©Βασίλης Βερβερίδης
Το συνήθως ανέφελο, όχι μόνο λόγω της εαρινής διεξαγωγής του, Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στην 26η διοργάνωσή του (7-17/3) γνώρισε διαδοχικές έκτακτες καταστάσεις, οι οποίες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έδωσαν τον τόνο στο φετινό θεσμό που έριξε αυλαία πριν από μερικές ημέρες. Μάλιστα, το "ηλεκτρισμένο" κλίμα διήρκεσε μέχρι και λίγες στιγμές πριν την προβολή της ταινίας λήξης "Γιάννης Σπανός: Πίσω από τη Μαρκίζα" (Άρης Δόριζας), κάτι που δείχνει πως όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του φεστιβαλικού δεκαημέρου θα πρέπει να περάσει καιρός για να ξεχαστούν.
Σινεφιλική άμυνα
Η πρώτη αντιπαράθεση διεξήχθη σε επίπεδο συμβολισμών. Λίγο πριν ανάψουν οι προβολείς της διοργάνωσης, η δημοσιοποίηση της αφίσας του ντοκιμαντέρ "Αδέσποτα Κορμιά" (Ελίνα Ψύκου), που απεικονίζει μια έγκυο Παναγία πάνω στον σταυρό, ήταν αρκετή να πυροδοτήσει εθνικιστική υστερία στην πόλη. Το έδαφος για την οποία, βέβαια, είχε ήδη προετοιμάσει η παρέμβαση του ακροδεξιού Κομνηνού Δελβερούδη, βουλευτή του κόμματος Νίκη, ο οποίος εμμέσως πλην σαφώς ζήτησε να λογοκριθεί το εν λόγω εικαστικό. Τη σκυτάλη πήρε ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, ο οποίος με επιστολή του προς τους ιθύνοντες του φεστιβάλ συμβούλευσε να αφαιρεθεί η αφίσα για την προώθηση της ταινίας. Η άψογη απάντηση που έλαβε από τη διευθύντρια Ελίζ Ζαλαντό κάλυψε πλήρως τα "Αδέσποτα Κορμιά" και προστάτεψε την ακεραιότητα του θεσμού. Παρ’ όλα αυτά, η απειλητική ατμόσφαιρα παρέμεινε. Μεταξύ άλλων, έγινε κάλεσμα για εθνικιστική συγκέντρωση έξω από το Ολύμπιον, το οποίο απαντήθηκε με μια ογκωδέστατη αντιφασιστική διαμαρτυρία, ενώ άγνωστος έσκισε την αφίσα που υπήρχε στον όροφο της Αποθήκης Γ’. Το αποτέλεσμα ήταν να παρκάρουν κλούβες των ΜΑΤ για ένα διήμερο έξω από τις αίθουσες "για λόγους ασφαλείας"… Επί της ουσίας, τα "Αδέσποτα Κορμιά" αποτελούν ένα καίριο και εύστοχο φιλμ που εμβαθύνει στην επίθεση που δέχονται από παντού σήμερα τα γυναικεία σώματα, υπό το πρίσμα τεσσάρων γυναικών και της σχέσης τους με την εγκυμοσύνη και το θάνατο. Η Ψύκου, δικαίως, δεν έφυγε με άδεια χέρια από τη Θεσσαλονίκη (ειδικές μνείες Διεθνούς Αμνηστίας και διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος).
Η δεύτερη αντιπαράθεση αφορά το εφιαλτικό περιστατικό της τρανσφοβικής επίθεσης ενός όχλου εις βάρος δύο ατόμων. Ξανά, ο κόσμος ανταποκρίθηκε άμεσα, μαζικά και αλληλέγγυα, με το εξοργιστικό συμβάν να επαληθεύει, δυστυχώς, πόσο πολύτιμα είναι τα αφιερώματα σαν το αποθεωτικό "Citizen Queer" που ετοίμασε το φεστιβάλ. Και πόσο αναγκαία παραμένουν ριζοσπαστικών διαθέσεων ντοκιμαντέρ σαν το "Avant-Drag!" (Φιλ Ιερόπουλος, ειδική μνεία τμήματος Film Forward), για τη ζωή δέκα drag περφόρμερ στην Ελλάδα, που αμφισβητούν όχι μόνο το ταξικό status quo και τους όρους διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας, αλλά και την ίδια τη λογική του σινεμά. Στο ίδιο πλαίσιο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την αβίαστη συγκίνηση που προξενεί η "Λεσβία" της Τζέλης Χατζηδημητρίου (βραβείο πρωτοεμφανιζόμενης σκηνοθέτριας Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, ειδική μνεία Mermaid). Ένα νοσταλγικό ντεμπούτο για ένα ειδυλλιακό καταφύγιο ή καλύτερα, μια πρόσκαιρη ουτοπία. Ο λόγος για την Ερεσό των δεκαετιών του ’80 και του ’90, όπου λεσβίες από όλο τον κόσμο δεν έβρισκαν απλώς ένα μέρος να περνούν ανέμελα τις διακοπές τους, αλλά έναν τόπο για να μάθουν να αγαπούν τους εαυτούς και τη σεξουαλικότητά τους.
