«Υπέροχες Μέρες»
Δεν υπάρχουν, στα αλήθεια, πολλοί σκηνοθέτες οι οποίοι μπορούν να γυρίσουν ένα σενάριο με ήρωα έναν καθαριστή δημόσιων τουαλετών και να το κάνουν να μοιάζει με ποίηση. Ένας που πρόχειρα έρχεται στο μυαλό είναι ο Άκι Καουρισμάκι, αλλά σίγουρα ένας ακόμα είναι ο εμβληματικός Βιμ Βέντερς ("Τα Φτερά του Έρωτα", "Παρίσι, Τέξας"), ο οποίος το υλοποίησε στη νέα υποψήφια για Όσκαρ ταινία του "Υπέροχες Μέρες". Στο φιλμ, το οποίο τοποθετείται στην Ιαπωνία, πρωταγωνιστεί ο σημαντικός ηθοποιός Κότζι Γιακούσο στο ρόλο του εν λόγω καθαριστή, του Χιραγιάμα, ο οποίος τηρεί πιστά μια φιλήσυχη ρουτίνα, ώσπου ένα πρόσωπο από το παρελθόν τον επισκέπτεται αιφνιδιαστικά. Περισσότερα για όσα συμβαίνουν, μοιράζεται ο Βέντερς με το "α" παρακάτω.
Προτού περάσω στις "Υπέροχες Μέρες", εάν θέλετε, πείτε μου πώς νιώσατε όταν πρόσφατα απονείματε την τιμητική Χρυσή Άρκτο στον Μάρτιν Σκορσέζε, κατά τη διάρκεια του 74ου Φεστιβάλ Βερολίνου;
Ήταν μια πολύ συγκινητική και τιμητική στιγμή που οργανώθηκε άψογα από την Μπερλινάλε. Νομίζω πως ο Μάρτι ήταν ευχαριστημένος από το λόγο μου. Αλλά, την ίδια ώρα ήταν πολύ όμορφο να νιώθεις το δέος και τη συγκίνηση του κοινού απέναντι στο έργο του. Χαίρομαι πολύ που βρισκόμουν εκεί.
Έχετε μια μακρά σχέση με την Ιαπωνία που πηγαίνει πίσω για δεκαετίες. Έχετε ζήσει εκεί, έχετε γυρίσει ταινίες… Τι είναι αυτό που σας ενέπνευσε να επιστρέψετε στη χώρα;
Στην αρχή η μοναδική σχέση που είχα με την Ιαπωνία ήταν κινηματογραφική. Δηλαδή, βλέποντας ταινίες των Ακίρα Κουροσάβα, Κέντζι Μιζογκούτσι και Γιασουτζίρο Όζου μεταξύ άλλων, οι οποίες με εισήγαγαν σε έναν ολοκαίνουριο πνευματικό κόσμο, αλλάζοντας τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τη ζωή και το σινεμά. Η πρώτη φορά που ταξίδεψα στην χώρα ήταν το 1977, με κύρια αποστολή να παρακολουθήσω περισσότερα φιλμ του Όζου. Εκείνη την εποχή ελάχιστα ήταν διαθέσιμα στο εξωτερικό, διότι οι Ιάπωνες δεν πίστευαν πως θα υπήρχε ενδιαφέρον για το έργο του. Έτσι, χρειάστηκε να πάω εγώ να τις βρω και να τις παρακολουθήσω στην Ιαπωνική Ταινιοθήκη χωρίς καν υπότιτλους. Ορισμένες, πάλι, είχα την ευκαιρία να τις δω πάνω σε μονταζιέρα, γιατί δεν ήταν τυπωμένες σε οποιαδήποτε μορφή. Είχα συναρπαστεί.
Δε γνωρίζω ακριβώς το λόγο, αλλά εξαρχής ένιωθα σαν το σπίτι μου στην Ιαπωνία. Τα επόμενα χρόνια επέστρεφα διαρκώς εκεί, έκανα το "Tokyo-Ga" (1985) που αφορά τον Όζου, αφορμή χάρη στην οποία γνώρισα το διευθυντή φωτογραφίας με τον οποίο γύρισαν μαζί είκοσι ταινίες. Αργότερα ακολούθησε ακόμα ένα ντοκιμαντέρ, το "Notebook on Cities and Clothes" με το σχεδιαστή μόδας Γιότζι Γιαμαμότο, όπως επίσης ένα μέρος από το "Μέχρι το Τέλος του Κόσμου" (1991). Παράλληλα, όλο αυτό το διάστημα, γοητεύτηκα από μια σειρά στοιχείων του ιαπωνικού πολιτισμού, όπως η αγάπη για τα μικρά πράγματα της ζωής.
