«Τι δεν Είμαι»
Το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών άφησε άναυδη ολόκληρη τη χώρα, μαζί της και την κινηματογραφική κοινότητα η οποία ετοιμαζόταν για το ετήσιο ραντεβού της με το σινεμά τεκμηρίωσης στη Θεσσαλονίκη. Εν μέσω εθνικού πένθους λοιπόν, το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ ακύρωσε την τελετή έναρξης της Πέμπτης 2/3, αλλά και εκείνη της λήξης στις 12/3, τις προγραμματισμένες εορταστικές εκδηλώσεις και συναυλίες. Απολύτως αναμενόμενα, λιγοστοί θεατές επισκέφτηκαν τις αίθουσες τις δυο πρώτες μέρες, με το κλίμα να αρχίζει να ζεσταίνεται από το Σάββατο 4/3 και να βρίσκει το ρυθμό του με την καινούρια εβδομάδα.
Οι ταινίες του μεγάλου αφιερώματος της φετινής διοργάνωσης "Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση" μας σύστησαν (ή μας ξαναθύμησαν) μερικές από τις σημαντικότερες στιγμές της ιστορίας του σινεμά τεκμηρίωσης - από τον "Νανούκ του Βορρά" του 1922 ως τον "Λεβιάθαν" του 2012 – όπου η ανθρωπολογική ματιά οδηγεί τον κινηματογραφικό φακό σε συγκλονιστικές αποκαλύψεις πάνω στη σχέση των κατοίκων αυτού του πλανήτη με το περιβάλλον τους, αλλά και μεταξύ τους ("Στη Γη του Άγριου Μελιού"). Εξίσου αποκαλυπτικές και οι αναφορές του αφιερώματος "Adio Kerida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς – 80 χρόνια" στο εβραϊκό ζήτημα, με τους θεατές οι οποίοι γέμισαν τον κινηματογράφο Μακεδονικόν για το διαρκείας 566 λεπτών "Shoah" (1985) του Κλοντ Λανζμάν να ανακαλύπτουν το σπουδαιότερο ίσως ιστορικό ντοκιμαντέρ που έχει γυριστεί ποτέ, εγκαταλείποντας την αίθουσα (οι μισοί, οι οποίοι άντεξαν μέχρι τέλους) στις έξι τα ξημερώματα!
Ταξίδια στο χρόνο
Είτε το αναγνωρίζουμε είτε όχι, το παρελθόν συγκατοικεί με την καθημερινότητά μας και το σινεμά αναζητά διαρκώς τρόπους να αναδείξει την πολύπλευρη αλληλεπίδρασή τους. Τα φιλμ του Σταύρου Ψυλλάκη ("Για Χωρίς Λόγους", "Άλλος Δρόμος δεν Υπήρχε", "Οφειλή"), έμπειρου ντοκιμαντερίστα τον οποίο το φεστιβάλ τιμά με ένα ειδικό αφιέρωμα, αναζητά τη σχέση της ιστορικής μνήμης με το παρόν μέσα από απλές ανθρώπινες ιστορίες. Ο Φίλιππος Κουτσαφτής, από την άλλη, τη βρίσκει μέσα από διαδρομές αιώνων, οι οποίες ξεκινούν από τα αρχαιοελληνικούς ιερούς τόπους, πατούν στην ορθόδοξη παράδοση και καταλήγουν σε ένα "αόρατο" παρόν, απώθημενο στο περιθώριο της αστικής ζωής και της πολύβουης παγκοσμιοποίησης. Η εμβληματικη "Αγέλαστος Πέτρα" του επαναπροβλήθηκε σε μια πλήρως προσβάσιμη προβολή και το τελευταίο του ντοκιμαντέρ του "Ζάκρος" ενθουσίασε με την ποιητική απλότητα (πετυχημένο συνδυασμό συναισθηματικής περιγραφής και κινηματογραφικής ακρίβειας) με την οποία μας ταξίδευσε από τη μηνωική Κρήτη στη νοτιοδυτικότερη άκρη της ενωμένης Ευρώπης του 21ου αιώνα. Η ταινία προβλήθηκε στο πλαίσιο του διεθνούς διαγωνιστικού προγράμματος, στο οποίο ξεχώρισαν το σοκαριστικά αποκαλυπτικό "Τι δεν Είμαι" του Τούντε Σκοβράν πάνω στην ίντερσεξ κοινότητα και η απολαυστική "Βασίλισσα της Νέας Υόρκης". Το πορτραίτο της εβραϊκής καταγωγής Θεσσαλονικιάς Τσέρι Γουίλσον, η οποία στο Μανχάταν των 70s έστησε μια μίνι αυτοκρατορία από κινηματογραφικές αίθουσες πορνό, αλλάζοντας τα ερωτικά ήθη μιας ολόκληρης εποχής. Το εξωστρεφές ταπεραμέντο της κουβαλούσε μαζί του και μια "πολύχρωμη", όσο και τραυματική εθνική κληρονομιά, την οποία η Ελληνοαμερικάνα Βάλερι Κοντάκος αναδεικνύει με ευρηματικότητα (τα κινούμενα σχέδια), χιούμορ, νοσταλγία και τρυφερότητα.