Σινεφιλική επίθεση
Με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, η επικαιρότητα συνέχισε να είναι πηγή έμπνευσης πολλών εκ των ντοκιμαντέρ που συζητήθηκαν περισσότερο στο φεστιβάλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ατρόμητο "Tack" της Βάνιας Τέρνερ, το οποίο εντέλει απέσπασε πέντε συνολικά βραβεία, τα περισσότερα από κάθε άλλη παραγωγή, (FIPRESCI, WIFT GR, ΕΡΤ, βραβείο Επιτροπής Νεότητας Φοιτητών Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης, ειδική μνεία Newcomers). Η σκηνοθέτρια χρονογραφεί τον νομικό αγώνα που δίνει η ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου με την 22χρονη ιστιοπλόο Αιμιλία, ώστε να δικαιωθεί για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη ως ανήλικη από τον προπονητή της. Η Τέρνερ, θαρραλέα, επιλέγει να καταγράψει την ιστορία εν τη γενέσει, ακολουθώντας τις δύο γυναίκες που ανεβαίνουν έναν αληθινό Γολγοθά. Στο τέλος, εκείνο που απομένει είναι η συνύπαρξη του θυμού και ενός αποκαρδιωτικού συναισθήματος για τον τρόπο με τον οποίο στην Ελλάδα τα θύματα συνεχίζουν να είναι, όχι μόνο απροστάτευτα, αλλά να καταλήγουν να λογοδοτούν για όσα τους συνέβησαν. Η μαχητικότητα και η ανάγκη επούλωσης τραυμάτων χαρακτηρίζουν τον "Κλεμμένο Πλανήτη μου" (Φαραχνάζ Σαριφί), το ντοκιμαντέρ από το Ιράν που απέσπασε Χρυσό Αλέξανδρο και βραβείο FIPRESCI αναμειγνύοντας κινηματογραφικά υλικά (ψηφιακό, super 8), την πολιτική ιστορία (Ισλαμική Επανάσταση), τον υπαρξιακό αναστοχασμό και την αναμέτρηση με τη φθορά του χρόνου, αφού η μητέρα της πρωταγωνίστριας πάσχει από Αλτσχάιμερ.
Σινεφιλικό οφσάιντ
Κλείνοντας, μια απαραίτητη σημείωση. Σε όλη την ιστορία του, το φεστιβάλ έχει αποδεδειγμένα σταθεί στην πλευρά τον αδύναμων. Είτε προβάλλοντας ταινίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία είτε αναδεικνύοντας σύγχρονες κοινωνικές αδικίες μέσω πρωτοβουλιών και δράσεων. Έχει, επίσης, επιδείξει τα γρήγορα αντανακλαστικά του όταν έρχεται αντιμέτωπο με απρόβλεπτες εξελίξεις, όπως το 2023 με την τραγωδία των Τεμπών (όπου ακυρώθηκαν άμεσα οι επίσημες εκδηλώσεις) και την προαναφερθείσα άμεση και χωρίς αστερίσκους υπεράσπιση των "Αδέσποτων Κορμιών". Όλα τα παραπάνω, επομένως, κάνουν απλώς εκκωφαντική την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς, κινηματογραφικής ή επικοινωνιακής, στο εν εξελίξει παλαιστινιακό ζήτημα που παίρνει διαστάσεις γενοκτονίας. Ακόμα περισσότερο, εάν λάβουμε υπόψη πως στο πρόγραμμα δεν υπήρξε ούτε ένα ντοκιμαντέρ από ή για την Παλαιστίνη. Την ώρα που το πρόσφατο 74ο Φεστιβάλ Βερολίνου παρουσίασε και βράβευσε το "No Other Land" και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Κοπεγχάγης, ένα από τα σημαντικότερα για το σινεμά τεκμηρίωσης παγκοσμίως, έχει επιλέξει μια σειρά παραγωγών με κεντρική θεματική όσα συμβαίνουν στη Γάζα. Έπειτα, όπως πολύ σωστά αναφέρει η πρωτοβουλία Filmmakers for Palestine Greece (FfPGr), είναι βέβαιο ότι στο μέλλον ο θεσμός πρόκειται να προβάλει ταινίες για όσα αποτρόπαια συμβαίνουν στην εμπόλεμη ζώνη αυτήν τη στιγμή, αλλά την κρίσιμη ώρα δεν αναγνωρίζει καν την ύπαρξή τους. Κατά τη διάρκεια του δεκαημέρου έγιναν πολλές δημόσιες δράσεις με στόχο την κινητοποίηση του κοινού και του φεστιβάλ γύρω από το παλαιστινιακό, με την τελευταία (αγγλόφωνη) παρέμβαση στην τελετή λήξης να γνωρίζει το χειροκρότημα των θεατών και την αποχώρηση μερικών ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μη διερμηνεία όσων ειπώθηκαν. Σίγουρα, πάντως, κανείς δεν μπορεί να πει πως δεν κατάλαβε πόσο αναγκαίο είναι να υπάρξει άμεσα κατάπαυση του πυρός στην Παλαιστίνη.
Διαβάστε όλα τα νεότερα από το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης εδώ.
