Ο Μπαμπάκ Τζαλαλί, το "Φρίμοντ" και ο ταπεινός Τζέρεμι Άλεν Γουάιτ

Κατά τη διάρκεια του 29ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας - "Νύχτες Πρεμιέρας", συναντήσαμε τον Μπαμπάκ Τζαλαλί, σκηνοθέτη του νοσταλγικού ασπρόμαυρου φιλμ "Φρίμοντ", στο οποίο όπου ο σταρ του "Bear" Τζέρεμι Άλεν Γουάιτ κάνει μια απροσδόκητη εμφάνιση απέναντι στην Ντόνια (Ανάιτα Γουάλι Ζάντα), μια Αφγανή προσφύγισσα, την Ντόνια, που ψάχνει τον εαυτό της στην αφιλόξενη Αμερική.

Πείτε μου ειλικρινά, από το ένα έως το δέκα, πόσο εξουθενωμένος είστε που οι πάντες συγκρίνουν την ταινία σας με το σινεμά του Τζιμ Τζάρμους και του Άκι Καουρισμάκι;
Δέκα! (γέλια) Οκ, παρόλα αυτά είναι μεγάλη τιμή, όσο και εάν το έχουν παρακάνει.

Είναι μια εύκολη παρατήρηση η οποία, κιόλας, αδικεί κάπως το "Φρίμοντ". Φιλμ τα οποία λέμε συνήθως πως προσφέρουν μια "φέτα ζωής" λιτά και χαμηλότονα, είναι πολύ δύσκολο να κατασκευαστούν πείθοντας αβίαστα. Εν προκειμένω, ποια ήταν η αφετηρία της έμπνευσής σας;
Παρότι η καταγωγή μου είναι από το Ιράν, διαχρονικά με έλκυε η κουλτούρα του Αφγανιστάν, όπως επίσης οι άνθρωποι αυτής της χώρας. Παίζει σημαντικό ρόλο, φυσικά, το γεγονός πως μοιραζόμαστε σε μεγάλο βαθμό την ίδια γλώσσα, αλλά και πολιτισμικές παραδόσεις. Έτσι, έχει προκύψει το αφγανικό στοιχείο να υπάρχει σε όλες τις ταινίες μου, από τη μικρού μήκους μου "Heydar, yek Afghani dar Tehran" μέχρι τώρα. Όσον αφορά το "Φρίμοντ", όλα ξεκίνησαν πριν από δέκα χρόνια, όταν βρισκόμουν στο Σαν Φρανσίσκο για τα γυρίσματα της δεύτερης ταινίας μου, το "Radio Dreams". Τότε ένας συνάδελφος από το συνεργείο με ρώτησε αν γνώριζα πως λίγο έξω από την πόλη βρίσκεται μια περιοχή όπου συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος πληθυσμός Αφγανών στις ΗΠΑ. Δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το Φρίμοντ, οπότε το επισκέφτηκα με την πρώτη ευκαιρία. Αμέσως κράτησα επαφές με τους ντόπιους και έβρισκα αφορμές για να επιστρέφω. Ένα από τα πράγματα που μου έκανε εντύπωση ήταν πως οι περισσότεροι εξ αυτών δούλευαν ως διερμηνείς στην πατρίδα τους. Αυτή η ιδιότητα τους εξασφάλιζε μια ειδική μεταναστευτική βίζα που επέτρεπε τη διαμονή τους στην Αμερική. Ακούγεται ιδανικό, αλλά η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Το γραφειοκρατικό σύστημα των ΗΠΑ συχνά δεν τους αναγνωρίζει, ενώ ορισμένοι αποξενώνονται από τους συμπατριώτες τους γιατί αντιμετωπίζονται ως προδότες. Εν τω μεταξύ, έχε υπόψη πως οι λόγοι που έκαναν αυτήν τη δουλειά ήταν καθαρά βιοποριστικοί, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να επιβιώσουν εκείνοι ή οι οικογένειές τους. Όλη αυτή η συγκυρία με γοήτευσε και ήθελα να την εξερευνήσω περισσότερο.

