Συναντήσαμε τον Πολ Σρέιντερ, μια μυθική μορφή του αμερικανικού κινηματογράφου, στο φεστιβάλ του Μαρακές, όπου προβαλλόταν η καινούρια ταινία του "Master Gardener" με τους Τζόελ Έντγκερτον και Σιγκούρνι Γουίβερ. Σταθερός συνεργάτης του Μάρτιν Σκορσέζε, για τον οποίον έγραψε τα σενάρια του "Ταξιτζή", του "Οργισμένου Ειδώλου" και του "Τελευταίου Πειρασμού", ο 77χρονος Σρέιντερ ξεκίνησε από το 1978 μια ενδιαφέρουσα σκηνοθετική καριέρα ("Μίσιμα", "Cat People", "Οδύνη") προσηλωμένη σε περιθωριακούς, αντικοινωνικούς ήρωες με έντονες υπαρξιακές ανησυχίες. Το "Master Gardener" ολοκληρώνει την τριλογία που ξεκίνησαν οι "Ακρότητες" και συνέχισε ο "Μετρητής Καρτών" και αφηγείται την ιστορία ενός αφοσιωμένου ανθοκόμου με σκοτεινό παρελθόν ο οποίος περιποιείται τον κήπο μιας πλούσιας κυρίας του αμερικανικού νότου.
Είναι η πρώτη σας φορά που επισκέπτεστε το Μαρακές;
Είχα έρθει στη δεκαετία του '70 για διακοπές και ξαναβρέθηκα στο Μαρόκο για τα γυρίσματα της "Κυριαρχίας του Κακού", του πρίκουελ του "Εξορκιστή". Μιας ταινίας που μάλλον δεν θα έπρεπε να είχα κάνει.
Το "Master Gardener", αντίθετα, μοιάζει να είναι μια ταινία την οποία είχατε απόλυτη ανάγκη να γυρίσετε. Συμφωνείτε πως ολοκληρώνει μια τριλογία με παρόμοιους ήρωες οι οποίοι προσπαθούν να αφήσουν πίσω το παρελθόν τους και να προσαρμοστούν σε μια νέα, αλλά εχθρική πραγματικότητα;
Αυτοί οι χαρακτήρες πράγματι μοιάζουν μεταξύ τους και αναζητούν κάτι κοινό. Την αγάπη, σ' έναν κόσμο στον οποίο έχει χάσει την αξία της, την έννοιά της. Ο πρώτος ήρωάς μου πεθαίνει, ο δεύτερος καταλήγει στη φυλακή, ο Νάρβελ ακολουθεί μια ανάλογη πορεία, αλλά έχει διαφορετικό φινάλε. Δεν είχα εξ αρχής στο μυαλό μου μια τριλογία, ένιωσα όμως την ανάγκη να ολοκληρώσω κι εγώ μια διαδρομή, η οποία τελειώνει με τη φράση που λέει ο Νάρβελ: "Δεν θέλω να αφήσω τον κόσμο χωρίς να πω σ' αγαπώ". Νεότερος πίστευα πως έπρεπε να λέω πάντα "fuck you", τώρα νιώθω πως πρέπει να πω "I love you".
Ο Νάρβελ έχει ένα βίαιο και ιδεολογικά άκρως φορτισμένο παρελθόν. Πιστεύετε πως ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να αλλάξει απόψεις και να "μετανοήσει" πραγματικά;
Μπορεί ένας ναζί να αλλάξει ιδέες; Δέχτηκα πολλή κριτική γι' αυτό και όντως, είναι σχεδόν απίθανο. Η ταινία, όμως, είναι μυθοπλασία. Ένα παραμύθι. Σκέφτηκα "γιατί όχι;", δεν θα ήταν υπέροχο; Έτσι κι αλλιώς υπάρχουν κάποια αλληγορικά σχήματα στην ιστορία, όπως το ότι ο Νάρβελ είναι παγιδευμένος ανάμεσα σε δυο γυναίκες: Μια λευκή, στο ρόλο της μητέρας, και μια μαύρη, στο ρόλο της κόρης. Δεν έχουμε να κάνουμε με έναν ντοκιμαντερίστικο ρεαλισμό...
