Τζόσουα Οπενχάιμερ, γιατί έκανες ένα μιούζικαλ για το τέλος του κόσμου;

Το όνομα του σκηνοθέτη Τζόσουα Οπενχάιμερ βγήκε για πρώτη φορά στο προσκήνιο το 2012 όταν κυκλοφόρησε, αποσπώντας σωρεία βραβείων, το ντοκιμαντέρ "The Act of Killing". Μια πρωτοφανούς νηφαλιότητας και πανέξυπνης αφήγησης ταινία τεκμηρίωσης, στην οποία ο Αμερικανός ανατρέχει στις μαζικές εκτελέσεις πολιτών κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Σουχάρτο στην Ινδονησία (1965). Ακολούθησε το εξίσου καθηλωτικό "The Look of Silence" (2014), ένα άτυπο σίκουελ που μοιράζεται τον ίδιο σκηνοθετικό μηχανισμό με το πρότερο φιλμ. Εκείνο που θέλει τους πρωταγωνιστές να χρησιμοποιούν την περφόρμανς και την αναπαράσταση ρόλων για να αναμετρηθούν με το παρελθόν, σε μια απόπειρα να αντιληφθούν το κόστος των φρικαλέων πράξεών τους.

Μια παρόμοια λογική διατρέχει το "The End", το ντεμπούτο του Οπενχάιμερ στη μυθοπλασία, που τοποθετείται σε ένα μέλλον όπου η ζωή στη Γη έχει εξαλειφθεί. Η δράση περιστρέφεται γύρω από μια εύπορη οικογένεια που επιβιώνει υπογείως σε ένα ορυχείο, προσποιούμενη πως δε συμβαίνει τίποτα. Η ρουτίνα τους ανατρέπεται όταν εμφανίζεται ανεξήγητα μια νεαρή γυναίκα, η οποία κινητοποιεί το γιο της φαμίλιας να "εξεγερθεί" και να αντικρίσει για πρώτη φορά στη ζωή του τον έξω κόσμο. Στο "End" βρίσκουμε ένα πρωτοκλασάτο cast που περιλαμβάνει τους Τίλντα Σουίντον, Μάικλ Σάνον και Χάρις Ντίκινσον, ενώ εμείς συναντήσαμε το σκηνοθέτη στο λόμπι του ξενοδοχείου του κατά τη διάρκεια του 65ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Διανύουμε μια περίοδο όπου τα μιούζικαλ σημειώνουν χαρακτηριστική ανάκαμψη. Ταυτόχρονα, θέλοντας και μη, έχετε συνδεθεί άρρηκτα με το φορμά των ντοκιμαντέρ. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πόσο δύσκολο ήταν να κάνετε μια ταινία με την ιδιοσυγκρασία του "The End";
Με έναν παράξενο τρόπο, όταν άρχισα να μιλάω στον κόσμο για το τι θέλω να κάνω, κανείς δεν φάνηκε να εκπλήσσεται. Στο μυαλό τους το "Act of Killing" ήταν επίσης ένα μιούζικαλ! Πιστεύω ότι αυτό συνέβη επειδή, αδιόρατα, υπάρχουν αρκετά κοινά σημεία επαφής μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, το πώς αντιλαμβάνονται τις προσωπικές εξιστορήσεις ως αφορμή για να αποσιωπηθούν τραυματικές εμπειρίε, το πώς ψηλαφούν την ανυπέρβλητη ροπή του ανθρώπου προς το ψέμα, αλλά και πώς οι ήρωές τους χρησιμοποιούν την αναπαράσταση για να κρύψουν τον πόνο τους. Ειδικά όσον αφορά το τελευταίο στοιχείο, έχω την εντύπωση πως παρομοίως λειτουργούν τα τραγούδια στο "The End". Οι χαρακτήρες μου καταφεύγουν στο τραγούδι μονάχα τις στιγμές που νιώθουν αμήχανα ή που αμφισβητούν τις βεβαιότητες γύρω από τις οποίες έχουν βασίσει την προσωπικότητά τους. Αλλά ομολογώ πως δεν είχα αντιληφθεί ότι παράλληλα με το "End" γυρίζονταν τόσα μιούζικαλ. Ενδεχομένως κοινό και σκηνοθέτες να ενθουσιάζονται με αυτό το είδος γιατί έχει κάτι το μυστηριώδες. Σκεφτείτε το λίγο, τι μπορεί να είναι εκείνο που κάνει τους ανθρώπους να σταματούν να φέρονται κανονικά, ώστε να αρχίσουν ξαφνικά να τραγουδούν; Ίσως, πάλι, τα μιούζικαλ να ικανοποιούν μια βαθύτερη ανάγκη μας για ψευδαισθήσεις. Στην εποχή των social media, όπου ο καθένας μας φτιάχνει την προσωπική του κοινωνική φούσκα, δεν μοιάζει απίθανο αυτές οι ταινίες να επιτελούν αυτόν το ρόλο.

