Μεταξύ των ντοκιμαντέρ που συγκίνησαν όσο λίγα το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης της περασμένης άνοιξης, ήταν και το "ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ: Η Ιστορία Μιας Επανάστασης (*Να Κοιμάμαι στο Στήθος του...)" του Ιωσήφ Βαρδάκη. Ο πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης με ζηλευτή οικονομία και αβίαστη τρυφερότητα, στην ταινία του χρονογραφεί τα έργα και τις ημέρες του ΑΚΟΕ, της πρώτης οργάνωσης που ένωσε το ελληνικό ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα τη δεκαετία του ‘70, αλλά και του περιοδικού που εξέδιδε, το θρυλικό Αμφί.
Η ταινία προβάλλεται την Τρίτη 26/3 (17.15) με είσοδο € 3 στο πλαίσιο της Ημέρας Ελληνικού Κινηματογράφου, γεγονός που πρόσφερε την ιδανική αφορμή ώστε να κουβεντιάσουμε με τον Βαρδάκη και να μάθουμε περισσότερα γύρω από το ντοκιμαντέρ.
Ιωσήφ, αν δεν κάνω λάθος αυτή είναι η πρώτη κινηματογραφική δουλειά σου. Τι σε κινητοποίησε να γυρίσεις το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ;
Η ταινία αυτή ήταν ένα όνειρο ζωής. Αν είχα να κάνω μία ταινία στη ζωή μου, αυτή ήθελα να ήταν. Έχοντας υπάρξει μέλος του ΑΚΟΕ από το 1985, ήθελα να κάνω μια ταινία που να περιγράφει εκείνη την εποχή και τα όσα συνέβαιναν, αλλά και κυρίως να μεταφέρω την αίσθηση της κοινότητας που βιώναμε όσοι κατεβαίναμε τακτικά τη σκάλα των γραφείων στη Ζαλόγγου. Και ήθελα πάντα να ξεκαθαρίσω με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια γίνεται τα πρώτα βήματα του κινήματος, τα οποία ήταν "θολά" στο μυαλό ακόμα και όσων υπήρξαμε μέλη τη δεκαετία του 1980.
Είναι συνολικά συγκινητικό το ντοκιμαντέρ, ωστόσο προσωπικά βρήκα πολύ τρυφερό το πόσο κομβική ήταν η λειτουργία του υπογείου της Ζαλόγγου ως σημείο αβίαστου ανταμώματος. Ενός safe space όπως θα λέγαμε σήμερα. Το συναίσθημα αυτό είναι ανάγλυφο στην ταινία, ακόμα κι αν κάποιος δεν έχει βρεθεί ποτέ εκεί. Μήπως σε αυτές τις στιγμές συνεύρεσης συντελείται και η επανάσταση που αναφέρεται στον τίτλο;
Φυσικά η Ζαλόγγου αυτή καθαυτή, ήταν η φυσική αποτύπωση της "επανάστασης". Όπως και το περιοδικό Αμφί. Όμως το καθετί εκείνη την εποχή ήταν και μια "επανάσταση". Η πράξη του Μάρκελλου και του Δημήτρη, να μοιράσουν τη διακήρυξη στο Κολωνάκι, ήταν επαναστατική πράξη. Το ότι η Μπέττυ βρήκε το κουράγιο να μιλήσει δημόσια στην εκδήλωση στο θέατρο Λουζιτάνια, ήταν επαναστατική πράξη. Η έκδοση του "Καιάδα" από τον Λουκά Θεοδωρακόπουλο, η ιδέα της δημιουργίας του κινήματος από τον Ανδρέα Βελισσαρόπουλο, η κυκλοφορία του περιοδικού. Το θάρρος του Γρηγόρη Βαλλιανάτου να εκτεθεί δημόσια στα κανάλια και τα ΜΜΕ. Πολλά πράγματα γινόντουσαν δειλά ή με φόβο, όμως το κάθε τι εκείνες τις εποχές, χρειαζόταν "πνεύμα επαναστατικό" για να γίνει. Από το πιο μικρό μέχρι το πιο μεγάλο. Η "επανάσταση" ήταν ότι μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων την οποία η ευρύτερη κοινωνία χαρακτήριζε "περιθώριο" ή "ανώμαλους", βρήκε το κουράγιο να φωνάξει και να ζητήσει (ή μάλλον να "απαιτήσει") να τη σέβονται.
