"Οπενχάιμερ": Ο Κρίστοφερ Νόλαν μάς κάνει να φοβηθούμε ξανά το πυρηνικό ολοκαύτωμα

Για όσους γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’90 και ύστερα, ο φόβος μήπως ο κόσμος μπορεί να καταστραφεί εξαιτίας ενός καταστροφικού πυρηνικού πολέμου μάλλον δεν ήταν στο νούμερο ένα της λίστας τους. Όσοι ανήκουμε σε αυτήν τη γενιά γνωρίσαμε τι σημαίνει πυρηνικός όλεθρος στα μαθήματα Ιστορίας, τα ντοκιμαντέρ για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τις ιστορίες για το ραδιενεργό νέφος του Τσερνόμπιλ που πέρασε πάνω από την Ελλάδα και τα "Κιμ, πάτα το κουμπί" memes που ακόμη και σήμερα ξεφυτρώνουν στο ίντερνετ. Ωστόσο, για όσους μεγάλωσαν στα 60s και έπειτα (ναι, οι μπούμερ) το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου δεν άνηκε καθόλου στην επιστημονική φαντασία. Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου οι ασκήσεις ετοιμότητας σε περίπτωση ραδιενεργής επίθεσης ήταν κομμάτι της σχολικής εκπαίδευσης ή, ακόμη, και στην Αγγλία, όπου τη δεκαετία του ’80 το κίνημα ενάντια στους πυρηνικούς εξοπλισμούς γνώρισε ευρεία αποδοχή. Ο Κρίστοφερ Νόλαν ανήκει σε αυτές τις γενιές, έχοντας μεγαλώσει στη Γηραιά Αλβιόνα και πιστεύοντας ακράδαντα, στα 13 του, πως εκείνος και οι φίλοι του θα πεθάνουν σε πυρηνικό ολοκαύτωμα, όπως έχει δηλώσει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του. Κάπως έτσι ίσως εξηγείται το πώς έφτασε να γυρίζει σήμερα το "Οπενχάιμερ", ένα, όπως πάντα, μεγαλόπνοο πρότζεκτ που είχε καιρό στο μυαλό του, το οποίο χωρίς να χρειαστεί να απεικονίσει μια πυρηνική καταστροφή και επιλέγοντας να εστιάσει στον δημιουργό της ατομικής βόμβας Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, αποδεικνύεται η πιο εύγλωττη προειδοποίηση για τον θανάσιμο κίνδυνο που διατρέχει η ανθρωπότητα από τον πυρηνικό οπλισμό.

Η σινε-καταγωγή του "Οπενχάιμερ"

Φυσικά ο Νόλαν δεν είναι ο πρώτος που τον ανησυχεί βαθιά η πιθανότητα κάποιος από τους ισχυρούς άνδρες του πλανήτη να "φλιπάρει" και να πατήσει το κουμπί που θα εξαλείψει τον πολιτισμό. Ο κινηματογράφος δεν άργησε καθόλου να ψηλαφήσει αυτό το συλλογικό άγχος, δίνοντας έμφαση σε μια εικονογραφία που δεν θα άφηνε περιθώρια για το μέγεθος μιας τέτοιας καταστροφής. Ήδη το 1947 ο σκηνοθέτης Νόρμαν Τάουρογκ είχε γυρίσει το… δικό του "Οπενχάιμερ", ανατρέχοντας στα όσα οδήγησαν στη δημιουργία της ατομικής βόμβας στο "The Beginning or the End". Όπως προδίδει ο τίτλος, ο Τάουρογκ προβληματίζεται με αντίστοιχο τρόπο με τον Νόλαν σχετικά με το αν η κατασκευή του υπερόπλου οδηγεί τελικά σε ένα νέο κεφάλαιο Ιστορίας ή στο οριστικό φινάλε της. Το πυρηνικό ολοκαύτωμα από απόσταση παρακολουθούν, λίγα χρόνια αργότερα, οι Γκρέγκορι Πεκ, Άβα Γκάρντνερ, Φρεντ Αστέρ και Άντονι Πέρκινς στο ψυχογράφημα του σπουδαίου Στάνλεϊ Κρέιμερ με τίτλο "On the Beach" (1959). Το πρωτοκλασάτο cast περνά τις μέρες του στην Αυστραλία, περιμένοντας από στιγμή στιγμή να φτάσει και σε εκείνους η ραδιενεργή κόλαση που θα τους αφανίσει. Αγωνιώδες, δεν λέμε, όχι όμως όσο το διαπεραστικό "The War Game" (1965) του εμβληματικού Πίτερ Γουότκινς. Το βραβευμένο με Όσκαρ (ψευδο)ντοκιμαντέρ καταγράφει το πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί μια υποθετική πυρηνική επίθεση στην Αγγλία, υιοθετώντας έναν ρεαλισμό που κόβει την ανάσα. Μια αισθητική που περίπου είκοσι χρόνια αργότερα θα ξεπερνούσε ο συμπατριώτης του Μικ Τζάκσον με το "Threads". Βεβαίως, δεν ξεχνάμε πως τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 η ραδιενεργή Αποκάλυψη βρισκόταν στο φόντο μιας σειράς από sci-fi ("Them!" - 1954, "The Day the Earth Stood Still" - 1951), φτάνοντας μέχρι τα φιλμ νουάρ ("Kiss Me Deadly", 1955) και την κωμωδία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το αριστουργηματικό "S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα" (1964) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Ο τρόμος επιστρέφει

