Ελίνα Ψύκου: "Το ντοκιμαντέρ είναι μια άσκηση κινηματογραφικού ήθους"

Μετά από δυο ταινίες μυθοπλασίας ("Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά", "Ο Γιος της Σοφίας"), τι σε ώθησε να προχωρήσεις στο πρώτο σου ντοκιμαντέρ;
Έχω κάνει σπουδές κοινωνιολογίας, οπότε με ενδιέφεραν πάντα οι κοινωνικές προεκτάσεις των θεμάτων μου.

Οι ταινίες σου δεν είναι πάντως κλασικά κοινωνικά δράματα…
Όπως και αυτό δεν είναι ένα κλασικό ντοκιμαντέρ. Έχει μυθοπλαστικές παρεμβολές, υπάρχει σουρεαλισμός και χιούμορ, η χρήση των τραγουδιών δεν είναι συμβατική… Στοιχεία δηλαδή τα οποία υπάρχουν έχω και στις φιξιόν ταινίες μου και σπάνε όλο αυτό το αυστηρά ρεαλιστικό πλαίσιο. Ήθελα να υπάρχει η προσωπική μου ματιά, αυτό που έχει καθορίσει το στιλ μου και στις προηγούμενες δουλειές μου.
Επιστρέφοντας τώρα στα "Αδέσποτα Κορμιά", η  πρώτη ιδέα ξεκίνησε πολύ πίσω, πριν 13 χρόνια, όταν και είχα πρωτακούσει πως στην Μάλτα οι αμβλώσεις είναι απαγορευμένες ολοκληρωτικά. Τότε και η αποτέφρωση ήταν απαγορευμένη στην Ελλάδα. Αυτά τα δυο πράγματα με είχαν εξιτάρει, καθώς μάλιστα το ένα είχε να κάνει με την αρχή και το άλλο με το τέλος της ζωής. Πέρασαν τα χρόνια, μιλούσα γι’ αυτό, έγραφα ιδέες και σιγά σιγά άρχισα να το παίρνω πιο σοβαρά, ώσπου κάποια στιγμή αυτό το σχέδιο πήρε μια πιο συγκεκριμένη μορφή.

Η ταινία ακολουθεί τρεις διαφορετικές ιστορίες, κάτι το οποίο φαντάζομαι πως χρειαζόταν επιπλέον συντονισμό.
Όταν βρέθηκαν τα λεφτά, μιας και πρόκειται για συμπαραγωγή τεσσάρων χωρών, η αποτέφρωση στην Ελλάδα είχε πλέον νομιμοποιηθεί και έτσι εστίασα στην άμβλωση, στην τεχνητή γονιμοποίηση και την ευθανασία, που στην ουσία, στην Ελβετία που είναι νόμιμη, είναι υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

Επιτρέπεται σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα;
Στο Βέλγιο και την Ολλανδία, αλλά μόνο για πολίτες της ίδιας χώρας. Ενώ στην Ελβετία μπορεί να πάει ο οποιοσδήποτε. Αλλά είναι υποβοηθούμενη αυτοκτονία γιατί ο γιατρός σου δίνει το φάρμακο, αλλά την τελική ενέργεια για να το πάρεις την κάνεις εσύ. Οπότε όταν καταστάλαξε η ιδέα, προχωρήσαμε στην εύρεση των χαρακτήρων. Μας πολύ χρόνο, αλλά βοήθησαν οι συμπαραγωγοί, με έρευνα, κάστινγκ, ιδέες…  Τα γυρίσματα κράτησαν ενάμιση χρόνο. Μας καθυστέρησε και ο covid, οπότε κάποιοι χαρακτήρες άλλαξαν. Το πρώτο γύρισμα έγινε τον Ιούνιο του 2021 και το τελευταίο τον Ιανουάριο του 2023. Στο μοντάζ πήγαμε με 60 ώρες υλικό.

Η σκηνοθετική προσέγγισή σου, η οποία είναι ιδιαίτερη, πως έγινε δεκτή από τους πρωταγωνιστές; Δέχτηκαν εύκολα το χιούμορ σου ή το να απαγγείλουν τον τολμηρό μονόλογο στο τέλος της ταινίας;
Αυτό που ακούμε στο τέλος είναι απόσπασμα από το "Γράμμα σ’ ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ" της Οριάνα Φαλάτσι. Δεν ήταν εύκολο να καταλάβουν οι ηρωίδες γιατί εγώ ήθελα αυτό το απόσπασμα, ενώ το όνομα της Φαλάτσι στις νεότερες γενιές είναι σχεδόν άγνωστο. Επίσης, επειδή τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Φαλάτσι έγινε φανατική πολέμιος του Ισλάμ και ρατσίστρια απέναντι στους μετανάστες, υπάρχει μια αντιπαράθεση γύρω από το όνομά της. Οι Ιταλοί συμπαραγωγοί με ρώτησαν: "Είσαι σίγουρη πως θέλεις να μπει το όνομά της;". Εγώ επέμενα, αφενός γιατί έβρισκα το κείμενο απόλυτα ταιριαστό με το πνεύμα της ταινίας, αφετέρου αυτό το βιβλίο είναι εμβληματικό για το φεμινισμό και τη γενιά μας. Επιπλέον, όλη αυτή η κουλτούρα του cancel με ενοχλεί, γιατί πιστεύω πως μπορούμε και πρέπει να ξεχωρίζουμε τον άνθρωπο από το έργο του.