Τώρα, σχετικά με τις "Υπέροχες Μέρες", είναι μια ταινία που γράφτηκε αποκλειστικά για την πόλη του Τόκιο. Δε θα τη γύριζα πουθενά αλλού. Όλα ξεκίνησαν όταν με κάλεσαν να δω τη δουλειά δεκαπέντε αρχιτεκτόνων, οι οποίοι, ενώ κύρια ενασχόλησή τους είναι ο σχεδιασμός κτιρίων για τράπεζες και μουσεία, αποφάσισαν να κατασκευάσουν μερικές δημόσιες τουαλέτες. Μου προτάθηκε να γυρίσω κάτι γύρω από αυτήν την πρωτοβουλία και κάπως έτσι προέκυψαν οι "Υπέροχες Μέρες". Αυτό που ήθελα, βασικά, ήταν να μιλήσω για τη σημασία του να υπηρετείς τον άλλο και του να επιζητάς το κοινό καλό. Είναι ιδέες που σκεφτόμουν πολύ κατά τη διάρκεια της πανδημίας, γιατί αναρωτιόμουν εάν θα βρίσκαμε βελτιωμένους τρόπους να συνυπάρχουμε όταν θα τελείωνε. Φυσικά κάτι τέτοιο δε συνέβη, αντιθέτως, ζούμε πολύ πιο επικίνδυνα και βλαβερά.
Εκτός από την ιαπωνικότητα που διαπνέει τις "Υπέροχες Μέρες", υπάρχουν εμβόλιμα στοιχεία από την αμερικάνικη κουλτούρα η οποία, βεβαίως, σας έχει επηρεάσει διαχρονικά. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι στη χρήση μερικών πολύ διάσημων ροκ τραγουδιών που ακούγονται στο φιλμ.
Όντως, έχω καταληφθεί από την αμερικανική κουλτούρα. Και αυτό γιατί ως έφηβος ένιωθα πως ήταν κάτι το οποίο διάλεξα για τον εαυτό μου, δε μου το επέβαλε κανείς. Φανταστείτε πως μονό εγώ είχα ροκ εντ ρολ δίσκους τότε! Αντίστοιχα, την ίδια εποχή ανακάλυψα πως λατρεύω τα γουέστερν. Μεγαλώνοντας, εννοείται, ήρθα σε επαφή και με πιο δυσάρεστες πτυχές του αμερικανικού πολιτισμού και σήμερα έχω μια σχέση αγάπης - μίσους με εκείνον. Παρόλα αυτά, έχει "γράψει" μέσα μου, σε μεγάλο βαθμό με απελευθέρωσε. Έτσι θυμάμαι να νιώθω όταν άκουσα για πρώτη φορά Τσακ Μπέρι, Λου Ριντ ή Νίνα Σιμόν.
Κομβικό κομμάτι της ταινίας αποτελούν οι προσωπικές τελετουργίες γύρω από τις οποίες δομείται η καθημερινότητα. Αναρωτιέμαι εάν έχετε ο ίδιος μια ρουτίνα που ακολουθείτε ευλαβικά στη ζωή σας.
Σε αυτό το ερώτημα η λέξη - κλειδί είναι "πρόγραμμα". Οι ευθύνες και υποχρεώσεις που το συνιστούν καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό το πώς μπορεί να σμιλευτεί μια ρουτίνα. Το ίδιο το σινεμά βασίζεται ακριβώς σε αυτήν τη λογική της επανάληψης συγκεκριμένων διαδικασιών. Στην προσωπική ζωή μου δεν αντέχω μια τυποποιημένη καθημερινότητα. Αποδέχομαι τη ρουτίνα μονάχα σε περιπτώσεις που μπορεί να με βοηθήσει να φτάσω στο έπακρο τις δυνατότητές μου. Τι εννοώ, στην Ιαπωνία έχω συναντήσει καλλιτέχνες και τεχνίτες οι οποίοι φτιάχνουν τα ίδια ή σχετικά παρόμοια αντικείμενα κάθε μέρα. Μπορεί να μη δημιουργούν ποτέ κάτι διαφορετικό, αλλά πάντα εκείνο που παράγουν είναι άρτιο. Έχουν τελειοποιήσει, δηλαδή, μια διαδικασία η οποία ανταποκρίνεται στις υψηλές προσδοκίες τους. Επομένως, εκείνο που έχει σημασία είναι να κατασκευάσεις μια ρουτίνα την οποία αφοσιώνεσαι και γεμίζεις με νόημα όσο και ουσία. Το παράξενο στις μέρες μας είναι πως τα υλικά που συνθέτουν μια ρουτίνα έχουν "κλαπεί" από τα smartphones, με αποτέλεσμα να μην είμαστε όσο ανεξάρτητοι θα μπορούσαμε. Για αυτό το λόγο επέλεξα ο Χιραγιάμα να χρησιμοποιεί ένα κινητό το οποίο πραγματοποιεί μονάχα κλήσεις.
