Είναι το "Joker: Τρέλα για Δύο" το πιο διχαστικό σίκουελ της δεκαετίας;

Το "Joker" έκανε πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους πριν από ακριβώς πέντε χρόνια, στις 3 Οκτωβρίου του 2019, σε έναν κόσμο που ήδη έπαιρνε μια δυσοίωνη και απειλητική μορφή. Με ένα Χρυσό Λέοντα στην πλάτη της, η ταινία του Τοντ Φίλιπς έμοιαζε να έχει έρθει την ιδανική στιγμή. Αφού, από τη μία, πείραζε με πρωτοτυπία την υπερηρωική συνταγή που είχε κορεστεί, παραδίδοντας ένα ξεχωριστά στιλιζαρισμένο αντιηρωικό ψυχογράφημα που έκλεινε το μάτι στον "Ταξιτζή" (Μάρτιν Σκορσέζε) και από την άλλη, αποτύπωνε γλαφυρά το σκοτεινό πνεύμα της εποχής του. Ο Τζόκερ / Άρθουρ Φλεκ όπως τον ενσάρκωσε ο μετέπειτα οσκαρικός Γιόακιν Φίνιξ, αντιστοιχούσε στο είδος του πολύ οικείου σήμερα άντρα ο οποίος, ύστερα από πολυετή κοινωνική ατίμωση, οικογενειακά τραύματα, σεξουαλική αποστέρηση και εργασιακή εξαθλίωση, στρέφεται βίαια ενάντια σε όλους και σε όλα. Ένας επιθετικός μηδενισμός, ο οποίος εμφανίζεται ως ακραία συνέπεια ενός ξεχαρβαλωμένου δημόσιου συστήματος υγείας όπου απουσιάζει η ψυχιατρική μέριμνα, καθώς επίσης ως απόρροια μιας ευρύτερης μητροπολιτικής αποξένωσης. Πρόκειται για τον αιματηρό νιχιλισμό που απεικονίστηκε ως θριαμβευτής στο φινάλε του "Joker", όταν η πόλη παραδόθηκε στον εξαγριωμένο και αγνώστων προθέσεων όχλο που μετέτρεψε σε είδωλο τον Φλεκ.

Ο ανησυχητικός τόνος στον οποίο ολοκληρωνόταν το φιλμ έδωσε τη σκυτάλη σε μια λιγότερο ανατριχιαστική συνέχεια, η οποία βέβαια επέλεξε να μη βολευτεί στη δραματουργική ασφάλεια που ακολουθεί η συντριπτική πλειοψηφία των σίκουελ εκεί έξω. Στο "Τρέλα για Δύο", ο Φίλιπς ξαφνιάζει συστήνοντας ένα ιδιοσυγκρασιακό αφήγημα στο σταυροδρόμι των μιούζικαλ και των μελοδραμάτων, εισάγοντας ένα νέο χαρακτήρα (η Χάρλεϊ "Λι" Κουίν της Lady Gaga) και εμβαθύνοντας με όρους σπουδής στους δύο κεντρικούς ήρωές του. Υπό αυτήν την έννοια, ο σκηνοθέτης τιμά τη σημασία του πρωτότυπου τίτλου της ταινίας "folie à deux", ο οποίος ερμηνεύεται σα συμβιωτική ψύχωση ή επεξηγηματικότερα, ένα σύνδρομο στο πλαίσιο του οποίου περισσότεροι από ένας άνθρωποι μοιράζονται την ίδια παραίσθηση. Το όριο ανάμεσα στην αλήθεια και την παρεξήγηση θολώνει, όπως και η σχέση των πρωταγωνιστών με την πνευματική διαύγεια και την παράνοια. Στο ίδιο μήκος κύματος προστίθεται ένας ακόμα παράγοντας. Η προσωπική πάλη του Φλεκ με τον άλλο του εαυτό, τον Τζόκερ, ο οποίος απειλεί να κυριαρχήσει εκτροχιάζοντας τις απόπειρές του για μια λιγότερο ταραχώδη ζωή.

Αυτή η εσωτερική μάχη αποτελεί και το κεντρικό, λέγε με και μοναδικό, διακύβευμα της ταινίας η οποία, όπως αναφέρει ο Χρήστος Μήτσης στην κριτική του, αποτελεί "μια ευφυέστατη, ευθέως αλληγορική προσαρμογή της διαχρονικής ιδέας του Γκαίτε στη σημερινή πραγματικότητα, στην οποία η δημόσια εικόνα μας έχει γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα και συναρπαστική από εμάς τους ίδιους. Από την τηλεοπτική πραγματικότητα ως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ζει τη δική της, ανεξάρτητη ζωή και εμείς είμαστε πια καταδικασμένοι να προσπαθούμε διαρκώς, και ματαίως, να της μοιάσουμε". Πράγματι, το "Τρέλα για Δύο" μπορεί να διαβαστεί σα μια μεταφορά για τη σύγχρονη εμμονή με τον εαυτό, αυτό που στη γλώσσα του ίντερνετ θα λέγαμε "main character energy", ένα από τα απότοκα του ψηφιακού ναρκισσισμού που παρήγαγαν τα social media. Μια ακόμα πτυχή της ολικής επικράτησης της υποκειμενικότητας που ψηλαφείται στο σίκουελ, αφορά τον τρόπο πρόσληψης των ανθρώπινων σχέσεων. Ο Φλεκ επιδεικνύει μια στρεβλή ανάγνωση της συναναστροφής του με την Κουίν, στην οποία επενδύει γενναιόδωρες ποσότητες συναισθήματος, κάτι που όχι μόνο τον οδηγεί σε λάθος αποφάσεις, αλλά τον εκθέτει προ τετελεσμένων γεγονότων που δεν είχε ιδέα ότι μπορούν να συμβούν. Μάχομαι με νύχια και με δόντια να μη γράψω πως ο Τζόκερ είναι delulu, αλλά ειλικρινά, δε βοηθάει καθόλου ο ίδιος την υπόθεσή του…