Εκτός από τους παραγωγούς, όμως, θα έπρεπε να πείσεις και τη συγκεκριμένη ηρωίδα να δεχτεί να το απαγγείλει, να το κάνει δικό της και όχι να είναι κάτι επιβεβλημένο από μεριά σου.
Ακριβώς αυτό ήταν και το μεγαλύτερο στοίχημα. Ήξερα πως το ντοκιμαντέρ είναι μια άσκηση κινηματογραφικού ήθους και το κατάλαβα από πρώτο χέρι. Γιατί στο ντοκιμαντέρ έχεις να κάνεις με αληθινούς ανθρώπους και όχι με μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, οπότε έχεις ευθύνη όχι μόνο για το τι θα βάλεις στο στόμα τους, αλλά και το πως θα τους κινηματογραφήσεις. Πιστεύω ότι παρέμεινα μέσα στα δικά μου ηθικά πλαίσια τελικά, σεβόμενη όμως όλους τους συμμετέχοντες, με τους οποίους, πρωταγωνιστές και δημιουργικούς συνεργάτες, συζητούσαμε διαρκώς και προχωρούσαμε παρέα. Οπότε η κινηματογραφική άποψη της ταινίας γινόταν όλο και πιο συμπαγής μέσα μου, κάτι που μου έδωσε κουράγιο και αυτοπεποίθηση.

Υπήρχαν αντιδράσεις για την ύπαρξη της "αντίθετης", της συντηρητικής άποψης, η οποία επίσης ακούγεται στην ταινία;
Ήταν μια συνειδητή απόφαση από τη μεριά μου και είμαι σίγουρη πως αυτό θα προκαλέσει συζητήσεις. Δεν ήθελα, όμως, να κάνω ένα ακτιβιστικό ντοκιμαντέρ. Με έχει εντυπωσιάσει πως σ’ αυτήν την εποχή σύγχυσης την οποία ζούμε, η συντηρητική πλευρά έχει οικειοποιηθεί το λεξιλόγιο και τα επιχειρήματα της προοδευτικής, της αριστερής ιδεολογίας.

Είναι χαρακτηριστικό πως στην ταινία ακούμε, δυο φορές μάλιστα, τις αντιδραστικές φωνές να υπερασπίζονται τη διαφορετικότητα κάθε εθνικής, τοπικής κουλτούρας ενάντια στις ομογενοποιημένες και εκ των άνω επιβεβλημένες απόψεις των Βρυξελλών.
Είναι mind fucking αυτό! Ο Ιταλός χρησιμοποιεί διαρκώς τη λέξη diversity, ιδιαιτερότητα. Είναι φανερό πως η ακροδεξιά έχει πάρει όλη την αριστερή ατζέντα και την έχει οικειοποιηθεί δεξιοτεχνικά. Κάτι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό… Πιστεύω πως το να βάζεις όλες τις ιδέες στο τραπέζι, πάντως, είναι κίνηση η οποία γεννά προβληματισμούς και προκαλεί συζητήσεις, κάτι που ήθελα να πετύχει αυτό το ντοκιμαντέρ.

Σ’ αυτή τη λογική είναι ευθυγραμμισμένη και η επιλογή της αφίσας;
Δεν είμαι αφελής και ήξερα πως η συγκεκριμένη αφίσα θα προκαλέσει αντιδράσεις, αλλά στο πλαίσιο που αναφέραμε πριν. Του γόνιμου διαλόγου. Δεν θα με εκπλήξει, επίσης, να μου την πουν και οι μεν και οι δε, εννοώντας πως μπορεί να ακουστούν φωνές ακόμα και του στιλ "γιατί έδωσες χώρο στους φασίστες;". Η αφίσα, λοιπόν, ήξερα πως θα ενοχλήσει κάποιους, αλλά είναι απόλυτα σύμφωνη με το πνεύμα της ταινίας, είναι οργανικό μέρος της. Ποιος φανταζόταν, όμως, ότι αυτό θα έφτανε μέχρι τη βουλή; Εδώ το πράγμα έχει ξεφύγει και αυτό αποτυπώνει μια πλευρά της ελληνικής πραγματικότητας η οποία δεν μας αρέσει, αλλά δυστυχώς είναι ισχυρά παρούσα.