Η σκηνοθέτρια Μαριάννα Οικονόμου, οι "Αζήτητοι" και μια σοκαριστική ανακάλυψη στο νοσοκομείο Σωτηρία

Η διακεκριμένη σκηνοθέτρια Μαριάννα Οικονόμου ("Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες") στο νέο ντοκιμαντέρ της με τίτλο "Αζήτητοι", ρίχνει φως σε μια απίστευτη υπόθεση η οποία ήταν για δεκαετίες αποσιωπημένη.

Πρόκειται για την ιστορία δεκάδων "ανώνυμων" που θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στο νοσοκομείο Σωτηρία, από το 1945 έως το 1975, οι οποίοι είχαν προηγουμένως νοσήσει από φυματίωση. Ουκ ολίγοι εξ αυτών που έφεραν το στίγμα του φυματικού, ήταν παράλληλα φτωχοί ή και χωρίς συγγενείς, με αποτέλεσμα να θεωρούνται "αζήτητοι".

Με αφορμή την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ στους κινηματογράφους, η Μαριάννα Οικονόμου μοιράζεται με το "α" την εμπειρία των ανατριχιαστικών γυρισμάτων, στο προσωπικό κείμενο που διαβάζετε παρακάτω.

Ο λόγος στη Μαριάννα Οικονόμου:

"Αυτή η ταινία είναι αποτέλεσμα μιας σειράς τυχαίων γεγονότων. Τυχαία ανακαλύφτηκαν, κρυμμένες πίσω από έναν τοίχο, οι βαλίτσες με τα υπάρχοντα των 'αζήτητων νεκρών του Σωτηρία'. Τυχαία σώθηκαν από το να καταλήξουν στη χωματερή και τυχαία, το 2020, συνάντησα έναν από τους γιατρούς που συνέβαλαν στη διάσωση τους και μου μίλησε γι' αυτό. Ήδη από την πρώτη εκείνη συνάντηση, η ιστορία με συγκλόνισε και μου δημιουργήθηκε μεγάλη περιέργεια να μάθω περισσότερα. Ήταν καθοριστική η στιγμή που μπόρεσα να δω το περιεχόμενο κάποιων πακέτων και να διαβάσω αποσπάσματα από επιστολές ανάμεσα στους ασθενείς και τις οικογένειές τους.  Ήταν τόσο σπαρακτικά τα γραφόμενα και αποκαλυπτικά, όχι μόνο για τους ασθενείς στο σανατόριο αλλά και για τις συνθήκες διαβίωσης στα χωριά και τα νησιά στη μεταπολεμική Ελλάδα, που ένιωσα έντονα την ανάγκη να κάνω μια ταινία ώστε αυτή η άγνωστη ιστορία που είχε θαφτεί κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας για δεκαετίες, να έρθει στο φως.

Το αρχείο που βρέθηκε περιέχει τα προσωπικά υπάρχοντα που άφησαν πίσω τους εκατοντάδες φυματικοί που πέθαναν στο νοσοκομείο Σωτηρία μεταξύ 1945-1975 και τα οποία δεν αναζητήθηκαν ποτέ από κανέναν, όπως δεν αναζητήθηκε και η σωρός τους. Αυτοί οι άνθρωποι πέθαναν μόνοι και θάφτηκαν ανώνυμα σε ομαδικούς τάφους μέσα στο προαύλιο του νοσοκομείου. Μέχρι σήμερα δε ξέρει κανείς πού βρίσκονται αυτοί οι τάφοι.

Η πρόσβαση στο αρχείο δεν ήταν εύκολη και χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να μας δώσουν τελικά δέκα μέρες άδεια για γύρισμα. Έπρεπε λοιπόν να προλάβουμε να ανοίξουμε όσο το δυνατόν περισσότερα πακέτα ασθενών και να τα καταγράψουμε. (Προλάβαμε 32 από τα 320 που βρέθηκαν).  Δεν είχαμε το χρόνο να μελετήσουμε το υλικό σε βάθος, ούτε να επιλέξουμε τις περιπτώσεις. Αυτά έγιναν αφού ολοκληρώσαμε τα γυρίσματα.