Τις τελευταίες δεκαετίες η Αποκάλυψη, που "προτιμούσε" να καταναλώνει η ποπ κουλτούρα, είχε αλλάξει περιεχόμενο (πτώση μετεωρίτη, ακραία οικολογικά φαινόμενα κοκ), στην πραγματικότητα ωστόσο η πυρηνική απειλή κάθε άλλο παρά είχε κοπάσει. Γεγονός που επέστρεψε τραγικά στην καθημερινότητα εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, ο οποίος αφύπνισε καλά κρυμμένους φόβους ανά την υφήλιο. Υπό αυτό το πρίσμα, η θέαση του "Οπενχάιμερ" συνοδεύεται από μια ανατριχιαστική αίσθηση του επίκαιρου, με το φιλμ να πιάνει τον δυσοίωνο παλμό της εποχής θέλοντας να επιδράσει σαν μια αγωνιώδη προειδοποίηση. Μάλιστα, ορισμένοι κριτικοί δεν δίστασαν να το παρομοιάσουν με horror. Υπερβολή αν μη τι άλλο, όσο και αν το νολανικό σασπένς διαπερνά τη μεγάλη οθόνη, ενδεικτικό όμως της επίδρασης που καταφέρνει το έργο. Η αλήθεια στον παραπάνω ισχυρισμό έγκειται στο ότι ο φόβος είναι το συναίσθημα που τροφοδοτείται περισσότερο απ’ όλα στο "Οπενχάιμερ".

"Πολλοί άνθρωποι ίσως αγνοούν πως όταν έπεσε η ατομική βόμβα το 1945, δεν αποτέλεσε απλώς ένα αποτρόπαιο συμβάν. Ήταν επίσης η στιγμή στην οποία έγινε κατανοητό ότι οι άνθρωποι ήταν πλέον ικανοί να εξολοθρεύσουν την ανθρωπότητα", δηλώνει σχετικά ο Νόλαν. Πρόκειται για το επιχείρημα που ακούγεται να υιοθετεί και ο κινηματογραφικός Οπενχάιμερ –παρεμπιπτόντως, αποστομωτικός στον ρόλο ο Κίλιαν Μέρφι– ο οποίος υπερασπίζεται τη ρίψη των ατομικών βομβών, ελπίζοντας πως έτσι θα πάψει κάθε μελλοντικός πόλεμος. Μάλλον αφελής ο κατά τ’ άλλα ιδιοφυής επιστήμονας, διότι παρέβλεψε ένα σταθερό ελάττωμα της ανθρώπινης φύσης. Εκείνο που θέλει το άτομο να καταναλώνει λαίμαργα κάθε νέα τεχνολογική εφεύρεση (δείτε, για παράδειγμα, τι συμβαίνει με την τεχνητή νοημοσύνη), ενώ ξεπερνά γρήγορα τους όποιους δισταγμούς του. Εξάλλου, είναι κάτι που αναγνωρίζει ο ίδιος ο Νόλαν: "Είναι εντυπωσιακό πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι έκατσαν, έκαναν υπολογισμούς, διαπίστωσαν πως υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να ανατιναχθεί ο κόσμος, αλλά, παρ’ όλα αυτά, επέλεξαν να συνεχίσουν. Στην ανθρώπινη ιστορία έχουν υπάρξει φορές που το ξέσπασμα πυρηνικού πολέμου ήταν τόσο κοντά ώστε ήταν αδύνατο για τον οποιονδήποτε να το αγνοήσει. Αλλά κανένας τρόμος δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ, σύντομα βρίσκουμε κάτι άλλο να μας ανησυχήσει. Έχουμε μια πολύπλοκη σχέση με τον φόβο". Ο μαζοχιστικός νιχιλισμός που περιγράφει ο Νόλαν είναι στην ουσία αυτό που έχει χαρακτηρίσει ο διορατικός διανοητής Μαρκ Φίσερ ως καπιταλιστικό ρεαλισμό. Μια ατομικιστική συμπεριφορά δηλαδή που μετουσιώνεται στο να συνεχίσουμε να κάνουμε όσα μας ικανοποιούν, επιλέγοντας να αγνοούμε τους μελλοντικούς κινδύνους.