Επιπλέον, ζούμε στην εποχή όπου μοιάζει αδύνατο να κατεβάσουμε έστω και λίγο τους ρυθμούς.
Ναι, γιατί για να δώσεις έμφαση στο τώρα, να ζεις τη ζωή σου σε ενεστώτα χρόνο και να έχεις συνειδητότητα κάθε στιγμής, πρέπει να το πάρεις απόφαση. Τότε, αυτομάτως, αλλάζει η προοπτική σου πάνω στα πράγματα και βρίσκεσαι σε θέση να απολαύσεις πράγματα όπως τα φύλλα, τα δέντρα, γενικώς ό,τι διαφορετικά περνά απαρατήρητο.
Το φιλμ εκπέμπει μια γλυκιά θαλπωρή που σε γεμίζει με ηρεμία όταν τελειώνει. Σκέφτεστε καθόλου τις αντιδράσεις του κοινού όταν σκηνοθετείτε;
Δεν κάνω ποτέ μια ταινία έχοντας υπόψη ποια θα είναι η επίδρασή της στους θεατές, η ενέργειά μου δεν εξαντλείται σε κάτι τέτοιο. Δουλεύω πάντα έχοντας προτεραιότητα τους ηθοποιούς και τους τόπους. Όπως το Τόκιο, το διαμέρισμα του Χιραγιάμα κ.ο.κ. Για τις "Υπέροχες Μέρες", απέκτησα μια πρώτη γνώση των συναισθημάτων που προξενεί αφού ολοκλήρωσα το αρχικό, τρίωρης διάρκειας, cut. Το πρόβαλα μόνο στη γυναίκα μου και μερικούς φίλους, οι οποίοι παρότι θεώρησα πως είχαν βαρεθεί, εν τέλει είχαν συναρπαστεί από την ερμηνεία του Κότζι. Τους είχε υποβάλλει με το παίξιμό του, με αποτέλεσμα να τον ακολουθούν αβίαστα στο ρυθμό και τις ποιότητες του κόσμου του. Επί τη ευκαιρία, θα ήθελα να πω ότι είμαι τρομερά περήφανος που έκανα αυτήν την ταινία με τον Γιακούσο. Δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου ηθοποιό με τόσο ευγενικό βλέμμα όσο εκείνου.
Παρόλο που δεν αλλάζουμε ποτέ τοποθεσία, και εδώ όπως και σε άλλα έργα της φιλμογραφίας σας, διαπραγματεύεστε εκ νέου την ανάγκη για ταξίδι, τη φυγή και την πλήρωση που έρχεται από τη διαρκή κίνηση. Είναι, τελικά, απαραίτητα συναισθήματα για την επίτευξη λιγοστής αυτογνωσίας;
Φυσικά, αναφέρεστε σε κάτι που έχω βιώσει προσωπικά. Θυμάμαι να νιώθω ένα αίσθημα χάρης να με κατακλύζει όταν ανακάλυψα τα road movies και την εμπειρία του να βρίσκεσαι για ώρες στο δρόμο. Συνειδητοποίησα πως, όσο αντιφατικό και εάν ακούγεται, μπορείς να επιτεύξεις μια άλλου τύπου σταθερότητα μέσω της κίνησης. Δε θέλω να εξιδανικεύω τη ζωή στο δρόμο, γιατί προϋποθέτει υψηλό ρίσκο και απρόβλεπτες προκλήσεις. Ωστόσο, σε φέρνει σε μια κατάσταση ενισχυμένης αντίληψης και γνήσιας περιέργειας. Υπό αυτές τις συνθήκες βρήκα τον εαυτό μου να δουλεύει καλύτερα, να ενεργοποιείται η φαντασία μου και να είμαι δεκτικός προς το καινούριο.
Περισσότερες πληροφορίες
Υπέροχες Μέρες
Ο Χιραγιάμα εργάζεται ως καθαριστής δημόσιων τουαλετών στο Τόκιο. Οι μέρες του κυλούν πανομοιότυπα, δουλεύοντας, ακούγοντας μουσική, φωτογραφίζοντας τη φύση και διαβάζοντας. Μια ρουτίνα, την οποία θα χρωματίσουν ο καινούργιος βοηθός του και η επίσκεψη της νεαρής ανιψιάς του.
