Η ιστορικός του σινεμά Ελίζα Άννα Δελβερούδη γράφει για τα "Φαντάσματα της Επανάστασης"

Ενόψει της απονομής των 14ων βραβείων Ίρις (27/6) από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου, το "α" φιλοξενεί μία σειρά κειμένων από διακεκριμένες προωπικότητες οι οποίες μοιράζονται τις εντυπώσεις τους για τα φιλμ που διεκδικούν το βραβείο καλύτερης ταινίας. Δείτε αναλυτικά τις φετινές υποψηφιότητες εδώ.

Η ιστορικός του θεάτρου και του κινηματογράφου Ελίζα Άννα Δελβερούδη (Τομέας Θεατρολογίας & Μουσικολογίας του Τμήματος Φιλολογίας, στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης) γράφει για τα "Φαντάσματα της Επανάστασης" του Θάνου Αναστόπουλου, ταινία που είναι υποψήφια για συνολικά 10 βραβεία Ίρις. Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από έναν Έλληνα σκηνοθέτη που βρίσκεται στην Τεργέστη, κινηματογραφώντας ένα ντοκιμαντέρ που ακολουθεί τα βήματα του Ρήγα Φεραίου στην Ευρώπη του Διαφωτισμού. Στη διάρκεια μιας επίσκεψής του στο ελληνορθόδοξο νεκροταφείο, μια ομάδα φαντασμάτων του 18ου αιώνα αποφασίζει να τον ακολουθήσει στην πόλη.

Ο λόγος στην Ελίζα Άννα Δελβερούδη:

"Η περίοδος γύρω από την επανάσταση του 1821 σπανίζει στην ελληνική οθόνη, παρά την κεφαλαιώδη σημασία της για τον σύγχρονο ελληνισμό. Κύρια αιτία, οι ελάχιστοι προϋπολογισμοί που καθιστούν απαγορευτική την ιστορική αναπαράσταση. Η 'υβριδική"' ταινία τουΘάνου Αναστόπουλου, 'Φαντάσματα της Επανάστασης', που κινείται ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία, είναι μια εναλλακτική πρόταση για το πώς ο κινηματογράφος μπορεί να μιλήσει για την ιστορία, πέρα από τα όρια του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ.

Οι επιλογές του Αναστόπουλου έλυσαν βασικά ζητήματα προϋπολογισμού και ιστορικής αναπαράστασης, αφού το σκηνικό του είναι η Τεργέστη με την έντονη κτιριακή παρουσία του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα και ο αριθμός των κοστουμιών εποχής αυστηρά επιλεγμένος. Κατάφερε ωστόσο να μιλήσει με σύνθετο λόγο και γνώση για ζητήματα που επιβίωσαν – ή δεν επιλύθηκαν στη διαχρονία. Στο κεντρικό, φιλοσοφικό ερώτημα, τί απογίνονται οι επαναστάσεις όταν περνάνε οι κρίσιμες στιγμές, προστίθενται διαπιστώσεις για την τύχη μιας οικονομικά ακμάζουσας παροικίας, όταν αλλάζουν οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.

Το χιούμορ επιλέχθηκε ως ο τρόπος για να ειπωθούν τα παραπάνω έξω από τα σχολικά στερεότυπα που στοιχειώνουν το 1821. Η μελαγχολική διάθεση που προκαλείται για μερικά εισαγωγικά δευτερόλεπτα  από τα πλάνα των σπασμένων επιτύμβιων επιγραφών,των  ανασκαμμένων τάφων του ελληνικού νεκροταφείου της Τεργέστης, αναπλαισιώνεται σε έναν παιχνιδιάρικο τόνο, με το μουσικό απόσπασμα και τους σημαδιακούς στίχους από τη Σταχτοπούτα του Ροσίνι, που επιτρέπει τη συνύπαρξη των σύγχρονων κατοίκων και επισκεπτών της πόλης με τους αλλοτινούς, σε ένα 'μπερδεμένο κουβάρι'.

