τη μία, απηχεί το σινεμά του φανταστικού και, από την άλλη, απολύτως προσβάσιμα και χαμηλότονα, εξερευνά βαθιά ανθρώπινες θεματικές όπως η απώλεια, το πένθος, η πολυτιμότητα της συντροφικότητας και η έξαψη της ερωτικής επαφής. Όλα αυτά, καθώς εξελίσσεται η υπαρξιακή οδύσσεια ενός ζευγαριού, το οποίο ύστερα από ένα ατύχημα οδηγείται σε επαρχιακό νοσοκομείο για να αναγνωρίσει το θύμα. Εκεί προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο γύρω από το πρόσωπο που χάθηκε, απόπειρα που τους οδηγεί σε μια σειρά από αναπάντεχες όσο και ανατρεπτικές αποκαλύψεις. Στο ρόλο οι για πρώτη φορά συμπρωταγωνιστές Αγγελική Παπούλια και Βαγγέλης Μουρίκης (βραβείο ερμηνείας στο Χονγκ Κονγκ).

Μετά την προβολή του "Αρκάντια" στην Μπερλινάλε, γράψαμε πως είναι αδύνατο να μιλήσει κανείς για το φιλμ χωρίς να προδώσει κομβικά σημεία της πλοκής του, επισημαίνοντας, επίσης, πως όσο λιγότερα γνωρίζει κανείς γι’ αυτό τόσο περισσότερο πρόκειται να το απολαύσει, κάτι που εξακολουθεί να ισχύει. Για το λόγο αυτό φροντίσαμε να μην "κινδυνεύσετε" από όσα λέγονται στη συνέντευξη που ακολουθεί, ωστόσο σας εφιστούμε την προσοχή μέχρις ότου βρείτε το κάθισμά σας στον κοντινότερο κινηματογράφο που σας εξυπηρετεί…

Θα ξεκινήσω λίγο ανορθόδοξα τη συνέντευξη αναφέροντας το συμπέρασμά μου μετά από δύο θεάσεις του "Αρκάντια", με διαφορά μηνών κιόλας μεταξύ τους. Συνοπτικά, νιώθω πως πάνω από όλα είναι μια σπουδή πάνω στις έννοιες του βλέμματος και της επούλωσης. Συμφωνείτε;
Βαγγέλης Μουρίκης: Όσον αφορά τη ματιά, ναι, διότι η ταινία εμβαθύνει στο κόστος της απουσίας, αυτό την κάνει να αξίζει. Καθιστά σαφές το πόσο σημαντικό είναι να δεις τον άλλον πραγματικά, να μην τον κοιτάζεις απλά. Είναι ακριβώς και ο λόγος που, εγώ τουλάχιστον, τη βρίσκω αυθεντικά συγκινητική.
Γιώργος Ζώης: Σχετικά με το επουλωτικό κομμάτι, μπορώ να πω ότι υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες, όντως, για κάποιους λειτούργησε θεραπευτικά. Θυμάμαι ότι έπειτα από μερικές προβολές επικοινώνησαν μαζί μου άνθρωποι για να εκμυστηρευτούν πως τους βοήθησε να πάνε τη ζωή τους παρακάτω, να ξεκινήσουν κάτι καινούργιο. Και δεν εννοούσαν απαραίτητα κάτι συγκεκριμένο κάθε φορά, μου μιλούσαν για απώλειες μέχρι σχέσεις που δεν προχωρούσαν γιατί εξελίσσονταν εξ αποστάσεως. Πάντως, όλα εκκινούν από ένα προσωπικό βίωμα. Η δική μου πρόθεση ήταν αυτό το φιλμ να επιδράσει σαν ξόρκι στο κοινό. Έτσι ώστε μέσα από την επικοινωνία του ήχου, της εικόνας και της μουσικής να το δει κάποιος και να έχει μια καθαρτική εμπειρία.
Αγγελική Παπούλια: Από τη μεριά μου, θα πρόσθετα πως έχει και κάτι παρηγορητικό διότι, στο κάτω κάτω, αυτό που σου προσφέρει είναι κάτι "μαλακό", συμπονετικό, το οποίο δεν σε "βαραίνει" συναισθηματικά.

