«Το Μυστικό του Brokeback Mountain»
Πριν από 101 χρόνια, δύο γυναίκες μοιράστηκαν ένα τρυφερό φιλί σε μια από τις επικών διαστάσεων σκηνές του "Manslaughter" (Σεσίλ Μπ. ΝτεΜιλ). Το στιγμιότυπο βρίσκεται στα εναρκτήρια 10’ της ταινίας περίπου, ωστόσο συμβαίνει τόσο φευγαλέα ώστε δεν είναι απίθανο να περάσει απαρατήρητο. Η ιστορία πάντως είχε γραφτεί, αφού αυτή ήταν η πρώτη φορά που άτομα του ίδιου φύλου απεικονίζονταν να φιλιούνται στη μεγάλη οθόνη. Έναν αιώνα και κάτι μετά, τα πράγματα στον κινηματογράφο έχουν αλλάξει ραγδαία ως προς τις queer αναπαραστάσεις, με τις ταινίες που περιστρέφονται γύρω από την LGBTQI+ κοινότητα και τα βιώματα που τη διατρέχουν, να βρίσκονται στο προσκήνιο του arthouse αλλά και του εμπορικού σινεμά, διαμορφώνοντας το πνεύμα της ποπ κουλτούρας.
Όμως, τι αντιλαμβανόμαστε ως queer (κουήρ) κινηματογράφο; Με έναν απλό πλην κατατοπιστικό τρόπο, θα μπορούσαμε να πούμε πως το queer σινεμά αφορά τις ταινίες ανεξαρτήτως είδους οι οποίες αμφισβητούν την ολική επικράτηση της στρέιτ σεξουαλικότητας, απεικονίζοντας ανθρώπινες σχέσεις που καλύπτουν όλες τις έννοιες φύλου και άρα απορρίπτουν τις επιταγές της ετεροκανονικότητας. Πρόκειται για μια δυναμική κινηματογραφική κατηγορία η οποία διαρκώς εμπλουτίζεται και σμιλεύεται, αγνοώντας τα όποια αισθητικά ή υφολογικά καλούπια. Επιπλέον, όπως γράφουν οι Καρλ Σουνόβερ και Ρόζαλιντ Γκαλτ ("Queer cinema in the world"), το σμίξιμο του κινηματογράφου και του queerness προσφέρει τη δυνατότητα να κατασκευαστούν νέοι κόσμοι, όπου οι κυρίαρχες συμβάσεις ανατρέπονται για χάρη του πρωτοφανούς και του απρόβλεπτου. Ακόμα πιο απλά, επικαλούμενοι το πνεύμα της Σούζαν Σόνταγκ ("Notes on camp"), σε έναν ετεροκανονικό πατριαρχικό κόσμο το queer είναι το αντίθετο των πάντων.
Μέχρι στιγμής ο 21ος αιώνας έχει αποδειχθεί τρομερά παραγωγικός όσον αφορά το queer σινεμά. Ακόμα και με μια γρήγορη ματιά στους τίτλους της παρακάτω λίστας, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως τα τελευταία 23 χρόνια μαζί με τον queer κινηματογράφο εξελίσσονταν οι ίδιες οι (δυτικές κυρίως) κοινωνίες. Διότι αν μη τι άλλο, υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στην εποχή όπου επικρατούσε σάλος γιατί μια Χολιγουντιανή ταινία αφορούσε έναν ομοφυλοφιλικό έρωτα, σε σχέση με σήμερα που η έκθεση στο queerness είναι κάτι το αυτονόητο. Σαφώς, κάθε πολιτισμικό φαινόμενο συνοδεύεται από τις αντιφάσεις και τα ελαττώματά του. Ωστόσο, δε χωρά αμφιβολία πως σήμερα ο queer κινηματογράφος είναι πιο ορατός από ποτέ.
Για να τιμήσουμε, λοιπόν, αυτήν την άνθιση και καθώς διανύουμε το Pride Month, επιλέξαμε παρακάτω τις καλύτερες queer ταινίες του 21ου αιώνα.
