Το "Λώξη" δεν είναι μόνο ένα ντοκιμαντέρ για την πρώτη ηθοποιό με σύνδρομο Down

Πριν από τρία χρόνια, η Λωξάνδρα Λούκας έγραψε ιστορία, καθώς έγινε η πρώτη Ελληνίδα επαγγελματίας ηθοποιός με σύνδρομο Down, όταν και προσλήφθηκε από το Εθνικό Θέατρο για να συμμετάσχει στην παράσταση "Φουέντε Οβεχούνα". Το δύσβατο ταξίδι της ώσπου βρεθεί στη σκηνή καταγράφεται στο πολύτιμο ντοκιμαντέρ "Λώξη" που σκηνοθετούν οι Δημήτρης Ζάχος και Θανάσης Καφετζής, οι οποίοι απαντούν στις ερωτήσεις του "α" γύρω από την ταινία τους.

Δημήτρη, διόρθωσέ με εάν κάνω λάθος, αλλά έχω την εντύπωση πως γνώρισες τη Λωξάνδρα μέσα από τη συναναστροφή σου με τη θεατρική ομάδα "Εν Δυνάμει". Αναρωτιέμαι, η σχέση που ήδη ενδεχομένως είχατε διευκόλυνε καθόλου την πραγματοποίηση του ντοκιμαντέρ; Και κατ’ επέκταση, πώς οδηγηθήκατε στην επιλογή να είστε δύο οι σκηνοθέτες της ταινίας;
Δημήτρης Ζάχος: Ναι σωστά, με τη Λωξάνδρα συναντηθήκαμε στην ομάδα "Εν Δυνάμει", με την οποία συνεργάζομαι από το 2013 σχεδιάζοντας τα βίντεο για τις παραστάσεις τους. Οπότε, μετά από τόσα χρόνια αισθάνομαι κομμάτι αυτής της καλλιτεχνικής οικογένειας. Η εμπειρία της συναναστροφής αυτής, χωρίς υπερβολή, ήταν τεράστιο όφελος στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ. Μας έδωσε τη σιγουριά ότι ξέρουμε σε βάθος το θέμα και τους χαρακτήρες μας και πώς να τα διαχειριστούμε με τον Θανάση Καφετζή.
Τώρα, η επιλογή να φτιάξουμε μαζί την ταινία προέκυψε οργανικά, καθώς έχω μάθει ήδη από τις δουλειές μου στη μυθοπλασία να λειτουργώ ως μέρος μιας ομάδας. Έτσι, πρότεινα στον Θανάση να δουλέψουμε μαζί για να έχω απέναντί μου ένα ισότιμο συνομιλητή, όχι επειδή χρειαζόμουν βοηθό. Απόφαση που αποδείχθηκε σωστή, αφού κληθήκαμε να διαχειριστούμε έναν απίστευτα μεγάλο όγκο δουλειάς, τον οποίο χαίρομαι που το μοιραστήκαμε. Ο Θανάσης, κιόλας, είναι φίλος με τον οποίο έχουμε δουλέψει πολλές φορές μαζί στο παρελθόν, έχει εμπειρία στο ντοκιμαντέρ, γνωριζόταν επίσης με τη Λώξη και το κυριότερο, είχαμε άμεση δημιουργική ταύτιση.