Η μεγάλη πρόκληση για μένα ήταν το πώς θα μπορέσω να 'ζωντανέψω' κινηματογραφικά ένα υλικό που ουσιαστικά αποτελείτο από επιστολές, φωτογραφίες, έγγραφα και κάποια μικροαντικείμενα. Ήμουν αποφασισμένη από την αρχή ότι οι πρωταγωνιστές θα ήταν οι ίδιοι οι νεκροί και οι οικογένειές τους και ότι δε θα χρησιμοποιήσω εξωτερικό αφηγητή, ούτε θα κάνω αναπαραστάσεις (έτσι και αλλιώς δεν μας το επέτρεπε το μπατζετ). Έπρεπε να βρω τον τρόπο να δώσω φωνή σε αυτούς τους ανθρώπους ώστε να μας μεταφέρουν τα δικά τους βιώματα, τα συναισθήματά τους αλλά και την εποχή τους. Το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο και το μοντάζ κράτησε πολύ χρόνο, αλλά πιστεύω ότι τελικά το καταφέραμε.

Με άγγιξε πολύ βαθιά αυτή η ιστορία, το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι άθελά τους χαρακτηρίζονται 'επικίνδυνοι' από την κοινωνία, η οποία τους αποκλείει και τους απομονώνει, για να σωθεί η ίδια. Το ότι πεθαίνουν μόνοι χωρίς τους συγγενείς τους, οι οποίοι για διάφορους λόγους, ποτέ δεν τους αναζητούν. Το ότι τα ίχνη τους χάθηκαν και τους κάλυψε η λήθη. Από τη στιγμή, όμως, που βγήκαν στην επιφάνεια και τυχαία οδηγήθηκα σε αυτούς, ένιωσα ένα μεγάλο χρέος να συνεισφέρω ώστε να επανέλθει η μνήμη τους, όσο δυσβάστακτη και να είναι αυτή.

Η αναζήτηση ζώντων απογόνων ήταν μια ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία, πρακτικά και συναισθηματικά. Οι μαρτυρίες που είχαμε ήταν από τις δεκαετίες του '40-'60 και πολλές από τις ονομασίες χωριών είχαν αλλάξει και οι καταγραφές στα μητρώα ήταν ελλιπείς. Τελικά, μπορέσαμε να έρθουμε σε επαφή με κάποιους οι οποίοι θα μάθαιναν για πρώτη φορά την αλήθεια για τον νεκρό συγγενή τους. Οι αντιδράσεις τους ποικίλαν, ανάλογα με την σχέση και τις πληροφορίες που είχαν.

Η ταινία πήρε περίπου δύο χρόνια να ολοκληρωθεί και μέσα σε αυτό το διάστημα 'κουβάλησα' τις ζωές και τις ιστορίες τους, ήταν σα να μη με αφήνουν να απομακρυνθώ από αυτούς. Κάποιους τους γνώρισα πολύ καλά και τους ένιωσα. Για μένα είναι μια ιστορία που δεν 'κλείνει' με το τέλος της ταινίας.

Ελπίζω αυτή η ταινία να βοηθήσει ώστε να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι και να στηθεί έστω και τώρα, μετά από 80 χρόνια, ένα μνημείο μέσα στο Σωτηρία που θα τιμήσει αυτούς τους νεκρούς. Επίσης να υπάρξει η οικονομική στήριξη ώστε αυτό το αρχείο να συντηρηθεί, ψηφιοποιηθεί, να γίνει προσβάσιμο σε μελετητές και να εκτεθεί στο νεοσύστατο 'Μουσείο Σωτηρία'. Πρόκειται για ένα σημαντικό θησαυρό που αποτυπώνει από πρώτο χέρι την ιστορία του νοσοκομείου αλλά και της Ελλάδας, και θα ήταν μεγάλο κρίμα να μείνει κλειδωμένο σε μια άλλη αποθήκη για άλλα 80 χρόνια".