Οι 15 καλύτερες queer ταινίες του 21ου αιώνα:
15. "Joyland" (Σαΐμ Σαντίκ, 2022)
Ο μικρότερος γιος μιας παραδοσιακής πακιστανικής οικογένειας πιάνει δουλειά ως χορευτής στο σόου μιας τρανς, την οποία και ερωτεύεται. Ξεπερνώντας τα μελοδραματικά προσκόμματα, η ιστορία ενός απαγορευμένου έρωτα ακτινογραφεί διεισδυτικά την πατριαρχική ασιατική/μουσουλμανική πραγματικότητα και τα ανίκητα κοινωνικά ταμπού της. Απαγορευμένη στη χώρα της, απέσπασε τον Queer Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
14. "Του Θεού η Χώρα" (Φράνσις Λι, 2017)
Μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο του πατέρα του ο νεαρός Τζόνι φροντίζει την οικογενειακή φάρμα στο Γιόρκσαϊρ της Βορειοανατολικής Αγγλίας. Ξεδίνει στην τοπική παμπ και αναζητά περιστασιακό σεξ, μέχρι που η άφιξη ενός Ρουμάνου μετανάστη ως εποχικού εργάτη δίνει καινούργιο νόημα στην καθημερινότητά του. Φεστιβαλικά πολυβραβευμένο (Βερολίνο, Σάντανς, Τορόντο, Σικάγο, Εδιμβούργο) και υποψήφιο για BAFTA δράμα, το οποίο συνδυάζει μια σκληρή μα συγκινητική ερωτική ιστορία και μια πολιτικά εύστοχη παραβολή πάνω στη μετα-Brexit Βρετανία. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
13. "Μια Φανταστική Γυναίκα" (Σεμπαστιάν Λέλιο, 2017)
Η Μαρίνα είναι μια τρανς που δουλεύει ως σερβιτόρα και τραγουδίστρια σε κλαμπ. Μετά τον ξαφνικό θάνατο του συντρόφου της θα βρεθεί αντιμέτωπη τόσο με την εχθρική αντιμετώπιση της οικογένειάς του όσο και με τη συνολική κοινωνική προκατάληψη. Εκείνη όμως είναι αποφασισμένη να αντιδράσει. Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και βραβείο σεναρίου στο Βερολίνο για το ζωντανό, αλμοδοβαρικό πορτρέτο μιας ατρόμητης γυναίκας. Από τον Χιλιανό σκηνοθέτη της "Gloria", με ένα ερμηνευτικό ρεσιτάλ από την ασυγκράτητη Ντανιέλα Βέγκα. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
12. "Carol" (Τοντ Χέινς, 2015)
Στη Νέα Υόρκη του ’50 η νεαρή Τερέζ Μπέλιβετ γνωρίζει την κομψή, ευκατάστατη και μεγαλύτερή της Κάρολ Ερντ. Οι δύο γυναίκες ερωτεύονται και, παρά τα εμπόδια, όπως ο εκβιασμός που επιχειρεί ο σύζυγος της Κάρολ, αποφασίζουν να δραπετεύσουν μαζί από την πόλη. Στιλάτη, οπτικά εντυπωσιακή διασκευή ενός μυθιστορήματος της Πατρίσια Χάισμιθ, κάτι ανάμεσα σε κλασικό χολιγουντιανό μελόδραμα και art διαφημιστικό σποτ. Άψογη στις λεπτομέρειές της παραγωγή με 6 υποψηφιότητες για Όσκαρ και διπλό ρεσιτάλ ερμηνείας, με τη σπουδαία Ρούνι Μάρα να κερδίζει το βραβείο στο φεστιβάλ Κανών. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
11. "Να με Φωνάζεις με το Όνομά σου" (Λούκα Γκουαντανίνο, 2017)