Σταδιακά εμφανίζονται οι ποικίλες ομάδες προσώπων που διαπλέκονται στον αφηγηματικό ιστό της ταινίας. Τα σπασμένα μάρμαρα αποκαθίστανται μεθοδικά από τα μέλη του εργοταξίου που έχουν αναλάβει τη διάσωση του νεκροταφείου και την αποκατάσταση των μνημείων του. Το νεκροταφείο δεν παύει να είναι ένα από τα αξιοθέατα της πόλης για τους τουρίστες, που μαζί με τον θεατή πληροφορούνται από τον ξεναγό απαραίτητα ιστορικά στοιχεία. Ένα κινηματογραφικό συνεργείο στήνει μηχανές και εξαρτήματα για μια ταινία με θέμα τη ζωή του Ρήγα. Τα σκονισμένα φαντάσματα ξεπροβάλλουν ένα-ένα από τους τάφους, ίσως επειδή οι εργασίες αποκατάστασης τάραξαν τον αιώνιο ύπνο τους, και κοιτάζουν με περιέργεια το αγνώριστο περιβάλλον τους. Θα μπορούσαν να είναι και ηθοποιοί που συμμετέχουν στην ταινία, ένα σχόλιο για το πώς ο κινηματογράφος ζωντανεύει τα φαντάσματα. Έτσι ξεκινά ένα συνεχές παιχνίδι ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, ανάμεσα στην πραγματικότητα, το όνειρο και τον συνειρμό.

Πέρα από τις ομάδες προσώπων, υπάρχουν τα άτομα που εκπροσωπούν/συμβολίζουν κοινωνικές και εθνοτικές ομάδες. Ο υπέροχος λιμενεργάτης και ο πλούσιος έμπορος και ευεργέτης της ελληνικής κοινότητας Δημήτριος Καρτσιώτης είναι τα δύο άκρα της ιστορικής ταξικής διαστρωμάτωσης. Η λεκτική αψιμαχία του έλληνα και του σέρβου ιερωμένου συμπυκνώνουν τη διαμάχη για τον έλεγχο και τον διαχωρισμό των εκκλησιαστικών πληρωμάτων. Η Ελευθερία με τον άτεγκτο χαρακτήρα μένει με τον δικό της τρόπο πιστή σε ιδανικά, όταν αρνείται να ξεχάσει και πενθεί στο πέρασμα του χρόνου τον αρραβωνιαστικό της που θυσιάστηκε στο Μεσολόγγι. Ο Ήρως της Γαλλικής Επανάστασης Ναπολέων φθάνει στην Τεργέστη με προμηνύματα της αυτοκρατορικής του εξέλιξης, για να απολαύσει ένα μπάνιο στη θάλασσα σαν απλός θνητός, με τις δέουσες ωστόσο προφυλάξεις. Η Ελευθερία, ξεχωριστή γυναίκα, είναι σε θέση να συνομιλήσει με τον Σατωβριάνδο, που πέρασε από τη γαλλική επανάσταση για να στραφεί γρήγορα εναντίον της και να εκφράσει τον σκεπτικισμό του για τις επαναστάσεις γενικότερα. Η Ελευθερία έχει επίσης το σθένος να χαστουκίσει τον Αυστριακό πρέσβη, που εκφράστηκε απρεπώς για τον Καποδίστρια.