Μία από τις πιο γλυκές ιδέες στο "Φρίμοντ" αφορά τα "τυχερά μπισκότα". Αναρωτιέμαι, προέκυψε από τα ταξίδια σας εκεί;
Περίπου, γιατί γεννήθηκε μέσα από μια τουριστική εξόρμηση που κάναμε με τη συν-σεναριογράφο Καρολίνα Καβάλι, στην οποία παρεμπιπτόντως ανήκει και η ιδέα να χρησιμοποιηθούν στην ταινία. Πριν από αρκετό καιρό, λοιπόν, η παραγωγός Μαριάνε Μογκίμι* μας πήγε σε ένα εργοστάσιο παραγωγής τέτοιων μπισκότων. Καθώς είμαι ένας κλισέ, επιφανειακός σκηνοθέτης (γέλια) με εντυπωσίασε ακαριαία η αισθητική των μηχανημάτων, σε συνδυασμό με τη γνώση πως έχουν μείνει απαράλλακτα για δεκαετίες παράγοντας εκατοντάδες μπισκότα την ημέρα. Η Καρολίνα από την άλλη, θυμήθηκε την επίσκεψή μας όταν γράφαμε το σενάριο και είχε τη φανταστική σκέψη να βάλουμε την Ντόνια να δουλεύει σε ένα αντίστοιχο εργοστάσιο. Κάτι που λειτούργησε άψογα, ακριβώς επειδή αυτά τα μπισκότα παίζουν με τις πιθανότητες, ποτέ δεν υπόσχονται κάτι εξεζητημένο, στην καλύτερη να σου φτιάξουν τη διάθεση, στη χειρότερη να διαβάσεις κάτι χαζούλι. Έπειτα, το παράξενο είναι πως σε αυτά τα μέρη δουλεύουν σε συντριπτικό βαθμό άνθρωποι από την Κίνα, γιατί φαίνεται σε κανέναν άλλο δεν πάει ο νους πως μπορούν, όντως, να πιάσουν δουλειά εκεί κι ας μην έχουν την ίδια προέλευση. Είναι πολύ παράξενο. Η Ντόνια, υπό αυτήν την έννοια, μοιάζει και εκεί παράταιρη, βρίσκεται σε έναν ακόμα τόπο που νιώθει πως δεν είναι απολύτως αποδεκτή.

Μιας και αναφερθήκατε την ηρωίδα, αλήθεια, πόσο δύσκολο ήταν να αναπτύξετε το χαρακτήρα της; Με δεδομένο, μάλιστα, ότι συνιστά μια προσφύγισσα από το Αφγανιστάν.
Το πρώτο που κάναμε ήταν να αναγνωρίσουμε πως αφηγούμαστε τα βιώματα μιας γυναίκας τα οποία δεν αντιστοιχούν απόλυτα στα δικά μας. Ωστόσο, προσωπικά μπορώ να ταυτιστώ μαζί της ως Ιρανός μετανάστης σε ξένη χώρα, γνωρίζοντας παράλληλα πως κάθε εμπειρία είναι ξεχωριστή. Όταν γράφεις, λοιπόν, σε βοηθάει να έχεις αυτές τις συνειδητοποιήσεις στο μυαλό σου. Και δεν το εννοώ για να φανείς πολιτικά ορθώς, αλλά να είσαι ειλικρινής απέναντι στο υλικό και την ηρωίδα σου. Φαντάσου, κιόλας, πως το σενάριο ετοιμάστηκε προτού καν επιστρέψουν οι Ταλιμπάν στην εξουσία. Πάντως, δε χρειάστηκε να επιμείνουμε σε εξωτερικούς παράγοντες ή να προσαρμόσουμε πολλά πράγματα. Για παράδειγμα, το αίσθημα της ενοχής που μπορεί να νιώθεις, του αποπροσανατολισμού ή του αδιεξόδου, το είχα νιώσει και εγώ μικρός, αλλά και η μητέρα μου με την οποία συζητούσαμε πολύ τότε. Η έμφαση, επομένως, δόθηκε σε ουσιώδη, ανθρώπινα στοιχεία που διατηρούν προσβάσιμη και γήινη την Ντόνια. Επί τη ευκαιρία, θα ήθελα να θίξω κάτι ακόμα. Διαχρονικά στον κινηματογράφο η αναπαράσταση των Αφγανών γυναικών περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από την καταπίεση και την υποτίμησή τους. Είναι εξοργιστικό γιατί απέχει παρασάγγας από την αλήθεια, την οποία θέλαμε να αποκαταστήσουμε.