Αυτό είναι ένα σχήμα το οποίο έχετε χρησιμοποιήσει ξανά στο παρελθόν. Πιστεύετε πως οι σκηνοθέτες, κι οι καλλιτέχνες γενικότερα, τελικά επιστρέφουν πάντα στην ίδια ιστορία;
Το είχε πει ο Ρενουάρ αυτό και νομίζω πως είχε δίκιο. Το βλέπω σε πολλούς συναδέλφους, το αναγνωρίζω καθαρά στις δικές μου ταινίες, ακόμα και στην "Κυριαρχία του Κακού" για παράδειγμα. Ήταν μια ταινία τρόμου, παραγωγή μεγάλου στούντιο και δεν έγραψα το σενάριο. Κι όμως, ήταν μια δική μου ταινία, παρ' όλο που δεν "δούλεψε", που δεν βγήκε αυτό το οποίο ήθελα.
Φοβόσασταν πως η επιλογή ενός τόσο διφορούμενου χαρακτήρα σαν τον Νάρβελ θα ήταν υπερβολικά προκλητική; Πως μπορούσε να δημιουργήσει σκάνδαλο;
Δεν είχα στο νου μου ένα "Baby Doll", αλλά μια μελέτη χαρακτήρων. Ήξερα πως η ταινία ενείχε κάτι προκλητικό και ο παραγωγός μου μού είπε: "Θέλεις ένα πραγματικό σκάνδαλο; Να πάρουμε τότε τον Κέβιν Σπέισι". Ήταν αναμενόμενη λοιπόν όλη αυτή η αντιπαράθεση, αλλά για να σας πω την αλήθεια, πίστευα πως η ταινία θα ενοχλούσε περισσότερο. Φαίνεται όμως πως η κατάληξή της μαλάκωσε το κοινό...
Οι ντοστογιεφσκικοί, ηθικά γκρίζοι ήρωες σάς έλκουν από την εποχή του "Ταξιτζή". Επιστρέφετε συνέχεια σ' αυτούς...
Αυτή η ιδέα του κλεισμένου σ' ένα σιδερένιο κουτί ήρωα αποτυπώθηκε αρχετυπικά στον "Ταξιτζή", οπότε αναγκαστικά γυρίζω πίσω εκεί. Όπως και στον Ντοστογιέφσκι. Στην ιδέα πως βρισκόμαστε σε ένα limbo, μια εκκρεμή κι ενδιάμεση κατάσταση ακινησίας, περιμένοντας κάποιον να μας ξυπνήσει. Να μας ταρακουνήσει και να μας παρακινήσει να βγούμε έξω από το σιδερένιο κουτί μας.
Θα είχε νόημα ένα ριμέικ του "Ταξιτζή" σήμερα;
Έχει γίνει ριμέικ με πολλούς, πλάγιους τρόπους. Τι νόημα θα είχε να το ξανακάνει κάποιος;
Το "Επάγγελμα Ζιγκολό", για παράδειγμα, έγινε σειρά. Εσείς δεν είχατε όμως άμεση ανάμιξη...
Με πήρε τηλέφωνο ο παραγωγός Τζέρι Μπρουκχάιμερ και μου είπε: "Θέλεις 50 χιλιάδες δολάρια για να μας δώσεις το ΟΚ;" "Κι αν πω όχι;" τον ρωτάω. "Τότε θα προχωρήσουμε χωρίς εσένα", μου λέει. "Έχουμε τα δικαιώματα ούτως ή άλλως". Οπότε χωρίς 50 χιλιάδες ή με 50 χιλιάδες, το αποτέλεσμα θα ήταν ακριβώς το ίδιο. Προτίμησα το δεύτερο.
Όλοι οι βασικοί ήρωες των ταινιών σας είναι άντρες. Έχετε σκεφτεί ποτέ να γράψετε ένα σενάριο με γυναίκα ως πρωταγωνίστρια;
Έχω κάνει ακριβώς τις ίδιες σκέψεις και πριν τις "Ακρότητες" άρχισα να αναπτύσσω μια σεναριακή ιδέα που αφορούσε μια γυναίκα η οποία είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά, είχε φύγει από το σπίτι της και προσπαθούσε να αφήσει αυτό το τραυματικό παρελθόν πίσω της. Το προχώρησα μέχρι ένα σημείο, συνεργάστηκα και με μια γυναίκα σεναριογράφο, αλλά κάποια στιγμή διαπίστωσα πως ήμουν σε πλήρες αδιέξοδο. "Τι κάνω τώρα;" αναρωτήθηκα. "Έχω πάει επίσκεψη στο σπίτι του Σπάικ Λι και του λέω πως θα το διακοσμήσει;". Κατάλαβα πως δεν μπορούσα να κατασκευάσω μια αληθινή κινηματογραφική ηρωίδα. Δεν το έχω. Οπότε το παράτησα...