Η Τεργέστη, που άλλαξε συχνά κατόχους και κυρίαρχους, φιλοξένησε στο παρελθόν της μετανάστες από διάφορες περιοχές της Ευρώπης, τους έδωσε την ευκαιρία να ζήσουν εκεί και να ευδοκιμήσουν οικονομικά. Στο σημερινό λεωφορείο, μέσο και απεικόνιση μιας κοινής διαδρομής, η τεργεστινή κυρία, θύμα κι αυτή των οικουμενικών κατευθύνσεων  που προπαγανδίζονται από την τηλεόραση, δεν έχει την ανοχή των προγόνων τηςγια όσους ζητούν καταφύγιο στην πόλη της. Ποιος όμως είναι ο πραγματικός κίνδυνος; Ο έγχρωμος νεαρός που αδυνατεί να μείνει στον τόπο του, ή οι γερμανοί εκπρόσωποι του διεθνοποιημένου κεφαλαίου, που έρχονται να πλειοδοτήσουν για την καταστροφή ενός μνημείου, του μεγάρου Καρτσιώτη, το οποίο οι εκπρόσωποι του Δήμου προτίθενται να εκποιήσουν; Οι υπεύθυνοι έχουν τη δυνατότητα να "ξεφορτωθούν", κατά τα λεγόμενά τους, ένα μνημείο που δωρήθηκε στην πόλη τους και που η αβελτηρία των δημοτικών/δημόσιων αρχών οδήγησε στη σταδιακή κατάρρευση. Αντίστοιχα φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω και κοντά μας, δείχνουν την κοινή αντίδραση των κάθε λογής εκπροσώπων της δημόσιας περιουσίας και την κοινή κατάληξη των μνημείων σε χέρια πλειοδοτών για κατά το δυνατόν αποδοτικότερη εκμετάλλευση.

Τα πρόσωπα, ιστορικά καταγεγραμμένα ή αφανή, συνυπάρχουν, παλεύουν για τις επαναστατικές ιδέες, για ένα όραμα καλύτερης ζωής για τους πολλούς, και το πληρώνουν με τη ζωή τους, όπως ο Ρήγας και τα φαντάσματα του νεκροταφείου της Τεργέστης, ή  επιβάλλουν τον νόμο τους, όπως ο Ναπολέων, ο Μέττερνιχ, ο πρέσβης του, οι αυστριακοί και οι γάλλοι στρατιώτες που εκ περιτροπής καταλαμβάνουν την πόλη. Όσοι οραματίστηκαν την επανάσταση, θυσιάστηκαν ή χρηματοδότησαν ένα καλύτερο μέλλον για τις κοινωνίες τους, στοιχειώνουν το παρόν, που δεν είναι αντάξιο των προσδοκιών τους.

Ο σκηνοθέτης της ταινίας μέσα στην ταινία ενώνει τις δύο εποχές, αφού μπορεί, μόνο αυτός, να 'δει' και να συνομιλήσει με τα φαντάσματα  που ταξιδεύουν στον χώρο και στον χρόνο. Το πέρασμα από τη μία εποχή στην άλλη γίνεται απρόσμενα και χαλαρά, με τον τρόπο των συνειρμών, που δεν εκπορεύονται από τον θεατή, αλλά από τα πρόσωπα της οθόνης – ή οπτικοποιούν τις σκέψεις του σκηνοθέτη.

Επιτυγχάνεται έτσι ένας πολυεπίπεδος, σύνθετος προβληματισμός γύρω από την εγκατάλειψη των επαναστατικών ιδεών, τη συντηρητική στροφή των δυτικών κοινωνιών, την απαξίωση του παρελθόντος, που εκποιείται αστόχαστα ή εγκαταλείπεται στη φθορά του χρόνου.Και, κυρίως, παραδίδεται μια ευφάνταστη, αναζωογονητική μετάπλαση της ιστορικής ύλης και των πολιτικών ερωτημάτων σε κινηματογραφική εικόνα".

Η απονομή των 14ων βραβείων Ίρις θα γίνει την Τρίτη 27/6 στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με παρουσιάστριες τις ηθοποιούς Νατάσα Εξηνταβελώνη και Λίλα Μπακλέση.

Βρείτε τα κείμενα για τις υπόλοιπες ταινίες που διεκδικούν την Ίριδα καλύτερης ταινίας εδώ.