Έπειτα είναι αδύνατο να μη συζητήσουμε πως εδώ σας βρίσκουμε για πρώτη φορά ως συμπρωταγωνιστές. Θα τολμούσα να πω, μάλιστα, πως μοιάζει σαν να σμίγουν δύο διαφορετικές σχολές υποκριτικής.
Β.Μ.: Προσωπικά δεν πιστεύω πως ακολουθούμε μια στάνταρ προσέγγιση. Εγώ, ας πούμε, στις πρόβες κυρίως αντιδρούσα σε όσα έκανε η Αγγελική.
Α.Π.: Ναι, θέλαμε να συντονιστούμε μεταξύ μας και να βρούμε τον σωστό τόνο. Αλλά δεν θα έλεγα πως ανήκουμε σε κάποια συγκεκριμένη σχολή… Καθένας βρίσκει τη μέθοδο που τον βοηθάει, δεν πιστεύω πως υπάρχει ένας αποκλειστικός δρόμος για κάθε ερμηνεία. Δοκιμάζεις διαφορετικά πράγματα, αλλάζεις, ψάχνεις μέσα σου, ώσπου να καταλήξεις εκεί που νιώθεις ότι πρέπει να βρίσκεσαι. Εννοείται, επίσης, πως καθοριστικό είναι και το ύφος της ταινίας στην οποία συμμετέχεις, το όραμα του σκηνοθέτη και όλα όσα θέλει να διαπραγματευτείς.
Γ.Ζ.: Θα συμφωνήσω, δεν συζητάμε για κάτι μονοκόμματο. Αλλιώς θα παίζει κάποιος σε μια ταινία του Ρομπέρ Μπρεσόν και διαφορετικά σε μία της Άντρεα Άρνολντ. Ένας καλός ηθοποιός, ανεξάρτητα από την όποια μέθοδο επιλέγει να υιοθετήσει, οφείλει να προσαρμοστεί στο στιλ του φιλμ που πρωταγωνιστεί. Ειδάλλως, ξεχωρίζει από το σύνολο σαν μια παραφωνία, είτε εξαιτίας ανεπαρκών οδηγιών του σκηνοθέτη είτε γιατί ο ηθοποιός επέλεξε να ακολουθήσει τη δική του πρωτοβουλία ανεξάρτητα από το τι έκαναν οι υπόλοιποι.

Οι χαρακτήρες σας πραγματοποιούν ένα εσωτερικό ταξίδι το οποίο, όταν πια φτάνουμε στο φινάλε, τους έχει αλλάξει ριζικά. Αναρωτιέμαι, ήταν αυτή μία από τις περιπτώσεις που το σενάριο γυρίστηκε χρονολογικά για να επιτευχθεί αυτή η αίσθηση μετασχηματισμού των ηρώων;
Γ.Ζ.: Αντιμετωπίσαμε ζητήματα προϋπολογισμού και παραγωγής τα οποία δεν επέτρεψαν κάτι τέτοιο. Οπότε το γκρουπάρισμα των γυρισμάτων έγινε με γνώμονα τη διαθεσιμότητα των χώρων που έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε. Παρ’ όλα αυτά, όσο ήταν εφικτό, επιδιώξαμε να τραβήξουμε τις σκηνές χρονολογικά. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το βασικό σπίτι το οποίο, παρεμπιπτόντως, το ψάχναμε για πάρα πολλούς μήνες. Εκεί όλες οι δράσεις έγιναν με τη σειρά που αναγράφονται στο σενάριο. Όπως επίσης, προς το τέλος της παραγωγής, γυρίστηκε το φινάλε. Εάν μπορείς να το καταφέρεις αυτό, λοιπόν, νομίζω είναι μια πρακτική που βοηθά τους πάντες.

