Ο σκηνοθέτης Θάνος Αναστόπουλος αποκαλύπτει τα "Φαντάσματα της Επανάστασης"

Συζητάμε με τον πολύπειρο σκηνοθέτη Θάνο Αναστόπουλο ("Η Τελευταία Παραλία", "διόρθωση") για το νέο υβριδικό φιλμ του, με τίτλο "Φαντάσματα της Επανάστασης", στο οποίο μύθος και πραγματικότητα αναμειγνύονται, καθώς αληθινές προσωπικότητες του παρελθόντος εμφανίζονται μαγικά στη σύγχρονη Τεργέστη.

Λόγω και της ιδιαίτερης φύσης της ταινίας, νιώθω ότι είναι απαραίτητο να σας ρωτήσω πώς την εμπνευστήκατε;
Ξεκίνησε από μια πρόταση για την δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ γύρω από την ιστορία της ελληνικής κοινότητας της Τεργέστης (που ιδρύθηκε το 1772), την οποία αρνήθηκα ευγενικά γιατί δεν μπορούσα να σκεφτώ πώς να αποφύγω μια στερεοτυπική προσέγγιση του θέματος. Έπειτα ήρθε η πανδημία και όλοι κλειστήκαμε σπίτια μας. Και παρόλο που είχα ήδη αρνηθεί την πρόταση, άρχισα να διαβάζω με όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον την ιστορία της πόλης εκείνης της περιόδου και ταυτόχρονα την ιστορία της Ευρώπης την εποχή του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Χάθηκα σε σκέψεις για εκείνη την εποχή και τη σχέση της με τη σημερινή και πάλι όμως, δεν έβρισκα ένα νήμα για να ενώσω τα τόσο διαφορετικά στοιχεία σε μια αφήγηση. Ώσπου μια μέρα, μια Ιταλίδα φίλη συντηρήτρια έργων τέχνης μου είπε ότι δούλευε στην αναστήλωση του ελληνορθόδοξου νεκροταφείου της Τεργέστης. Πήγα να τη βρω κι αντίκρυσα ένα νεκροταφείο σαν εργοτάξιο, με μπουλντόζες και γερανούς και τα ταφικά μνημεία υποστυλωμένα ή αποσυναρμολογημένα.
Αναρωτήθηκα μετά από δυο αιώνες ησυχίας τι θα μπορούσαν να νιώθουν οι ένοικοι αυτών των τάφων μέσα σε τόση φασαρία κι αναστάτωση. Έτσι σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον αν μερικά φαντάσματα αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν το νεκροταφείο για μια βόλτα στη σημερινή πόλη.

Κινηματογραφικά επιστρέφετε στην Τεργέστη, όπως και στην "Τελευταία Παραλία". Ήταν αυτή η ταινία ένας τρόπος να εμβαθύνετε κι εσείς στο παρελθόν της ελληνικής κοινότητας στην περιοχή; Μιας και, εάν δεν κάνω λάθος, κατοικείτε και εσείς εκεί.
Ζω στην Τεργέστη από το 2007, χρονιά που γεννήθηκε ο γιος μου. Όσο μεγάλωνε μέσα στη διγλωσσία και παρακολουθούσε μαθήματα ελληνικών στην ελληνική κοινότητα της Τεργέστης, αναρωτήθηκα τι σημαίνει και τι σήμαινε να είσαι μέλος μιας ελληνικής παροικίας, μέλος της ελληνικής διασποράς. Πώς εντάσσεσαι σ’ ένα πολυπολιτισμικό κόσμο και πώς κρατάς κάποια από τα στοιχεία της πολιτιστικής καταγωγής σου. Τι μορφή παίρνουν οι ταυτότητες κι οι γλώσσες και πώς διαχειρίζεσαι την ιστορία και το παρελθόν. Ήθελα να κάνω μια ανάλαφρη ταινία με χιούμορ και συγκίνηση για θέματα που συνήθως αντιμετωπίζονται με σοβαροφάνεια και κάπως στερεοτυπικά, αλλά ήθελα κιόλας να δημιουργήσω περιέργεια και ενδιαφέρον εξερεύνησης σε όσους γοητεύονται από την ιστορία.
Διάλεξα πρόσωπα λιγότερο προβεβλημένα, αυτά που βρίσκονται στις υποσημειώσεις της ιστορίας, καμιά φορά ούτε κι εκεί. Ήθελα να μιλήσω για λεπτομέρειες, για αποσιωπήσεις, για όσα συμβαίνουν πέρα από την κυρίαρχη αφήγηση. Ο καθένας μας, προσωπικά και συλλογικά, δημιουργεί την ιστορία κάθε μέρα.

Νιώθετε πως το ελληνικό σινεμά νιώθει άβολα απέναντι στην ελληνική ιστορία; Διότι σπανίως βλέπουμε ταινίες που αφορούν πρόσωπα όπως ο Ρήγας Φεραίος εν προκειμένω.
Ο ελληνικός κινηματογράφος είναι μια αντανάκλαση της ελληνικής κοινωνίας. Γενικά έχουμε ένα πρόβλημα με την Ιστορία μας. Είναι γεμάτη, όπως και σε άλλες τραυματισμένες χώρες, με στερεότυπα και αγκυλώσεις.
Μια αίσθηση ιερού απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις τα οποία έχουν εγγραφεί στο μύθο, κάτι που δυσκολεύει να τα δούμε στις πραγματικές τους διαστάσεις. Οι ιστορικοί μας έχουν γράψει βιβλία προσπαθώντας να αλλάξουν αυτή την αντίληψη, αλλά στη κοινωνία μας φοβάμαι ότι ακόμα βαυκαλιζόμαστε με τους μύθους και τα στερεότυπα.
Όσον αφορά τον Ρήγα πρόκειται για μια εξαιρετική προσωπικότητα. Συγκεκριμένα, το όραμα του για μια κοινωνική επανάσταση όλων των Βαλκανίων με πολυπολιτισμικούς όρους ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του.