Όσο, λοιπόν, το νέο "Joker" καταφέρνει αδιόρατα και οργανικά να δημιουργεί προσλαμβάνουσες με τις τρέχουσες συγκυρίες, κάτι που άλλες παραγωγές συχνά πασχίζουν υπερβολικά να καταφέρουν, άλλο τόσο μοιάζει με μια ταινία ολοκληρωτικά κλειστή στον εαυτό της. Δραματουργικά, η πλοκή κάνει κύκλους γύρω από το δίπολο Τζόκερ / Φλεκ και στην προσπάθεια να τονίσει έντονα ότι ζούμε σε μια κοινωνία θεάματος αποστερημένης από νόημα. Αφενός, δε χρειάζεται να έχεις διαβάσει Γκυ Ντεμπόρ για να αντιληφθείς το τελευταίο επιχείρημα, παραδόξως, αρκεί να έχεις δει, έστω, το… σκέτο "Joker". Αφετέρου, η περιβόητα τοξική και επικίνδυνη, στα κόμικς, σχέση του αντι-ήρωα με την Κουίν, εδώ παρουσιάζεται απροσδόκητα άτονη. Ο έρωτάς τους σκιρτά σε μια βεβιασμένη σκηνή κάπως επειδή "πρέπει", ενώ ο χαρακτήρας της Gaga αναπτύσσεται πενιχρά σε σχέση με εκείνον του Φίνιξ που έχει και μια ακόμα ταινία πίσω του. Έτσι, η συμπεριφορά της Λι μοιάζει αλλοπρόσαλλη για τους λάθος λόγους, γεννώντας μια σειρά προβληματισμών με αμφίσημες απαντήσεις. Για παράδειγμα, δίνεται η εντύπωση πως η Λι είναι μια πλούσια που κάνει cosplay τη ψυχασθενή, χωρίς να έχει σαφείς λόγους που υιοθετεί μια τέτοια περσόνα, και στην πορεία αποφασίζει να εξελιχθεί σε μια μοχθηρή villain. Σαφώς εξ ορισμού η ίδια έχει ιδιοτελείς σκοπούς και μια ροπή προς το χάος, ωστόσο, αυτή είναι μια αίσθηση που υπάρχει λόγω της δημοφιλίας της Χάρλεϊ γενικά και όχι καθαρά κινηματογραφικά. Και τέλος πάντων, τι φάση οι ξεκούρδιστες μιούζικαλ σεκάνς;

Κατά συνέπεια, το "Τρέλα για Δύο" προκαλεί μια αβολότητα, αφού δείχνει περισσότερο να φτιάχτηκε για να συναντηθούν καλλιτεχνικά οι Φίλιπς, Φίνιξ και Γκάγκα, σα μια αφορμή να σολάρει ο καθένας από το δικό του μετερίζι, παρά να μοιραστούν ένα αφήγημα που ενδοσκοπεί στο κόσμο που μας πρωτοσυστήθηκε πριν από πέντε χρόνια. Κλείνοντας, ναι, προφανώς κουβαλά ανθρωπιά η υπαρξιακή οδύσσεια του Φλεκ, ενός ανθρώπου γεμάτου αντιφάσεις, που τελικά παρά το αίμα και τον όλεθρο, έχει ανάγκη να αγαπηθεί και να δει την αντανάκλασή του στα μάτια του προσώπου που έχει ερωτευτεί. Don’t we all, στην τελική. Απλά, η αμφίδρομη πορεία της ταινίας ανάμεσα στο πρέπει και δεν πρέπει, τη διάχυτη αύρα ματαιότητας και την αναποφασιστικότητα μεταξύ της προτεραιότητας του Τζόκερ έναντι του ρόλου της Κουίν, συνηγορεί σε μια παράξενη ισορροπία που, αναπόφευκτα, διχάζει. Έτσι, χωρίς να πρόκειται εξ ολοκλήρου για απογοήτευση και να είναι αξιέπαινη η τόλμη να μη δώσει στο κοινό αυτό που θα περίμενε, το σίκουελ δεν αποδιώχνει πλήρως την αυταρέσκειά του, παρά τις δόσεις αδιαπραγμάτευτης ειλικρίνειας που του δίνουν τον τόνο.