Έχουμε δει πολλά ντοκιμαντέρ παρατήρησης τα οποία, στο όνομα της "μη παρέμβασης" στη δράση, καταλήγουν να εξωτικοποιούν τα υποκείμενά τους ακριβώς στην προσπάθεια να αποφύγουν κάτι τέτοιο. Εσείς, από την άλλη, καταφέρνετε μια ιδανική ισορροπία ανάμεσα στην απόδοση ενός ειλικρινούς πορτρέτου της Λωξάνδρας και την αποτύπωση της προετοιμασίας της χωρίς καλλωπισμούς. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της δουλειάς στα γυρίσματα ή του πώς χειριστήκατε το υλικό στο μοντάζ;
Θανάσης Καφετζής: Η δημιουργία μιας ιδανικής ισορροπίας ανάμεσα στην ειλικρινή απεικόνιση ενός υποκειμένου και την αποφυγή της εξωτικοποίησης ήταν μια πρόκληση που αναπόφευκτα έπρεπε να αντιμετωπίσουμε. Από την αρχή των γυρισμάτων ήταν ένα μεγάλο κομμάτι των συζητήσεών μας. Αναρωτηθήκαμε πώς κινηματογραφούμε πρακτικά την Λώξη, πώς στεκόμαστε απέναντί της όντας μη ανάπηροι άντρες κινηματογραφιστές κι έπειτα, γιατί θέλουμε να πούμε τώρα αυτήν την ιστορία; Καταλήξαμε στο ότι έχουμε απέναντί μας μια νεαρή γυναίκα ηθοποιό, η οποία ξεκινά μια νέα περιπέτεια στη ζωή της και τυχαίνει να έχει σύνδρομο Down. Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, όσο δυνατόν καλύτερα το βίωμά της ώστε να δούμε τι έχει να μας πει.
Ακολούθως, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε ένα φιλόξενο περιβάλλον για την Λώξη, στο οποίο ένιωθε ελεύθερη να εκφραστεί δίχως περιορισμούς. Αυτό το πλαίσιο μας βοήθησε να καταγράψουμε ορισμένες αληθινές και ειλικρινείς στιγμές. Αργότερα, με τον αγαπημένο και πολύπειρο μοντέρ μας Χρόνη Θεοχάρη, συζητήσαμε ενδελεχώς την προσέγγιση που θα υιοθετούσαμε. Για παράδειγμα, ήμασταν ιδιαίτερα προσεκτικοί στους συνδυασμούς των σκηνών που απεικονίζουν την Λώξη στις πρόβες και σε εκείνες που αποκαλύπτουν την προσωπική ζωή της. Στόχος μας ήταν να την παρουσιάσουμε στην πλήρη μορφή της, χωρίς να παρεμβαίνουμε πολύ. Χαιρόμαστε που αναγνωρίζετε ότι πετύχαμε αυτήν την ισορροπία. Επίσης, χαιρόμαστε που η ίδια και η κοντινοί άνθρωποί της αναγνωρίζουν στην ταινία την Λώξη όπως τη ξέρουν στην πραγματικότητα.

Σημαντικό και ίσως πιο συγκινητικό κομμάτι της ταινίας αφορά τους γονείς της Λωξάνδρας. Συμμετείχαν καθόλου στην παραγωγή με κάποιον τρόπο; Και έπειτα, ποια ήταν η αντίδρασή τους όταν είδαν το τελικό αποτέλεσμα;
Θ.Κ.: Η ιδέα αυτής της καταγραφής ήταν δική τους ιδέα. Με τον Δημήτρη τους γνωρίζαμε από καιρό, επομένως το ξεκίνημα της περιπέτειάς μας ήταν σχετικά εύκολο, καθώς υπήρχε αμοιβαία εκτίμηση και εμπιστοσύνη. Χωρίς αυτά δε θα φτάναμε εδώ. Οι γονείς της Λώξη μας πρόσφεραν πλήρη ελευθερία σε κάθε βήμα, ποτέ δε νιώσαμε ότι έχουμε να λογοδοτήσουμε κάπου. Βέβαια, εννοείται πως ήταν ενήμεροι για κάθε νέα εξέλιξη, αλλά σε ένα εντελώς φιλικό επίπεδο. Όσον αφορά το κινηματογραφικό σκέλος, οι δυο τους αποτελούν πολύ σημαντικούς χαρακτήρες της αφήγησης. Η μητέρα Ελένη Δημοπούλου, αποτέλεσε τον οδηγό μας στο μοντάζ κατά το χτίσιμο της ιστορίας. Με τα ερωτήματα και τις αγωνίες της, παρέχει το πλαίσιο ώστε να εμπλακούμε συναισθηματικά, συμπάσχουμε μαζί της. Από την άλλη, ο Ρίτσαρντ Λούκας, ο πατέρας, είναι η ήρεμη δύναμη, εκείνος που δε φεύγει από δίπλα της. Αφού ολοκληρώθηκε η πρώτη εκδοχή του μοντάζ, ταξιδέψαμε στη Θεσσαλονίκη για να τους βρούμε και να το παρακολουθήσουμε όλοι μαζί. Μέχρι τότε δεν είχαν δει απολύτως τίποτα. Ήταν μια συγκινητική και συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή, δεν είναι εύκολο να βλέπεις την ιστορία σου να ζωντανεύει μπροστά στα μάτια σου. Και αυτοί όσο και εμείς είναι πολύ χαρούμενοι με το ντοκιμαντέρ, δε θέλω καν να φανταστώ τι θα συνέβαινε σε αντίθετη περίπτωση!