Την ώρα που η πολύπλευρη ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος συνεχίζει να γράφεται παίρνοντας φρέσκες και δυναμικές μορφές σήμερα, η γενιά που απεικονίζεται στο ντοκιμαντέρ πρώτη φορά μιλά για τις εμπειρίες της στο ίδιο κινηματογραφικό πλαίσιο, αν δεν κάνω λάθος. Πόσο δύσκολο ήταν να βρεθούν όλες αυτές οι προσωπικότητες, αλλά κυρίως να διατηρηθούν οι μεταξύ τους ισορροπίες;
Με πολλούς από τους "συμμαθητές" μου στο ΑΚΟΕ εκείνη την εποχή είχα κρατήσει επαφή μέσα στα χρόνια. Είχα την τύχη να με τιμήσει με την φιλία του ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος και την μεγάλη τύχη να συναντήσω την πρώτη μέρα του γυρίσματος τον Παναγιώτη Ευαγγελίδη, ο οποίος μου έδειξε εμπιστοσύνη προσφέροντάς μου το υλικό από τις συνεντεύξεις που είχαν πάρει μαζί με τον Πάνο Κούτρα από τον Λουκά. Κάποιους από τους συμμετέχοντες τους γνώριζα προσωπικά, χωρίς να ξέρω ότι είχαν παίξει ρόλο (και μάλιστα καθοριστικό) στο κίνημα. Ήθελα να είμαι πολύ προσεκτικός με τις ισορροπίες ώστε να αποτυπωθεί ο ρόλος του καθενός χωρίς να προδώσει την κεντρική διάθεση της ταινίας που ήταν να γίνει αντιληπτό το πώς η συνεισφορά του καθενός, όποια κι αν ήταν, υπήρξε καθοριστική. Υπάρχουν πολλοί ακόμα των οποίων η συνεισφορά στο κίνημα ήταν καθοριστική οι οποίοι δεν αναφέρονται. Η ταινία εστιάζει κυρίως στην περιγραφή των βημάτων αυτών που οδήγησαν στην ίδρυση του ΑΚΟΕ, όμως το ότι τα γραφεία, το περιοδικό και το κίνημα συνέχισε να είναι ενεργό και να έχει παρουσία για 13 χρόνια, ήταν αποτέλεσμα της δουλειάς πολλών ανθρώπων και κυρίως της ανάγκης των ανθρώπων αυτών να ακουστούν, να νιώσουν αποδεκτοί αλλά και να βοηθήσουν τα μέλη της κοινότητας που δειλά-δειλά (και επαναστατικά) έπαιρνε σχήμα.
Το κομμάτι των (πανέμορφων) γραφιστικών του Στηβ Στιβακτή πώς προέκυψε;
Δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό η ΛΟΑΤΚΙ+ ιστορία στην Ελλάδα δεν αποτυπωνόταν. Ειδικά για την εποχή πριν την έκδοση του Αμφί, το υλικό που υπάρχει είναι ελάχιστο. Θαύμαζα τη δουλειά του Στηβ Στιβακτή από τα ComicCon και από την πρώτη στιγμή σκεφτόμουν ότι θα ήθελα να "ντύσει" οπτικά την ταινία μια και είναι κι ο ίδιος ακτιβιστής και μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Κάναμε πολλή δουλειά για τα σκίτσα: οι χώροι που εμφανίζονται είναι πιστή αποτύπωση. Τα παλιότερα μέλη μου έδειξαν την πολυκατοικία όπου γίνονταν οι πρώτες συναντήσεις και πήγαμε με τον Στηβ και την φωτογραφήσαμε. Φωτογραφίσαμε τις πόρτες των πρώτων μπαρ – μερικά από τα κτίρια είναι ερειπωμένα σήμερα. Το ίδιο και τα μπαρ της δεκαετίας του 1980. Ο εκδοτικός οίκος που έχει πια τον χώρο στη Ζαλόγγου μας έδωσε πρόσβαση στο υπόγειο και το φωτογραφίσαμε. Έκανα μεγάλη έρευνα για να βρεθεί το "αναμορφωτήριο" του Κορυδαλλού και οι φωτογραφίες με την πρόσοψη του θεάτρου Λουζιτάνια. Εκτός από λίγες περιπτώσεις κτιρίων τα οποία δεν υπάρχουν πια και δεν κατάφερα να βρω καμία φωτογραφική αποτύπωση (όπως για παράδειγμα την κλινική στην οποία νοσηλεύτηκε ο Βελισσαρόπουλος), τα περισσότερα από τα σκίτσα είναι βασισμένα απολύτως στην πραγματικότητα. Η Αφροδίτη Μπιτζούνη ήταν η animator που πήρε τα σκίτσα του Στηβ και τους έδωσε ζωή.