Αλήθεια, με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των ιστορικών προσώπων που αφορά η αφήγηση, όπως ο Δημήτριος Καρυτσιώτης;
Η επιλογή έγινε με βάση τα ιστορικά στοιχεία που ήταν διαθέσιμα και συνδέονταν με την πόλη, την εποχή και την αφήγηση της ταινίας.
Ο Δημήτριος Καρυτσίωτης υπήρξε ένας μεγαλέμπορος της εποχής με καταγωγή από το Αστρος της Κυνουρίας, στο οποίο άλλωστε έχτισε με τα χρήματα του και δυο σχολεία. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της ελληνικής κοινότητας της Τεργέστης και το παλάτι του, το οποίο ήταν ταυτόχρονα και αποθήκη εμπορευμάτων, καταλαμβάνει ένα τεράστιο οικοδομικό τετράγωνο στην παραλία της Τεργέστης. Αν και με όρους γενικής ιστορίας υπήρξε ένα περιφερειακό πρόσωπο, έζησε μέσα στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της εποχής και στο παλάτι του είχε φιλοξενήσει πρόσωπα πολύ καθοριστικά για την εποχή, όπως τον Γάλλο φιλέλληνα Σατωβριάνδο και τον υπουργό εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας Μέτερνιχ.
Ο χαρακτήρας της Ελευθερίας, επίσης, είναι ένα μείγμα δυναμικών γυναικών της εποχής. Όπως η Μαντώ Μαυρογένους, η οποία βαφτίστηκε και έζησε σε μικρή ηλικία στην Τεργέστη, πριν έρθει στην Ελλάδα για να βοηθήσει στον αγώνα.
Ο Λάμπρος Κατσώνης ναύλωσε τα πρώτα του πλοία στην Τεργέστη και φυσικά, ο Ρήγας Βελεστινλής προδόθηκε και συνελήφθη μαζί με τους συντρόφους του στην πόλη.
Μαζί με τα παραπάνω πρόσωπα πρόσθεσα και δυο φαντάσματα πληβείων. Ο ναύτης και ο λιμενεργάτης αχθοφόρος, οι οποίοι έχουν ζήσει την ίδια περίοδο αλλά κάτω από πολύ διαφορετικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, ανήκουν σε εκείνους που συνήθως στην γραπτή ιστορία δεν βρίσκουμε τίποτα.
Θα ήθελα, ωστόσο, να επισημάνω ότι όλα τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται στην ταινία βασίζονται σε ιστορικές πηγές. Αυτό που αλλάζει είναι η μάτια, η λοξή οπτική, η αίσθηση του χιούμορ, η δυνατότητα να δοθεί φωνή και προσοχή σε περιφερειακά και πολλές φορές αποσιωπημένα πρόσωπα της ιστορίας. Γενικά, έχω μια αδυναμία για το τι συμβαίνει στο περιθώριο, παράλληλα με την κυρίαρχη αφήγηση. Και μια συνεχή διάθεση να υπονομεύω με χιούμορ τα κάθε λογής στερεότυπα. Πιστεύω ότι το χιούμορ είναι μια πολύτιμη μορφή αντίστασης ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης.

Πλέον τείνουμε να βλέπουμε όλο συχνότερα στο σινεμά ταινίες οι οποίες, όπως και οι δική σας, δε φοβούνται να σχολιάσουν ευθέως το γεγονός πως αποτελούν κατασκευές. Δεν κρύβετε το "ψέμα" αν θέλετε. Είναι άραγε απόρροια του όλο και περισσότερο "meta" κόσμου που ζούμε;
Δεν ήθελα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ, αλλά ούτε και μια καθαρή ταινία μυθοπλασίας. Πρόκειται για μια υβριδική μορφή μυθοπλασίας με έντονα στοιχεία ντοκιμαντέρ. Μια ιστορική φαντασμαγορία. Η κατασκευή, το "ψέμα", το "meta" είναι παλιά όσο κι η αλληγορία της σπηλιάς του Πλάτωνα.

Είναι ομολογουμένως λεπτομέρεια, ωστόσο με απασχολεί όποτε παρακολουθώ μια ταινία που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αναφέρομαι στη χρήση της μάσκας από τους ηθοποιούς. Το έχουμε δει, για παράδειγμα, στις "Δύο Όψεις του Ξυραφιού" (Κλερ Ντενί) αλλά και στο "Drive My Car" (Ριουσούκε Χαμαγκούτσι). Αντιλαμβάνομαι, φυσικά, τους λόγους της χρήσης της, ωστόσο αναρωτιέμαι, στερεί τη δυναμική της διαχρονικότητας από μια ταινία;
Τα φαντάσματα της ταινίας δεν φορούν μάσκα γιατί δεν απειλούνται από τον ιό, ενώ οι σύγχρονοι χαρακτήρες φορούν καθώς η ταινία διαδραματίζεται στη διάρκεια της πανδημίας. Δεν σκεφτόμουν την διαχρονικότητα, ήθελα να μιλήσω για το παρόν. Γι’ αυτό δεν πάμε πίσω στην ιστορία, αλλά έρχονται τα φαντάσματα στη σημερινή. Το παρόν έχει απόλυτη σημασία. Άλλωστε ποιος ξέρει, μπορεί σε πενήντα χρόνια να φοράμε όλοι μάσκες. Έκρινα ωστόσο ότι θα ήταν ανειλικρινές να μην αποτυπώσω την πραγματικότητα του παρόντος και των συνθηκών που εκτυλίσσεται η ταινία.