Η ομάδα Νιόνια Φιλμς θέλει ένα ανοιχτό αρχείο κουήρ φεμινιστικού σινεμά στην Ελλάδα

Στο πολύτιμο ρεύμα των συλλογικοτήτων διεθνώς που έχουν αναλάβει την προστασία και διάδοση αποσιωπημένων ταινιών από θηλυκότητες και κουήρ δημιουργούς, έρχεται να προστεθεί και η ομάδα Νιόνια Φιλμς από την Ελλάδα, η οποία αποτελείται από τέσσερα μέλη (Άλκηστη Ευθυμίου, Μαρία Φ Ντολόρες, Σμαρώ Παπαευαγγέλου, Σοφία Ντώνα). Αυτήν την περίοδο τα Νιόνια Φιλμς συμμετέχουν στην έκθεση "Revolution is not a one time event", κάνοντας την επιμέλεια ενός προγράμματος δωρεάν προβολών με δυσεύρετες ταινίες. Δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα εδώ. Με αφορμή, λοιπόν, τη δράση τους, απευθύναμε τις ερωτήσεις μας στα μέλη των Νιόνια Φιλμς, ώστε να μάθουμε περισσότερα τόσο για την ομάδα όσο και για τη σημασία της διοργάνωσης αυτού του είδους προβολών.

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Πώς προέκυψε η δημιουργία της ομάδας και το -εξαιρετικό- όνομά της;
Συναντηθήκαμε επειδή όλες αγαπάμε και δουλεύουμε με τον κουήρ φεμινιστικό κινηματογράφο. Κάποιες από μας συνεπιμεληθήκαμε στο παρελθόν το κουήρ φεμινιστικό φεστιβάλ Αφροδίτη* (2018-2020) στην Ταινιοθήκη και στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Συζητώντας εντοπίσαμε την έλλειψη ενός ανοιχτού και προσβάσιμου αρχείου κουήρ φεμινιστικού σινεμά στην Ελλάδα, και έτσι προέκυψε και το όνομα Νιόνια, που στα καλιαρντά σημαίνει "μνήμη". Η συγκεκριμένη λέξη, πέρα από τη σημασία της, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί μπορεί να γίνει εύκολα από θηλυκό ουδέτερο, από "η νιόνια" γίνεται "τα νιόνια", σαν καθεμιά μας να είναι κι από ένα "νιόνιο" ή "νιονιό". Ως Νιόνια Φιλμς αναρωτιόμαστε για τη σχέση του αρχείου με τη μνήμη και στόχος μας είναι οι επιλεγμένες ταινίες που προβάλλουμε να μην μένουν ενεργές μόνο για τη διάρκεια της προβολής, αλλά να μπορούμε εμείς και όποιο άλλο επιθυμεί να επιστρέφουμε σε αυτές με διάφορους τρόπους. Οι δράσεις μας αποσκοπούν στην πραγματοποίηση αυτού του αρχείου.

Αντίστοιχες συλλογικότητες του εξωτερικού, όπως η φανταστική Invisible Women, εκτός από προβολές πολύτιμων ταινιών είτε προσπαθούν να διασώσουν φιλμ από θηλυκότητες και γενικώς queer δημιουργούς είτε να γυρίσουν οι ίδιες δικά τους έργα. Έχετε και εσείς κάτι τέτοιο στους στόχους σας;
Ακριβώς αυτό θέλουμε κι εμείς και εμπνεόμαστε και επιδιώκουμε να συνομιλούμε με τέτοιες ομάδες. Ακόμη βρισκόμαστε σε διαδικασία συζήτησης και ζύμωσης μεταξύ μας, προσπαθώντας να διερευνήσουμε τη μορφή που επιθυμούμε να έχει το αρχείο μας αλλά και τα περιεχόμενα της συλλογής μας. Ερχόμαστε από διαφορετικές διαδρομές και αυτό που μας ενώνει είναι η "ανωμαλία" μας αλλά και η αγάπη μας για την τέχνη.
Είναι δύσκολο στο πλαίσιο της Ελλάδας να στηθεί ένα ανοιχτό προσβάσιμο κουήρ φεμινιστικό αρχείο κινούμενης εικόνας, εξαιτίας του συντηρητισμού που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία αλλά και γιατί δεν υπάρχουν ούτε οι αντίστοιχοι πόροι ούτε ο αντίστοιχος αριθμός εγχώριων δημιουργών κουήρ φεμινιστικού σινεμά. Θα έλεγε κανείς πως είμαστε ορατές/ορατοί/ορατά σε συγκεκριμένους κύκλους. Από την εμπειρία του AMOQA (αθηναϊκό μουσείο κουήρ τεχνών), που ξεκίνησε σαν ένας κοινοτικός χώρος που θέλει να λειτουργεί σαν στέκι, σαν μουσείο αλλά και σαν αρχείο, αντιληφθήκαμε εξαρχής πόσο μεγάλη ευθύνη είναι η συλλογή υλικού και η συντήρησή του και πόσο δύσκολο είναι αυτό όταν οι χώροι μας είναι πάντα εφήμεροι και προσωρινοί λόγω της γενικότερης οικονομικής επισφάλειας που περιβάλλει τις ζωές μας.
Τα βίντεο και οι ταινίες δεν παύουν να είναι ένα μέρος μόνο του υλικού που συγκροτεί το παζλ των κουήρ ζωών μας. Στην πρώτη δημόσια εκδήλωση του AMOQA γύρω από τα φεμινιστικά και κουήρ αρχεία της πόλης, είχαμε συζητήσει για το πού φυλάσσεται η κουήρ και φεμινιστική ιστορία μας. Λέγαμε λοιπόν πως είτε βρίσκεται στους ιδιωτικούς μας χώρους, είτε καταλήγει στα σκουπίδια όταν βρεθεί σε χέρια συγγενών μετά τον θάνατό μας. Η συζήτηση αυτή είχε καταγραφεί και θα τη βρείτε online στο κανάλι του AMOQA στο Vimeo. Συνομιλούν από το αρχείο Δελφύς η Άννα Μιχοπούλου και η Άννα Μαρκουλιδάκη, ο Δημήτρης Παπανικολάου και η Πάολα Ρεβενιώτη, και τον συντονισμό κάνει η Άννη Σιμάτη.
Ένας τρόπος να συντηρηθεί η μνήμη και να βγουν οι ιστορίες από το αρχείο είναι να τις δραματοποιήσουμε και να τις ξαναζωντανέψουμε στη μεγάλη ή μικρή οθόνη! Οπότε ναι, κι εμείς κάνουμε "ταινίες"! Κάθε μία ξεχωριστά μέχρι στιγμής, αλλά έχουμε στα σκαριά κι ένα πρότζεκτ από κοινού ως Νιόνια Φιλμς, που όμως δεν μπορούμε να σας το αποκαλύψουμε ακόμη.