Από το Άγιον Όρος στην Νέα Ορλεάνη
Ευφάνταση χρήση κινουμένων και μη σχεδίων κάνει και το "Άβατον" των Ειρήνη Καραγιαννοπούλου και Σαντρίν Τσεϊρόλ (στο τμήμα "Film forward"). Μια ταινία η οποία επιχειρεί να περιγράψει το Άγιον Όρος μέσα από τις απόψεις... μη αυτοπτών μαρτύρων, δηλαδή γυναικών, στις οποίες η πρόσβαση είναι ως γνωστόν απαγορευμένη. Τα πως, που, πότε και γιατί αυτού του αποκλεισμού θίγονται χωρίς φανατισμό, αλλά με ειλικρίνεια και παρρησία, αποφεύγοντας δεξιοτεχνικά την παγίδα της προφανούς συνοδευτικής εικονογραφίας και τη μπαναλιτέ των talking heads.
Τα τελευταία κυριαρχούν στο χλιαρό, αλλά κατά στιγμές συγκινητικό "Ladies in Waiting" της Ιωάννας Τσουκαλά, πάνω στην ιστορία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής στο Δαφνί, τη στιγμή κατά την οποία ο Άγγελος Ράλλης επιλέγει μια πολύ πιο θεαματική προσέγγιση στις περιπέτειες της 12χρονης ορφανής Αφρίν στο πλημμυρισμένο Μπαγκλαντές. Σκηνοθετικά εντυπωσιακό, το "Mighty Afrin: In the Time of Floods" νετάρει σε μια οικολογική αλλαγή που γίνεται επώδυνη κοινωνική αλήθεια, προβληματίζοντας για το κατά πόσο ειλικρινής και αθώα είναι μια τόσο εικαστικά προσεγμένη και κομψή κινηματογραφική ματιά πάνω σε μια in real time καταστροφή και εξαθλίωση.
Όπως είναι λογικό, τα ανθρώπινα πορτραίτα είναι αυτά τα οποία συγκινούν τους περισσότερους ντοκιμαντερίστες, με εκείνα των μουσικών καλλιτεχνών να κυριαρχούν στη φετινή διοργάνωση. Το "La Singla" της Παλόμα Θαπάτα, ταινία έναρξης, ξεχειλίζει από το πάθος της ηρωίδας της Αντόνια Σίνγκλα, κωφής από μικρή, η οποία όμως έκανε καριέρα ως χορεύτρια του φλαμένκο. Μια γοητευτική όσο και μυστηριώδης προσωπικότητα η οποία "περισσεύει" από το μετρημένο, διεκπεραιωτικά αφηγηματικό ντοκιμαντέρ της Θαπάτα, παρόμοιας νοοτροπίας και μεθοδολογίας σινεμά με το "Μουσικές Εικόνες: Νέα Ορλεάνη" του Μπεν Τσέις, το "Little Richard: I Am Everything" της Λίζα Κορτέζ και το πορτογαλέζικο "Cesária Évora" της Άνα Σοφία Φονσέκα.