Στη Βόρεια Ιταλία του 1983 ο 17χρονος Έλιο περνάει ανέμελος τις καλοκαιρινές του διακοπές. Αν και περιτριγυρισμένος από όμορφα κορίτσια, με τα οποία φλερτάρει, αρχίζει να ερωτεύεται τον Αμερικανό ακαδημαϊκό Όλιβερ, ο οποίος φιλοξενείται στο οικογενειακό αρχοντικό του. Ένα ευαίσθητο και κομψό βισκοντικό δράμα πάνω στο τέλος της αθωότητας, στην απελευθερωτική δύναμη της επιθυμίας και την αμφίσημη σχέση ζωής και τέχνης, το οποίο έγινε πολιτισμικό φαινόμενο εκτινάσσοντας την καριέρα του Τιμοτέ Σαλαμέ και χαρίζοντας δικαίως στον 89χρονο Τζέιμς Άιβορι το Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
10. "Moonlight" (Μπάρι Τζένκινς, 2016)
Η περιπετειώδης ενηλικίωση του νεαρού Αφροαμερικανού Σαϊρόν στο σύγχρονο Μαϊάμι της φτώχειας, της βίας και των ναρκωτικών. Η περιπετειώδης διαδρομή της αυτογνωσίας του σε έναν γεμάτο αντιθέσεις κόσμο (φίλιος κι εχθρικός, τρυφερός και άσπλαχνος) περιγράφεται με ειλικρίνεια, ευθύτητα και μια σκηνοθετική χορογραφία που κάνει την περιπετειώδη διαδρομή του να μοιάζει τόσο με ρεπορταζιακό ντοκιμαντέρ όσο και με μοντέρνο παραμύθι. Όλα αυτά, σερβιρισμένα με κινηματογραφική πρωτοτυπία και καθαρό κοινωνικό βλέμμα (η ταξικά διαρθρωμένη Αμερική ως γλαφυρό φόντο), που ανανέωσαν συνολικά το μοντέρνο αμερικάνικο σινεμά. Και φυσικά, το "Moonlight" θα το θυμόμαστε για πάντα εξαιτίας του ασύλληπτου τρόπου με τον οποίο απέσπασε το Όσκαρ καλύτερης ταινίας. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
9. "120 Χτύποι το Λεπτό" (Ρομπέν Καμπιγιό, 2017)
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 και με τη μάστιγα του AIDS να εξαπλώνεται, ο νεαρός Νατάν γίνεται μέλος της ακτιβιστικής οργάνωσης Act Up. Εκεί, ανάμεσα στις συνεχείς ενέργειες διαμαρτυρίας κι ενημέρωσης, θα γνωρίσει τον μαχητικό και ασυμβίβαστο Σον. Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και βραβείο κριτικών στις Κάννες για ένα ντοκιμαντερίστικης ακρίβειας και μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης κοινωνικό δράμα με πολιτική ευαισθησία, ερωτική ειλικρίνεια και κινηματογραφικές ιδέες. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
8. "Weekend" (Άντριου Χέιγκ, 2011)
Δεξιοτέχνης του μινιμαλιστικού ρεαλισμού, ο Άντριου Χέιγκ ("45 Χρόνια") δε χρειάζεται φανταχτερά υλικά για να κατασκευάσει ένα συναισθηματικά σπαρακτικό κόσμο. Για αυτό και εκ πρώτης όψεως το "Weekend" του μπορεί να μοιάζει υπερβολικά απλό, στην πραγματικότητα όμως σμιλεύει αδιόρατα μία ατμόσφαιρα διαπεραστικού ηλεκτρισμού, καθώς δύο άντρες κατά τη διάρκεια ενός σαββατοκύριακου περνούν από όλα τα στάδια μιας σχέσης. Τι σημαίνει να είσαι "out" και τι όχι, πώς οι ζωές μπορεί να περνούν μέσα στις σκιές παρότι εκτίθενται και τελικά, πώς είναι περιττό να μπαίνουν φραγμοί στο ξέσπασμα του κεραυνοβόλου έρωτα, είναι μερικές από τις θεματικές που διατρέχουν το φιλμ, προτού έρθει ένα φινάλε που τσακίζει το στέρνο.