Στο ίδιο πνεύμα, με δεδομένη την άψογη ακαδημαϊκή και καλλιτεχνική κατάρτιση των μελών της ομάδας, πόσο σημαντική θεωρείτε την πλαισίωση των εκάστοτε προβολών με θεωρητικά κινηματογραφικά κείμενα; Ρωτάω έχοντας υπόψη αντίστοιχα αφιερώματα, στα οποία η ακαδημαϊκή ή απλώς σινεφιλική καταγραφή του κινηματογραφικού γεγονότος αποτελεί εργαλείο μιας θέασης.
Θεωρούμε πως η πλαισίωση γενικά είναι πολύ σημαντικό κομμάτι των προβολών. Μπορεί να γίνει μέσα από θεωρητικά κείμενα, μέσα από συζήτηση, μέσα από μια απλή εισαγωγή ή την αναφορά σε ένα βίωμα. Γίνεται επίσης και μέσα από την ίδια τη διαδικασία της επιμέλειας. Στη δική μας περίπτωση, για παράδειγμα, στην πρώτη μας δράση στο Ινστιτούτο Γκαίτε, κρίναμε αναγκαίο να επεκταθούμε περισσότερο σε κάποια πράγματα που αφορούσαν τις δύο ταινίες που δείξαμε και στους λόγους που μας οδήγησαν στην επιλογή τους. Κάθε μια από μας ετοίμασε ένα μικρό κείμενο, το οποίο και διάβασε στο τέλος της εκδήλωσης, με σκοπό να ανοιχτεί μια συζήτηση. Τώρα στον Ταύρο έχουμε επιμεληθεί έξι ενότητες προβολών, οπότε η θεματική αυτής της σειράς είναι από μόνη της μια ειδική πλαισίωση: πρόκειται για ταινίες που παρουσιάζουν με πρωτοποριακό και κουήρ φεμινιστικό τρόπο τις ιστορίες ατόμων που δεν ανήκουν στην ηγεμονική αφήγηση. Σκοπός εδώ, αντί να γράψουμε κάποιο μακροσκελές κείμενο, είναι να δώσουμε χώρο στις ίδιες τις ταινίες να μιλήσουν από μόνες τους και σε διάλογο μεταξύ τους.
Αυτό που ονόμασες "ακαδημαϊκή ή σινεφιλική καταγραφή" επηρεάζει πολλές φορές τη θέαση, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα κακό, ειδικά όταν αποφεύγεται ο διδακτισμός. Εκεί που προκύπτει πρόβλημα είναι όταν αυτή η καταγραφή φιμώνει το συναίσθημα, τη μνήμη, το βίωμα. Ως Νιόνια συνομιλούμε με το κοινό που έρχεται στις προβολές μας μέσα από κουήρ φεμινιστικές προσεγγίσεις και διεκδικήσεις. Θέλουμε να μοιραστούμε μια κοινή γλώσσα και την εμπειρία της καταπίεσης από τα ετεροπατριαρχικά συστήματα που μας περιβάλλουν – αυτό ξεπερνάει κατά κάποιον τρόπο την οποιαδήποτε ακαδημαϊκή ή σινεφιλική ανάλυση.
Σε πρακτικό επίπεδο, ωστόσο, όταν αποκτήσουμε ιστοσελίδα, θα θέλαμε να ανεβάζουμε σημειώσεις για κάθε προβολή. Είναι σημαντικό μέρος του αρχείου.

