Αισθάνεσθε Σουηδός ή Αιγύπτιος;
Γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω στην Σουηδία, έχω σουηδικό διαβατήριο. Το πρώτο μου ταξίδι έξω από την Σουηδία ήταν στην Ισπανία. Το επόμενο στην Ελλάδα και το τρίτο στην Αίγυπτο. Αλλά αν και επισκέφτηκα μεγάλος σχετικά τη χώρα του πατέρα μου, νιώθω ισχυρούς τους δεσμούς μου μ’ αυτήν, όπως και την επιθυμία μου να την ανακαλύψω σε βάθος. Να καταλάβω την κουλτούρα της, τις ιδιαιτερότητές της, τη σχέση του παρόντος της με τη μακρόχρονη ιστορία της…
Είχατε όμως προβλήματα όταν επιχειρήσατε να γυρίσετε εκεί το "Κάιρο Εμπιστευτικό" το 2017.
Είναι κρίμα που οι αρχές δεν κατάλαβαν τις πραγματικές προθέσεις της ταινίας, πιστεύοντας πως αυτή δυσφημίζει τη χώρα και την αστυνομία της. Το "Κάιρο Εμπιστευτικό" μιλάει για τη διαφθορά της εξουσίας και τις επιλογές των ανθρώπων που μπλέκονται στις πλεκτάνες της. Όχι συγκεκριμένα για το Κάιρο ή την Αίγυπτο ή την Αφρική. Οπότε αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε την ταινία στην Καζαμπλάνκα και τη "Συνωμοσία του Καΐρου" στην Κωνσταντινούπολη.
Από τη Σουηδία ως την Αίγυπτο η απόσταση μοιάζει να είναι πολύ μεγάλη. Όχι μόνο χιλιομετρικά, αλλά και σε κάθε πολιτικοκοινωνικό επίπεδο.
Κι όμως όχι. Οι δυο χώρες μοιάζουν περισσότερο απ’ ότι φανταζόμαστε. Στη Σουηδία κράτος και εκκλησία έχουν διαχωριστεί πλήρως, αλλά πέρα απ’ αυτό η Σουηδία είναι ένα κατά βάθος θρησκευόμενο κράτος, όπως φυσικά και η Αίγυπτος. Υπάρχουν πολλές θρησκευτικές τελετές, ο βασιλιάς είναι άρχοντας ελέω Θεού, η προτεσταντική ηθική είναι ισχυρότατη και ο Θεός, όπως και ο Διάβολος, είναι διαρκώς παρών μέσα από τη γλώσσα. Τις καθημερινές εκφράσεις, τις βρισιές...
Το βασικότερο, όμως, είναι πως και οι δυο χώρες πιστεύουν ακράδαντα. Η μεν Αίγυπτος στο μουσουλμανισμό, η δε Σουηδία στους θεσμούς. Στην πρώτη περίπτωση οι νόμοι του κράτους έχουν μικρότερη σημασία από τις προτροπές του ιμάμη, γι’ αυτό και κανένα αυτοκίνητο δεν σταματάει στο κόκκινο φανάρι, ενώ στη δεύτερη περίπτωση οι πάντες υπακούουν τυφλά στις κρατικές οδηγίες, ακόμα κι αν δεν έχουν ισχύ νόμου, όπως είδαμε πρόσφατα με τον covid. Η πολιτική μπορεί να αλλάζει, οι πολιτικοί να έρχονται και να παρέρχονται, ο θεσμός, όμως, παραμένει ακλόνητος και αδιαπραγμάτευτος. Πρόκειται για τον ορισμό της δογματικής πίστης.
Τέτοιος θεσμός είναι στην ταινία το πανεπιστήμιο Αλ-Αζάρ στο οποίο πάει να φοιτήσει ο νεαρός Άνταμ και γίνεται πιόνι στο παιχνίδι των υψηλών συμφερόντων.
Όπως και στο "Κάιρο Εμπιστευτικό", αυτό το παιχνίδι είναι που με ενδιαφέρει. Αλλά και η εμπιστοσύνη των ανθρώπων σε εξουσίες οι οποίες εκμεταλλεύονται αυτή την πίστη. Θεωρώντας ότι υπηρετούν το καλό, όπως εδώ η κυβέρνηση, αλλά και κάποιοι θρησκευτικοί κύκλοι, προσαρμόζουν την ηθική στα μέτρα τους και βλέπουν τους ανθρώπους ως αναλώσιμους προκειμένου να πετύχουν τον "ιερό" σκοπό τους.
Η ταινία θα μπορούσε δηλαδή να γυριστεί ως Nordic noir και να έχει τίτλο "Η Συνωμοσία της Στοκχόλμης"…
Φυσικά. Διόλου τυχαία, όταν είχα αρχίσει να γράφω το σενάριο ξέσπασε το σκάνδαλο με τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις στη Σουηδική Ακαδημία. Ένα ίδρυμα το οποίο είναι άκρως συντηρητικό, υπό την άμεση βασιλική εποπτεία. Έτσι, όταν ήρθαν στη φόρα τα περί κακοποιήσεων και βιασμών, πολλοί ζήτησαν ανανέωση και διαφάνεια, άλλοι τόσοι, όμως, υπερασπίστηκαν το θεσμό ως άφθαρτο κι ανέγγιχτο. Κάτι πάνω από τους νόμους και την "καθημερινή ηθική". Ό,τι ακριβώς συμβαίνει και στο Αλ-Αζάρ δηλαδή.
Η αισθητική του Nordic noir είναι βέβαια διαφορετική.
Η εικόνα του, γιατί ο τρόπος με τον οποίο κοιτάζει τη σχέση χαρακτήρων και κοινωνίας ξεκινάει από τον Ντοστογιέφσκι και τον Κάφκα και φτάνει, ως θεματική και αφηγηματικό είδος πλέον, στον Τζον Λε Καρέ και τον Τζον Γκρίσαμ. Η δική μου προσέγγιση είναι πιο φωτεινή, πιο μεσογειακή, μιας και είμαστε στην Αίγυπτο, αλλά η κινηματογραφική διαπραγμάτευση είναι παρόμοια.
Όλη η φιλμογραφία σας, πάντως, περιστρέφεται γύρω από το θρίλερ. Πολιτικό, αστυνομικό ή περιπετειώδες, όπως είναι το "The Contractor" με τον Κρις Πάιν που γυρίσατε στις ΗΠΑ.
Μου αρέσουν οι ταινίες είδους. Οφείλεις να ακολουθείς κανόνες, να έχεις πειθαρχία. Σε αναγκάζουν να δώσεις μια υπόσχεση στο θεατή και πρέπει να την τηρήσεις. Με δελεάζουν τέτοιες προκλήσεις, γιατί τόσο εσύ όσο κι εκείνος βρίσκεστε σε γνώριμα εδάφη. Πως μπορείς λοιπόν να τον αιφνιδιάσεις; Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου, ό,τι είδους ταινία κι αν κάνεις, το μεγάλο στοίχημα κάθε σκηνοθέτη.