7. "Το Μπλε Καφτάνι" (Μαριάμ Τουζανί, 2022)
Ο Χαλίμ και η Μίνα διατηρούν ένα παραδοσιακό κατάστημα με καφτάνια στο Σαλέ του Μαρόκου. Για να ικανοποιήσουν τους απαιτητικούς πελάτες, προσλαμβάνουν ως μαθητευόμενο έναν ταλαντούχο νεαρό, η παρουσία του οποίου αναστατώνει τον Χαλίμ. Γλυκόπικρο δράμα πολλαπλής απελευθέρωσης (συναισθηματικής, γυναικείας, σεξουαλικής) με δεξιοτεχνική σεναριακή ισορροπία, αφηγηματική ευαισθησία και πλήθος φεστιβαλικών διακρίσεων (Κάννες, Αθήνα, Σικάγο, Μαρακές, βραχεία λίστα διεθνούς Όσκαρ). Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
6. "Ανοιχτή Πληγή" (Γκρεγκ Αράκι, 2004)
Σε μια αναπάντεχα χαμηλότονη στροφή της φιλμογραφίας του, ο Γκρεγκ Αράκι, εκ των πιο εμβληματικών σκηνοθέτων του New Queer Cinema των ‘90s, άφησε στην άκρη τη μηδενιστική ποπ αισθητική και τον πανκ όλεθρο των προηγούμενων ταινιών του ("The Living End", "The Doom Generation"), διατήρησε όμως τις τάσεις φυγής από την πνιγηρή αμερικάνικη επαρχία και την επαναστατικότητα της νιότης, για να μιλήσει για τα αποσιωπημένα τραύματα που αφήνουν εκκωφαντικές ουλές. Ο Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ δίνει μία ισοπεδωτική ερμηνεία που τον έβαλε για τα καλά στον κινηματογραφικό χάρτη, ενσαρκώνοντας ένα νεαρό ο οποίος σταδιακά έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με ένα γεγονός από το παρελθόν που είχε θαφτεί βαθιά στο υποσυνείδητό του. Φιλμ για γερά στομάχια, αλλά ταυτόχρονα τόσο καθαρτικό όσο το "Golden Hair" των Slowdive με το οποίο ξεκινά η ταινία.
5. "Hedwig and the Angry Inch" (Τζον Κάμερον Μίτσελ, 2001)
Αψεγάδιαστο ροκ μιούζικαλ με έναν ορμητικό Τζον Κάμερον Μίτσελ σε ρόλο πρωταγωνιστή, σεναριογράφου και σκηνοθέτη, το οποίο αποτυπώνει αφοπλιστικά το κόστος των αλλεπάλληλων προδοσιών που βιώνει η κεντρική ηρωίδα Χέντγουιγκ. Μία α λα Ziggy Stardust περσόνα η οποία ηγείται ενός συγκροτήματος που ψάχνει εξίσου απεγνωσμένα την καταξίωση και την αγάπη. Ο Μίτσελ κινηματογραφεί σα να βρίσκεται σε περιδίνηση το άλγος της ηρωίδας του, καταφέρνοντας να χωρέσει στο υπερηχητικό ψυχογράφημά του την αγωνία της αποδοχής, τη φρίκη της απόρριψης και τα ανεπούλωτα τραύματα, σε ένα αληθινά υπέροχο όσο και αγέραστο φιλμ.
4. "Tangerine" (Σον Μπέικερ, 2015)
Πριν γυρίσει το "The Florida Project" (2017), ο Σον Μπέικερ έβαλε το όνομά του στον κινηματογραφικό χάρτη κινηματογραφώντας με το iPhone του την Σιν-Ντι, μια τρανς σεξεργάτρια η οποία μαθαίνει, ανήμερα των Χριστουγέννων, πως τον ένα μήνα που ήταν φυλακή ο προστάτης της Τσέστερ την απατούσε με μια ξανθιά. Έξαλλη και με τη βοήθεια της φίλης και συναδέλφου Αλεξάντρα τους αναζητά πάνω κάτω στις λεωφόρους Σάνσετ, Χάιλαντ και Σάντα Μόνικα, αναστατώνοντας κορίτσια της πιάτσας, νταβατζήδες, drag queens, βαποράκια και ολόκληρο το underground Χόλιγουντ. Ένας αόρατος από τη μεγάλη οθόνη κόσμος αναδεικνύεται με απολαυστικά χιουμοριστικό και αντισυμβατικά τρυφερό τρόπο, μια ερωτική ιστορία ξεπηδά μέσα από μια ξέφρενη καταδίωξη, μια φιλία δοκιμάζεται και η μικροαστική ηθική, μέσα από τον ταξιτζή Ράζμικ, ξεγυμνώνεται με καυστική ειρωνεία. Αυτό που απομένει είναι η γλυκόπικρη, μελαγχολικά συγκινητική αίσθηση που συνοδεύει τα Χριστούγεννα σ’ ολόκληρο τον κόσμο, εδώ έχοντας ως κώδικα επικοινωνίας το modus vivendi της LGBTQI+ κοινότητας και φόντο τον πορτοκαλί απογευματινό ουρανό (εξ ου και ο τίτλος της ταινίας) της πόλης των κινηματογραφικών ονείρων. "Merry Christmas bitch!"