Πρόσεξα πως σκηνοθετικά επικεντρώνεστε στα πρόσωπα των ηθοποιών σας. Τα καδράρετε με έναν τρόπο που εκπέμπουν χειροπιαστή ένταση.
Πράγματι, αποτελούν πολύ σημαντικό κομμάτι του ύφους που προσπαθώ να σμιλέψω. Συνήθως στις ταινίες μου συνεργάζομαι με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, αλλά στο "Φρίμοντ" ήταν η πρώτη φορά που συνυπήρχαν με έμπειρους ερμηνευτές. Γενικώς, προτιμώ να μην κάνω δοκιμαστικά για τους ρόλους. Το πώς επιλέγω ποιοι θα παίξουν εξαρτάται από την παρουσία τους και τη μοναδικότητά τους μπροστά στο φακό. Επίσης, αντί να τους δίνω το σενάριο για να παίξουν μια σκηνή, κάθε φορά τους παρακαλώ να μοιραστούν μαζί μου μια ιστορία από το παρελθόν τους. Πιστεύω πως έτσι δημιουργείται μια αύρα η οποία μεταδίδεται, αργότερα, στα γυρίσματα.

Ανάμεσα στα αναγνωρίσιμα άτομα που εμφανίζονται είναι και ο Μπουτς Ράιλι. Ένας εξαιρετικός σκηνοθέτης, ο οποίος πραγματικά με ξάφνιασε όταν τον είδα.
Το αστείο είναι πως σε μια από τις αρχικές εκδοχές του σεναρίου, θέλαμε ο Μπουτς να παίξει κανονικά ένα μικρό ρόλο. Ωστόσο, εν τέλει, κάτι τέτοιο δεν κατέστη εφικτό, αλλά είχαμε μια εναλλακτική ιδέα. Να τον κινηματογραφήσουμε σε ένα εστιατόριο και να αντιδράσει αυτοσχεδιαστικά, ελεύθερα, αντιδρώντας σε οτιδήποτε έγραφε μέσα ένα τυχερό μπισκότο που θα έτρωγε. Ήταν ειλικρινά απολαυστικός.

Κλείνοντας, όπως αντιλαμβάνεστε, είμαι υποχρεωμένος να σας ρωτήσω για τη συμμετοχή του Τζέρεμι Άλεν Γουάιτ. Κυρίως με δεδομένη και την τεράστια απήχηση που γνωρίζει λόγω του "Bear".
Η συνεργασία μας προέκυψε λόγω άψογου συγχρονισμού, βασικά. Ο Τζέρεμι είχε μόλις γυρίσει την πρώτη σεζόν του "Bear", αλλά ακόμα δεν είχε κάνει πρεμιέρα, οπότε το πρόγραμμά του ήταν αρκετά ελεύθερο. Από τη μεριά μας, πλησίαζαν οι μέρες των γυρισμάτων, όμως εκκρεμούσε η επιλογή κάποιου για το συγκεκριμένο ρόλο. Ήμουν λιγάκι απεγνωσμένος, οπότε τηλεφώνησα στον καλό φίλο και σκηνοθέτη Αντόνιο Κάμπος για συμβουλή. Συμπτωματικά, στο ντεμπούτο του με τίτλο "Afterschool" είχε παίξει σε ηλικία δεκαπέντε χρονών ο Τζέρεμι. Αυτονόητα, μου τον πρότεινε αμέσως. Εμένα μου φάνηκε εξωπραγματική ιδέα, γιατί παρότι δεν ήταν όσο δημοφιλής είναι τώρα, είχε ήδη "σκάσει" στο προσκήνιο λόγω του "Shameless". Άρα θεωρούσα αδύνατο να δεχτεί να πάρει μέρος σε μια ανεξάρτητη και μικρού προϋπολογισμού παραγωγή όπως η δική μας. Παρόλα αυτά ήρθαμε σε επαφή, ήταν υπέροχος και όλα έγιναν αστραπιαία. Διάβασε σε ένα βράδυ το σενάριο και μετά από λίγες μέρες οδήγησε μέχρι την Καλιφόρνια για να κάνει τα πλάνα του. Ήταν τρομερά ταπεινός και ενθουσιώδης, τον εκτίμησα πραγματικά.

*Η ταινία είναι αφιερωμένη στην παραγωγό Μαριάνε Μογκίμι που έχασε τη ζωή της λίγο πριν την έναρξη των γυρισμάτων.