Παρεμπιπτόντως, πρόκειται για μια κατακλείδα με απροσδόκητη τρυφερότητα. Αναρωτιέμαι, ως δημιουργοί, πόσο γρήγορα αφήνετε πίσω ένα έντονο έργο με το οποίο έχετε καταπιαστεί για μήνες;
Α.Π.: Στις ταινίες με ενδιαφέρουν πολύ οι άνθρωποι και οι εμπειρίες που μοιράζεσαι μαζί τους. Είναι τρομερά σημαντικό και μου φαίνεται πάρα πολύ δημιουργικό. Πέρα όμως από τους όποιους ρόλους και χαρακτήρες, οι οποίοι πάντα υπέροχοι είναι, τους αντιμετωπίζω σαν αφορμή για να διαμορφώσω σχέσεις, διότι αυτές κρατάω μέσα μου. Γι’ αυτό, κιόλας, έχει τύχει να συνεργάζομαι συχνά με τους ίδιους ανθρώπους.
Γ.Ζ.: Κάθε ταινία σε καταλαμβάνει, μεταξύ άλλων διότι παίρνει πολλά χρόνια από τη ζωή σου. Μιλάμε για μια διαδικασία που ξεκινάει μεν από την αρχική ιδέα, αλλά μετά προϋποθέτει τη συγγραφή του σεναρίου, την ανεύρεση των ηθοποιών, τη διεκπεραίωση των εμποδίων παραγωγής, τη δουλειά στο μοντάζ, τα ταξίδια στα φεστιβάλ κ.λπ. Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, στην καλύτερη περίπτωση, με ένα ταξίδι διάρκειας πέντε-έξι χρόνων. Όλο αυτό το διάστημα μεγαλώνεις μαζί με μια ταινία που καταλήγει να έχει, για εσένα, μια διάσταση συναισθηματικού ημερολογίου. Αν δω το "Αρκάντια" τώρα, ξέρω ακριβώς πού βρισκόμουν και τι γινόταν στη ζωή μου, ανάλογα με τη σκηνή που θα πέσει το βλέμμα μου. Είναι ψυχολογικές "σημαδούρες" αν θες. Εντωμεταξύ, έχει πλάκα γιατί τώρα που το ρωτάς αυτό συνειδητοποιώ ότι πρόσφατα με έπιασε μια μελαγχολία. Αυτό που φτιάξαμε έχει κάνει τον κύκλο του και τώρα πρέπει να το αφήσω να συναντηθεί με το κοινό. Μοιάζει με αποχαιρετισμό, με μια σχέση που πρέπει να την αφήσεις πίσω.

Μία από τις συζητήσεις που πλαισιώνουν το "Αρκάντια" αφορά τα spoilers, δηλαδή το κατά πόσο επηρεάζεται η θέαση αν κάποιος γνωρίζει εκ των προτέρων τι πραγματικά συμβαίνει. Σας έχει προβληματίσει καθόλου;
Β.Μ.: Εμένα όχι. Η ταινία έχει τη δύναμη να σε βάζει σε μια διαδικασία κατά την οποία συνθέτεις στο μυαλό σου την αφήγηση και το πώς συνδέονται όλα όσα βλέπεις, με αποτέλεσμα εντέλει να εντυπώνονται για τα καλά μέσα σου. Δηλαδή, δεν σε αφήνει αμέτοχο, σε κάνει κομμάτι της και λαμβάνει υπόψη τα συναισθήματά σου. Υπό αυτήν την έννοια, μπορείς να την απολαύσεις άφοβα την πρώτη φορά, αλλά ακόμα περισσότερο την επόμενη, αφού έχεις την πολυτέλεια να παρατηρήσεις λεπτομέρειες που σου διέφυγαν. Θυμάμαι πως ακόμα και ως ηθοποιό το σενάριο με ωθούσε να εμπλακώ προσωπικά εκτός από καλλιτεχνικά, ήταν αδύνατο να του ξεφύγω.
Α.Π.: Εμένα εκείνο που με ξάφνιασε την πρώτη φορά που την είδα, στο Βερολίνο, παρόλο που ήξερα φυσικά τι πρόκειται να συμβεί, ήταν πως η αφήγηση ξεδιπλωνόταν με τέτοιο τρόπο που μου προκαλούσε σασπένς και ένιωθα κανονικό άγχος. Έπιανα την εαυτή μου να παρακολουθεί έκπληκτη.
Γ.Ζ.: Επιδιώξαμε η κατασκευή της σκηνοθεσίας να αντιστοιχεί στην αληθινή ζωή. Δηλαδή να απηχεί την αίσθηση πως ανακαλύπτεις σταδιακά τι συμβαίνει, καθώς εγκλιματίζεσαι σε έναν τόπο με τους ανθρώπους του, τις εικόνες του κ.ο.κ. Γι’ αυτό και για να είμαι ειλικρινής, το κομμάτι των spoilers δεν με έχει απασχολήσει καθόλου. Διότι εάν έπαιζε κάποιο ουσιαστικό ρόλο, τότε δεν θα έμπαινε κανείς στον κόπο να πάει μέχρι το σινεμά να δει κάτι. Εκείνο που είναι σημαντικότερο είναι η ταινία να σε υποβάλλει, να σε μαγεύει και να σε κρατά στον κόσμο της για να ταξιδέψεις πνευματικά σε επίπεδα που πριν ενδεχομένως να αγνοούσες.