Δ.Ζ.: Σε όλα τα στάδια της παραγωγής είχαμε στενή σχέση τόσο με την Ελένη όσο και με τον Ρίτσαρντ. Μοιραζόμασταν σκέψεις και αφουγκραζόμασταν τους προβληματισμούς τους, για αυτό και θεωρώ ότι στην πραγματικότητα κάναμε μαζί την ταινία. Τους ευγνωμονώ και τους θαυμάζω για την εμπιστοσύνη και την ελευθερία να μας επιτρέψουν να πούμε ό,τι θέλουμε ως δημιουργοί. Είναι κάτι σπάνιο και φυσικά, μας γέμισε ευθύνη ώστε να μην αφήσουμε τίποτα στην τύχη.
Την πρώτη φορά που είδαμε το ντοκιμαντέρ ήμασταν και οι τέσσερις μαζί σε μια συγκλονιστικά όμορφη προβολή. Παρόλο που η αγωνία όλων ήταν φανερή. Η Λώξη έβλεπε κάτι γνώριμο, ήταν εξάλλου η ζωή της κινηματογραφημένη, για την Ελένη παρόλα αυτά ήταν σα να είχε αποκαλυφθεί ένας κόσμος στον οποίο δεν είχε πρόσβαση μέχρι τότε. Δε θα ξεχάσω ποτέ που, αφού τελείωσε η ταινία, αναρωτήθηκε χαμογελαστά: "Είναι δύσκολο να έχεις παιδί με Down τελικά, ε;".

Εκείνο που προσωπικά εξέλαβα ως ζητούμενο, βλέποντας την ταινία, είναι αφενός η άρση των αποκλεισμών και αφετέρου η παροχή δίκαιων ευκαιριών. Με τις εμπειρίες που έχετε, πόσο μακριά βρισκόμαστε από ένα τέτοιο περιβάλλον;
Θ.Κ.: Το να επιτευχθεί ένα περιβάλλον όπου η άρση των αποκλεισμών και η παροχή δίκαιων ευκαιριών αποτελεί κυρίαρχη πρακτική είναι μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και αφοσίωση από διαφόρους τομείς της κοινωνίας. Έχουμε κάνει κάποια βήματα, ωστόσο υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει σε πολλά επίπεδα. Προσωπικά, αισθάνομαι πως δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για να απαντήσω σε κάτι τέτοιο. Νιώθω ότι είναι αναγκαίο ο διάλογος να είναι συμπεριληπτικός, ξεκινώντας από το να ακούσουμε τους ίδιους τους ανθρώπους που νιώθουν αποκλεισμένοι. Απαιτείται συνεχής δέσμευση και προσπάθεια από όλες/όλα/όλους. Προπάντων, όμως, οι ευθύνες του κράτους και των επίσημων φορέων είναι τεράστιες. Δεν μπορούμε να ζούμε σε έναν κόσμο που κάποιος/α/ο δεν μπορεί να κυκλοφορεί ελεύθερος/η/ο είτε γιατί είναι σε αμαξίδιο και οι δρόμοι μας είναι απροσπέλαστοι είτε γιατί έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό είτε γιατί είναι Παλαιστίνιοι στην Γάζα. Είναι όλα διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας και είναι επείγον να ξεκινήσουμε άμεσα.
Δ.Ζ.: Ως κοινωνία βρισκόμαστε έτη φωτός μακριά από την ισοτιμία και την συμπερίληψη. Τουλάχιστον, όμως, αυτό κάπως αρχίζουμε να το συνειδητοποιούμε και μαζί κάτι αρχίζει να αλλάζει.

Στον επίλογο βλέπουμε μερικά πλάνα από τα επόμενα επαγγελματικά βήματα της
Λωξάνδρας. Αλήθεια, υπάρχει περίπτωση να δούμε στο μέλλον μια συνέχεια του "Λώξη";
Θ.Κ.: Όλο αυτόν τον καιρό παρακολουθούμε με πολύ χαρά την εξέλιξη της Λωξάνδρας, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο για συνέχεια. Το τελευταίο διάστημα δουλεύουμε μία πρόταση για σειρά ντοκιμαντέρ που ίσως να έχει ευρύτερη σχέση με την αναπηρία. Πάντως, ελπίζουμε να δούμε πολλές "Λώξη" στο μέλλον, τόσο στο θεατρικό σανίδι, όσο και στο κινηματογραφικό πανί.
Δ.Ζ.: Αν και μοιάζει πολύ μακρινό αυτό το σχέδιο, ταυτόχρονα έχουν ήδη συμβεί πολλά στην προσωπική διαδρομή της Λωξάνδρας τα τελευταία δύο χρόνια με συμμετοχές σε ταινίες και παραστάσεις, αλλά και πιο πρόσφατα με τα έργα που κάνει και εκθέτει με το καλλιτεχνικό όνομα Lloxy. Προσωπικά με ενδιαφέρουν τα ντοκιμαντέρ με παρατήρηση σε βάθος χρόνου, γιατί το σχόλιο που κάνουν για την ανθρώπινη κατάσταση είναι πιο ισχυρό. Θα το σκεφτούμε όταν αυτή η ταινία κάνει τον κύκλο της και αισθανθούμε ότι χρειάζεται να ειπωθεί μια καινούργια ιστορία με άλλα ερωτήματα.