Πάντως, το "πυρηνικό άγχος" δεν αφορά αποκλειστικά την περίπτωση "Οπενχάιμερ". Αυτό το καλοκαίρι και άλλα αμερικανικά μπλοκμπάστερ έχουν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο υπαινιχθεί την απειλή της μεγάλης βόμβας – όχι ατομικής, αλλά υδρογόνου πλέον. Ο πράκτορας Ίθαν Χαντ (Τομ Κρουζ) καλείται να σώσει το Άμπου Ντάμπι από επικείμενη ραδιενεργή επίθεση στην πρόσφατη "Επικίνδυνη Αποστολή: Θανάσιμη Εκδίκηση – Μέρος Πρώτο" (Κρίστοφερ ΜακΚουόρι), τη στιγμή που ακόμη και ο αθεράπευτα ρομαντικός Γουές Άντερσον στο "Asteroid City" απεικονίζει κωμικά στην έρημο μια δοκιμή α λα Τρίνιτι Τεστ.

Η Αποκάλυψη πουλάει

Προς το παρόν βέβαια το διάστημα που το "Οπενχάιμερ" παίζεται στους κινηματογράφους του εξωτερικού εκείνο που πρωτίστως έχει καταφέρει δεν είναι η αντιπυρηνική διαμαρτυρία αλλά η δημιουργία... επιχειρηματικών ευκαιριών. Σήμερα, το σημείο του Λος Άλαμος, όπου έγιναν οι εντατικές δοκιμές της ατομικής βόμβας τη δεκαετία του ’40, αποτελεί κομμάτι του εθνικού δρυμού Γουάιτ Σάιντς στο Νέο Μεξικό. Σημαντική μερίδα της περιοχής εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς, έτσι είναι προσβάσιμο στο κοινό μονάχα δύο φορές τον χρόνο. Όπως σημειώνει σχετικό ρεπορτάζ του Atlantic, εξαιτίας της τεράστιας δημοφιλίας του "Οπενχάιμερ", που έχει συγκεντρώσει πάνω από 241 εκατ. δολάρια στο αμερικανικό box office, το υπουργείο Άμυνας αναγκάστηκε να προβεί σε προειδοποιήσεις σχετικά με την προσέλευση. Συγκεκριμένα, εν αναμονή του Οκτωβρίου, όταν πρόκειται να ανοίξει ξανά το πεδίο δοκιμών, ο αμερικανικός στρατός έχει διαμηνύσει πως πρόκειται να επιτρέψει μόνο 5.000 επισκέπτες τη μέρα(!) κι όποιος προλάβει πρόλαβε. Σαν να είναι το σημείο του Τρίνιτι Τεστ λούνα παρκ… Μπορεί να μην ξέρουμε τι θα έλεγε για όλα αυτά ο Οπενχάιμερ σήμερα, το σίγουρο πάντως είναι ότι πλέον γνωρίζουμε καλύτερα από ποτέ άλλοτε πως τα πυρηνικά όπλα είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος, ο οποίος καλό θα ήταν να μείνει στη μεγάλη οθόνη – και μόνο.