Κάτι που, κατά τη γνώμη μου, κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον το σενάριο αφορά τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται την αμφισημία. Δίνει όσες πληροφορίες χρειάζεται, αλλά χωρίς να το παρακάνει με τις εξηγήσεις.
Γ.Ζ.: Μου αρέσουν, γενικώς, οι ταινίες που υπονοούν πράγματα. Εδώ μας βοήθησε το γεγονός πως είχαμε ήρωες με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μια σαφή εκκρεμότητα. Ωστόσο, για να επιλυθεί αυτή, η αφήγηση επεκτείνεται σε δράσεις που λαμβάνουν χώρα τόσο στη ρεαλιστική όσο και στη μεταφυσική πτυχή της πραγματικότητας. Οι δύο κόσμοι όφειλαν να έχουν ξεκάθαρους και συνεπείς κανόνες για να μη χαθεί η προσοχή του θεατή. Προκύπτει ένα διφορούμενο, δηλαδή, το οποίο δεν γεννά νέες απορίες, αλλά βοηθά στο να βρεθούν ουσιαστικές απαντήσεις.

Συγκυριακά, το "Αρκάντια" κυκλοφορεί σε μια περίοδο κατά την οποία όλο και συχνότερα οι ελληνικές ταινίες αφουγκράζονται κοινωνικά και υπαρξιακά ζητήματα με φόντο την επαρχία ή τοποθετούνται ευρύτερα έξω από τις μητροπόλεις. Πιστεύετε ότι πρόκειται για σύμπτωση; Το έχετε παρατηρήσει;
Γ.Ζ.: Θα πω ότι κάθε παραγωγή δημιουργεί τον δικό της κόσμο. Ο ένας μπορεί να είναι στο κέντρο της Αθήνας, ο άλλος σε νησί, δεν παίζει ρόλο. Περισσότερη σημασία έχει το ύφος του, αν με ρωτάς. Όσον αφορά τη δική μας ταινία, διαδραματίζεται σε έναν τόπο στην παραλία του Σχοινιά, όπου πήγαινα για χρόνια ως παιδί. Είχε στοιχειώσει τις αναμνήσεις μου. Γι’ αυτό και μόλις άρχισα να γράφω το σενάριο, ήξερα ότι θέλω τα γυρίσματα να γίνουν εκεί.
Β.Μ.: Μην ξεχνάτε ότι παίζουν πάντα ρόλο και οι κοινωνικές αναζητήσεις που μας πλαισιώνουν. Οι πληθυσμοί μετακινούνται, ας πούμε τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει όλοι στο κέντρο και ατην Κυψέλη. Θυμάμαι να γίνονται παρόμοιες συζητήσεις στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 με τις αρχές του 2000, όταν γυρίζαμε ταινίες με τον Νίκο Γραμματικό [σ.σ.: "Απόντες", "Ο Βασιλιάς"]. Αλλά και πολύ παλαιότερα, όταν ο Θόδωρος Μαραγκός είχε κάνει την εξαιρετική ταινία "Λάβετε Θέσεις" [σ.σ.: 1973]. Η τελευταία σκηνή είναι μία από τις καλύτερες που έχουν γυριστεί ποτέ γύρω από το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης. Δύο διαφορετικές περιπτώσεις με χρονική απόσταση, αλλά με κοινή συνισταμένη πως ο κόσμος στις πόλεις είχε αρχίσει να πνίγεται. Το ’96-’98 ήταν οικονομικό το ζήτημα συνδυαστικά με τον κοινωνικό ρατσισμό, τώρα τα πράγματα "σφίγγουν" πάλι. Γεννιέται, επομένως, η ανάγκη για νέες αναζητήσεις και, κατ’ επέκταση, το σινεμά ανταποκρίνεται σε αυτό. Όπως το βλέπω εγώ, πάντα σε κύματα έρχονται οι όποιες τάσεις. Σε κάθε περίπτωση, έχει πολύ ενδιαφέρον…

Ευχαριστούμε το καφενείο "Το Αμπάρι του Πεντάρα" (Καυκάσου 157, Άνω Κυψέλη) για τη φιλοξενία.