3. "Το Πορτρέτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται" (Σελίν Σιαμά, 2019)
Στα τέλη του 18ου αιώνα μια ζωγράφος καταφθάνει σε ένα νησάκι της Βρετάνης για να ζωγραφίσει το γαμήλιο πορτρέτο μιας νεαρής κοπέλας. Οι θύμησες του πρώτου έρωτα δε σταματούν να καίνε ποτέ, παρά εγκλωβίζονται σε λόγια γραμμένα σε κομμάτια χαρτί, σε νότες λυπημένων τραγουδιών και στη λαχτάρα των απωθημένων που δε θα λυτρωθούν ποτέ. Η Σιαμά τα υπενθυμίζει όλα αυτά με αβίαστο λυρισμό και ποιητική γοητεία, που κορυφώνονται ένα αποστομωτικό κι απόλυτα ρομαντικό τέλος. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
2. "Η Ζωή της Αντέλ" (Αμπντελατίφ Κεσίς, 2013)
Η ζωή της μαθήτριας Αντέλ θα αλλάξει όταν γνωρίσει την Εμά, μια δυναμική κοπέλα με μπλε μαλλιά, με την οποία θα ξεκινήσει μια μακροχρόνια, περιπετειώδη ερωτική σχέση που θα έχει σπαρακτική κατάληξη. Ο Γαλλοτυνήσιος σκηνοθέτης του "Κους Κους με Φρέσκο Ψάρι", με τη βοήθεια των δύο συγκλονιστικών πρωταγωνιστικών ερμηνειών, περιγράφει με σοκαριστικό ρεαλισμό όχι μόνο τις απρόοπτες διαδρομές της επιθυμίας και τους "άναρχους" νόμους της ανθρώπινης έλξης, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι ταξικές διακρίσεις γεννούν εξουσιαστικές δομές, τραβώντας διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα γούστα, τις συμπεριφορές και τη μοίρα των ανθρώπων. Πρόκειται για μία από τις πιο αισθησιακές, ψυχολογικά συναρπαστικές και κοινωνικά διεισδυτικές ιστορίες κινηματογραφικής ενηλικίωσης, βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κανών. Διαβάστε την αναλυτική κριτική του "α" εδώ.
1. "Το Μυστικό του Brokeback Mountain" (Ανγκ Λι, 2005)
Ο κρότος με τον οποίο είσηλθε στην ποπ κουλτούρα η ταινία – φαινόμενο του Ανγκ Λι είναι ακόμα αισθητός, σχεδόν 20 χρόνια μετά την πρεμιέρα της στους κινηματογράφους. Όχι μόνο λόγω του θέματός της, τον απαγορευμένο έρωτα δύο καουμπόηδων στα αμερικάνικα ‘60s, ούτε αποκλειστικά εξαιτίας του πρωταγωνιστικού διδύμου που βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του (ο αείμνηστος Χιθ Λέτζερ απέναντι σε έναν αβίαστα άρτιο Τζέικ Τζίλενχαλ). Ο Λι, γνωρίζοντας έτσι κι αλλιώς πώς να γνέφει μαεστρικά μια κινηματογραφική αύρα που φλέγεται από σεξουαλική ένταση ("Προσοχή Πόθος"), καταφέρνει να μεγεθύνει κάθε σπιθαμή της άρρητης ερωτικής έλξης και του κινδύνου που θρέφεται από τα επίμονα απωθημένα με τέτοιο τρόπο που καθολικοποιεί τους ήρωές του. Οι μόνοι μένουν ασυγκίνητοι είναι όσοι δεν έχουν αγαπήσει ποτέ.