Πόσο εύκολος είναι ο εντοπισμός και το στήσιμο μιας προβολής με τις θεματικές που σας αφορούν; Π.χ. ίσως δε συναντήσατε δυσκολίες με το σχετικά δημοφιλές "Watermelon Woman", ωστόσο έτερα φιλμ είναι γνωστό πως είτε δεν είναι διαθέσιμα είτε βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Υπάρχει τρόπος να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες;
Η πρόσβαση στις ταινίες που μας ενδιαφέρουν είναι αρκετές φορές από εξαιρετικά δύσκολη ως αδύνατη. Μπορεί να μην υπάρχει ψηφιακή κόπια ή να είναι κακής ποιότητας, να έχει πεθάνει η δημιουργός και να μην έχει αναλάβει κανείς τη διακίνηση του έργου της, να μην υπάρχουν υπότιτλοι, να είναι σε κακή κατάσταση το φιλμ, ακόμα και να έχουν κοπεί ή χαθεί ολόκληρα κομμάτια του.
Μια από τις ταινίες που θέλαμε να προβάλουμε στον Ταύρο είναι το Not For Sale: Feminism and Art in the USA during the 1970s (1998) της Laura Cottingham. "Not for sale", δηλαδή "δεν είμαστε/είναι προς πώληση", δηλαδή τέχνη που δεν πωλείται. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ για την τέχνη και τον φεμινισμό κατά την δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ. Είχαμε επιλέξει αυτή την ταινία γιατί παρουσιάζει με τρομερή συνοχή τη σχέση των φεμινιστικών και αντιπολεμικών κινημάτων της εποχής με τις εικαστικές τέχνες, την τέχνη της περφόρμανς και του χάπενινγκ. Καταγράφει πώς γεννιέται μια εικαστική γλώσσα μέσα από τη διαμαρτυρία και την ανυπακοή, ζωγραφίζοντας το πορτρέτο μιας γενιάς που εξεγείρεται.
Δεν βρέθηκε πουθενά αυτή η ταινία, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες της Φωτεινής Σαλβαρίδη από το Tavros Space, που την ευχαριστούμε πολύ. Αν αυτές οι έξι μέρες προβολών υπό τον τίτλο "Πώς λέμε τις ιστορίες μας" αποτελούν ενός είδους αρχείο, τότε η ταινία Not For Sale ορίζει τι είναι το "εκτός αρχείου", αυτά που γίνονται ας πούμε "εκτός πλάνου". Και με αφορμή τη μη εύρεσή της, θέλουμε να τονίσουμε εδώ αυτόν ακριβώς τον χώρο όπου τα πράγματα χάνονται για τον έναν ή τον άλλον λόγο και μένουν ατεκμηρίωτα. Ή συμβαίνουν στον χώρο που δεν έχουμε στραμμένη την προσοχή μας. Παραμένουν εκτός θέασης. Κάπου σ’ αυτό τον χώρο βρίσκεται συχνά το φεμινιστικό και κουήρ αρχείο εν γένει.
Μόνο με την επιμονή θα μπορούσαν, αν όχι να ξεπεραστούν έστω να μετριαστούν αυτές οι δυσκολίες. Την επιμονή δηλαδή στο ψάξιμο, στην αποκατάσταση, στο να κάνουμε ορατό το εξαναγκαστικά αόρατο.

Άραγε θα δούμε στο μέλλον αντίστοιχες ενέργειες γύρω από το ελληνικό σινεμά;
Υπάρχουν πολλές ομάδες που ασχολούνται με το κουήρ φεμινιστικό σινεμά, όπως είναι το AMOQA, το ΛΑΛΑ, η συλλογικότητα MiQ, οι Λεσβίες στα πρόθυρα, καθώς και η ιστορική ομάδα ΛΟΑ. Έχουν υπάρξει επίσης και φεστιβάλ όπως το Outview και το Positively Different. Είναι σημαντικό να αναφερόμαστε σε όλες αυτές τις ομάδες και ενέργειες. Η επιθυμία μας είναι να εστιάσουμε στο κουήρ φεμινιστικό σινεμά στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο και ένας από τους σκοπούς μας είναι να ανακτήσουμε την ιστορία και τα αρχεία του. Γνωρίζοντας πόσο δύσκολο είναι συχνά αυτό, προσπαθούμε να κάνουμε την ίδια αυτή την α-δυνατότητα μέρος της έρευνάς μας και να τη συζητάμε στις δράσεις μας.