Η απώλεια είναι ένα από τα συναισθήματα που διαπερνά το ντοκιμαντέρ, καθώς δυστυχώς αποτελεί κάτι με το οποίο διαχρονικά αναμετράται το κίνημα. Εκτός από τη φωτογραφία του/της Ζακ/Zackie Oh στους τίτλους τέλους, είναι νωπή η ανάμνηση της τρανσφοβικής δολοφονίας της Άννας. Την ίδια στιγμή, η κοινότητα βιώνει μια πρωτοφανή ορατότητα και πλέον τα θέματά της αποτελούν κομμάτι του δημόσιου διαλόγου. Αυτή η αντιφατική πραγματικότητα, τελικά, πόσο ελπιδοφόρα μπορεί να είναι; Με δεδομένο και τον κακοποιητικό ομοφοβικό λόγο στον οποίο έχουμε εκτεθεί τελευταία;
Η πραγματικότητα είναι πως τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας πρέπει ακόμα να παλεύουμε για την αποδοχή και την ελευθερία μας. Αυτό που στα ετερόφυλα ζευγάρια αναγνωρίζεται ως "αγάπη", ως "οικογένεια", εμείς χρειάζεται κάθε φορά να παλεύουμε για να πείσουμε ότι δεν είναι "σεξουαλική προτίμηση" ή "επιλογή". Φαντάζεστε πώς θα αντιδρούσε ένα ετερόφυλο ζευγάρι εάν αναφερόμασταν στην οικογένειά του ως "σεξουαλική προτίμηση"; Όμως είναι ο πιο συνηθισμένος – και ίσως και ο πιο ήπιος! – τρόπος αναφοράς στις δικές μας σχέσεις και οικογένειες. Με δεδομένο το ταμπού που έρπεται ακόμα στις αναφορές στη σεξουαλικότητα, όταν κάποιος άνθρωπος ταυτίζεται μόνο με την σεξουαλική διάσταση της ζωής του και δεν του αναγνωρίζεται η συναισθηματική ανάγκη για ευτυχία και η συναισθηματική διάσταση στις σχέσεις του, φαίνεται πως στο μυαλό κάποιων χάνει και την ανθρώπινή του υπόσταση. Το "δε με νοιάζει τι κάνει στο κρεβάτι του" είναι προφανώς υποκριτικό. Το να συστήσω τον άνθρωπό μου δε δηλώνει "τι κάνω στο κρεβάτι μου". Όποιος τα ταυτίζει, δείχνει πως νοιάζεται μόνο για το δεύτερο και φαίνεται ότι αυτό θα ήθελε να ξέρει. Η κοινότητά μας χάνει διαρκώς μέλη της, χάνει ζωές, χάνει ευτυχία, χάνει δυνατότητες. Και οι απώλειες της κοινότητάς μας, είναι απώλειες που κοστίζουν και στην ευρύτερη κοινωνία. Ξέρουμε πια πολύ καλά ότι οι ζωές μας δεν είναι αποτέλεσμα "επιλογής" ή "προτίμησης". Πρέπει δυστυχώς να το υπενθυμίζουμε διαρκώς κι πρέπει να το κάνουμε για να μην μας σκοτώνουν! Πρόκειται για παραλογισμό. Μου φαίνεται αδιανόητο ότι πρέπει να παλεύουμε κάθε μέρα για να διεκδικούμε το δικαίωμά μας να υπάρχουμε!
Ποιο είναι το μέλλον του ντοκιμαντέρ; Γνωρίζω πως υπήρξε διαθέσιμο μέσω του Vodafone TV, αλλά αναρωτιέμαι, ενώ θα ακολουθήσουν άλλες προβολές μετά την Ημέρα Ελληνικού Κινηματογράφου;
Η ταινία ήταν διαθέσιμη αποκλειστικά στη Vodafone TV μέχρι την 1η Ιανουαρίου, ενώ τελευταία προβλήθηκε επίσης στο πλαίσιο του DocFest – 17ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ στη Χαλκίδα (21-26 Νοεμβρίου).
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικούς συνεργάτες μου, χωρίς τους οποίους η ταινία ίσως και να μην είχε γίνει ποτέ. Κομβικό ρόλο για την πραγματοποίηση της ταινίας έπαιξε ο Λευτέρης Χαρίτος (executive producer στην ταινία) που με σύστησε στους παραγωγούς μου, Μαρίνα Δανέζη και Τάσο Κορωνάκη της Laika Productions. Ήταν μια ιδανική συνεργασία. Ο Κωστής Κοντογέωργος ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για τις ατελείωτες ώρες του μοντάζ. Πολύτιμοι συνεργάτες ήταν και ο Θοδωρής Αντωνόπουλος – συναγωνιστής και φίλος από εκείνες τις εποχές – που πολλά χρόνια τώρα ως δημοσιογράφος ερευνά και γράφει για την ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος και ο Κώστας Γιαννακόπουλος – Κοινωνικός Ανθρωπολόγος με ειδίκευση στην Ανθρωπολογία του Φύλου, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ερευνητής του ελληνικού ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος, επιστημονικός σύμβουλος στην ταινία.