Για εσάς, όμως, σε ποια επιθυμία ανταποκρίνεται το σινεμά;
Αυτό που με κινητοποιεί να κάνω ταινίες είναι η επιθυμία να βρίσκομαι όσο πιο κοντά μπορώ στους ανθρώπους: Να τους κατανοώ τόσο ώστε να μπορώ να με φανταστώ στη θέση τους. Μια αντίστοιχη προσέγγιση έχει και η Τίλντα, για παράδειγμα, της οποίας η ερμηνεία στο ρόλο της μητέρας προϋπέθετε την απογύμνωσή της. Μάλιστα, επινοήσαμε μια δική μας λέξη για να περιγράψουμε πώς θα έπρεπε να ενσαρκωθεί ο ρόλος, το "shelless", που σημαίνει η αίσθηση του να βρίσκεσαι κάτω από ένα κέλυφος που σπάει, λιώνει και σε αφήνει εκτεθειμένο. Όποτε, λοιπόν, χρησιμοποιούσαμε αυτήν τη λέξη σε μια δύσκολη λήψη, ενθαρρύναμε ο ένας τον άλλο να συνεχίσει με αυτοπεποίθηση. Συνολικά, βέβαια, ήθελα όλοι οι ηθοποιοί να βάλουν τα δυνατά τους, να βλέπω σε κάθε σημείο του σώματός τους μια αλήθεια. Να φτάσουμε στο σημείο να νιώθουμε ελάχιστη εμπάθεια ακόμα και με ήρωες που έχουν κάνει φρικαλέα πράγματα. Διότι οι χαρακτήρες του "End" είναι όλοι μας, γι’ αυτό και είναι ανώνυμοι. Καθένας που παραμυθιάζει τον εαυτό του επειδή αποφεύγει τα λάθη του, αλλά και οποιοσδήποτε επιλέγει να μην κάνει άσχημες σκέψεις ώστε να προχωρά ανεμπόδιστος τη ζωή του, χωρίς να σκέφτεται πως αναπόφευκτα, αργά ή γρήγορα, θα έρθει το τέλος.

Ωστόσο, κιόλας, δεν είναι ακριβώς "όλοι μας". Ανήκουν στους υπερ-πλούσιους, κοινωνική τάξη που πια βλέπουμε όλο και περισσότερο να σχολιάζεται δηκτικά στον σύγχρονο κινηματογράφο.
Έχετε δίκιο, υπάρχει μια σχετική, σημαντική τάση μεταξύ των κινηματογραφιστών σήμερα. Με μία ένσταση. Πολλοί εξ αυτών υπονομεύουν την ουσία της πολιτικής κριτικής τους, διότι είτε διακωμωδούν είτε δείχνουν με το δάχτυλο, αντί να εμβαθύνουν στις καταστάσεις που απεικονίζουν. Ταυτόχρονα, καθησυχάζουν τους θεατές πως οι κακοί είναι μακριά, στη μεγάλη οθόνη, και πως εκείνοι είναι οι καλοί, άρα μπορούν να συνεχίσουν κανονικά ό,τι έκαναν. Αυτοί οι σκηνοθέτες προσπερνούν το γεγονός πως είμαστε φτιαγμένοι από τα ίδια υλικά. Για αυτό πρέπει το κοινό να νιώθει πως έχει εμπλακεί σε όσα βλέπει. Υπό αυτήν την έννοια, το "End" δεν είναι τόσο φουτουριστικό όσο νομίζουμε. Ναι μεν η δράση λαμβάνει χώρα σε ένα απόκοσμο καταφύγιο μέσα σε ένα ορυχείο, αλλά η αφήγηση έχει μια αλληγορική διάσταση για το πόσο αποξενωμένα συνυπάρχουμε σήμερα, τόσο ταξικά όσο και πολιτισμικά. Την ίδια στιγμή, επιδρά και ως μια προειδοποιητική ιστορία. Βλοσυρή οκ, όμως σε καμία περίπτωση απαισιόδοξη.

Κλείνοντας, είναι αδύνατο να μη συζητήσουμε την αισθητική της ταινίας, τόσο στο μουσικό όσο και στο εικαστικό κομμάτι της.
Όσον αφορά την εικόνα, επηρεάστηκα έντονα από τους τοπογραφικούς πίνακες του Άλμπερτ Μπίρσταντ. Άνηκε σε μια σχολή ζωγραφικής που λέγεται "American luminism", στο πλαίσιο της οποίας οι καλλιτέχνες αποτύπωναν τη φύση από την οπτική γωνία του Θεού. Για το λόγο αυτό, προσπαθούσαν οι κινήσεις του πινέλου να είναι αδιόρατες, ώστε να δίνεται η αίσθηση πως οι πίνακες δεν φτιάχτηκαν από ανθρώπινο χέρι. Απέπνεαν μια υπερβατική αίσθηση που θέλαμε να διατρέχει την ταινία, ώστε να αντανακλά το πώς η οικογένεια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της. Σχετικά με τη μουσική, τώρα, επιδιώξαμε ένα φόρο τιμής στη χρυσή εποχή των αμερικανικών μιούζικαλ, η οποία, εδώ που τα λέμε, δεν ήταν ποτέ στην πραγματικότητα "χρυσή". Η ακμή του είδους προέκυψε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, όταν ο κόσμος ήταν άνεργος και ο φασισμός εξαπλωνόταν ραγδαία. Τότε όμως, οι ταινίες και τα τραγούδια τους δεν πρόσφεραν μονάχα παρηγοριά στους χαρακτήρες τους, αλλά και σε ένα ολόκληρο έθνος. Με ιντρίγκαρε, λοιπόν, η εξερεύνηση αυτής της φόρμας, τοποθετημένης στο δυστοπικό μέλλον. Την ώρα που, παράλληλα, βρισκόμαστε σε έναν κόσμο όπου τίποτα δεν είναι σταθερό. Οι δημοκρατίες μας, ένα κοινό αίσθημα αλήθειας, ο ίδιος ο αέρας που αναπνέουμε. Στο φινάλε, θα έλεγα πως το πιο σημαντικό για εμένα ήταν να φτιάξω μια ταινία που να αποθεώνει τα πιο σπινθηροβόλα κομμάτια της ανθρώπινης ελαττωματικότητας.