Πόσο δύσκολο είναι να γυριστούν σήμερα ταινίες σαν το "Master Gardener";
Είναι εξαιρετικά δύσκολο από μια μεριά, αλλά από την άλλη όλοι γυρίζουν ταινίες τώρα πλέον. Έτσι δεν είναι; Γυρίζονται πια πολύ περισσότερες ταινίες, αλλά πολύ γρηγορότερα, με fast food τρόπο. Για να γυρίσεις τον "Πρωτάρη" για παράδειγμα, πριν 50 ή 60 χρόνια, ήθελες 100 μέρες. Πριν 20 χρόνια ήθελες 45. Τώρα πια πρέπει να το κάνεις σε 20. Τότε είχαμε τροχόσπιτα στο πλατό όπου αποσυρόμασταν ανάμεσα στις λήψεις, συζητούσαμε μεταξύ μας, αλλάζαμε ιδέες, δοκιμάζαμε πράγματα... Δεν έχω τροχόσπιτο πια εδώ και πολλές ταινίες. Τώρα δεν προλαβαίνεις ούτε να σκεφτείς. Αν έχεις χρόνο να προετοιμαστείς, έχει καλώς. Αλλιώς στα γυρίσματα προχωράς αναγκαστικά με τον αυτόματο πιλότο. Παρ' όλα αυτά ο καθένας μπορεί να γυρίσει μια ταινία σήμερα, αλλά κανείς δεν μπορεί να βγάλει λεφτά απ' αυτήν.
Που τοποθετείτε τον εαυτό σας μέσα σ' αυτό το διαφορετικό και διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο του αμερικανικού σινεμά;
Από τη μια μεριά προσπαθώ να κάνω αυτό που έχω στο νου, από την άλλη να προσαρμοστώ στις τρέχουσες συνθήκες. Πολλοί, οι περισσότεροι δεινόσαυροι σαν κι εμένα, διακηρύσσουν πως το σινεμά κινδυνεύει, πως θα γίνει σαν την όπερα και άλλα απαισιόδοξα. Το σινεμά θα συνεχίσει να υπάρχει παρ' όλα αυτά, απλά σε διαφορετικό περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή τέσσερα είδη ταινιών έχουν μέλλον και φτάνουν ως τις σκοτεινές αίθουσες: οι ταινίες "μεγάλου μεγέθους". Θεαματικές περιπέτειες, φαντασμαγορικές ιστορίες με εφέ κι εντυπωσιακά ντεκόρ, όπως το "Avatar" και τα υπερηρωικά της Marvel. Μετά τα date movies: ταινίες τρόμου και ρομαντικές κωμωδίες. Πάντα ένα αγόρι θα ψάχνει αφορμή για να αγκαλιάσει ένα κορίτσι. Κατόπιν υπάρχουν οι παιδικές ταινίες. Διαχρονική αξία και διαχρονική ανάγκη. Τέλος, το cinema club: οι καλλιτεχνικές ή πιο εκλεπτυσμένες ταινίες, οι οποίες θα προβάλλονται σε εξειδικευμένες αίθουσες, όπου η σινεφίλ εμπειρία θα συνδυάζεται με φαγητό ή ποτό. Στην Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες ήδη έχει γίνει μόδα. Τα μαρτίνι είναι πλέον οι νέες streaming πλατφόρμες.
Η ταχύτητα αυτών των αλλαγών, αλλά και η ταχύτητα γενικότερα, της κινηματογραφικής αφήγησης, της ζωής μας, δεν σας ανησυχεί;
Τα καλά πράγματα έρχονται σχεδόν πάντοτε όταν ξέρεις να περιμένεις. Για να βγεις από το σιδερένιο κουτί σου, καλό είναι να είσαι υπομονετικός, να σκέφτεσαι ψύχραιμα και όχι αντιδραστικά. Αλλιώς καταλήγεις σε σπασμωδικές και σχεδόν πάντα βίαιες "εξεγέρσεις". Γι' αυτό μου αρέσει να πηγαίνω κάθε τόσο στην εκκλησία. Να διαλογίζομαι ήρεμα, να αδειάζω το μυαλό μου και να επιβραδύνω όλους αυτούς τους τρελούς ρυθμούς της καθημερινότητας. Δεν είναι ανάγκη να πιστεύεις στον Θεό για να το κάνεις αυτό...
Εσείς παρ' όλα αυτά πιστεύετε...
Ναι, πιστεύω στον Θεό. Αλλά όχι σε κάποιον συγκεκριμένο...
