Λίγες μέρες μετά την ευρωπαϊκή πρεμιέρα της στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ & Animation της Λειψίας, η νέα μικρού μήκους του Αλέξη Αλεξίου ("Τετάρτη 04:45") με τίτλο "Ι.Ω.", ετοιμάζεται να συναντήσει το ελληνικό κοινό. Το φιλμ θα προβάλλεται από 27/10 στον κινηματογράφο Άστορ πριν από τις κύριες προβολές, ενώ την Κυριακή 3/10 (19.45) ο σκηνοθέτης θα συνομιλήσει με το κοινό μαζί με την Ασπασία Λυκουργιώτη (θεατρολόγος, σκηνοθέτρια), το κείμενο της οποίας ενέπνευσε τη δημιουργία του "Ι.Ω.".
Η γυρισμένη σε φιλμ super 8 μικρού μήκους, η οποία δανείζεται στοιχεία από την επιστημονική φαντασία και το ντοκιμαντέρ, τοποθετείται στο κοντινό μέλλον. Περιστρέφεται γύρω από μια κοπέλα η οποία δουλεύει στην πολεμική αεροπορία και βρίσκεται διαρκώς από ασφυκτική παρακολούθηση. Εν αναμονή του διακτινισμού της σε ένα μακρινό πλανήτη, η ηρωίδα καταγράφει τα θραύσματα των αναμνήσεων και των σκέψεών της σε ένα οπτικό ημερολόγιο το οποίο συνομιλεί με το δικό μας παρόν, σε μια προσπάθεια να διαφυλάξει τις αισθήσεις της και μαζί τη μνήμη των πραγμάτων που αξίζει να διασωθούν.
Περισσότερα, όμως, ακολουθούν παρακάτω καθώς ο Αλέξης Αλεξίου απαντά στις ερωτήσεις του "α".
Άραγε τι ήρθε πρώτο στη δημιουργία της ταινίας: το βιβλίο του Χειμωνά ή το κείμενο της Ασπασίας Λυκουργιώτη; Διότι το ύφος της αφήγησης είναι αμφίσημο και συνειρμικό, θυμίζοντας εκείνο του Χειμωνά στο "Γιατρό Ινεότη".
Το κείμενο της Ασπασίας ήταν η αφορμή και η πηγή έμπνευσης. Λειτούργησε ως οδηγός για ένα πρώτο σεναριακό και στη συνέχεια σκηνοθετικό σχεδιάγραμμα, μια λίστα εικόνων και πλάνων που ξεκίνησα να καταγράφω, αποσπασματικά, σε χρονικό διάστημα δυο ετών, με μια κάμερα 8 χιλιοστών. Φυσικά και η γλώσσα του κειμένου είναι καθαρά αλληγορική και επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Το ίδιο αμφίσημες προσπάθησα να είναι και οι εικόνες που θα το πλαισιώσουν, ώστε να μην στερηθεί κάτι από τα επίπεδα ανάγνωσής του. Την πρώτη φορά που διάβασα το κείμενο της Ασπασίας και συζητήσαμε τα ενδεχόμενο υλοποίησης της παραγωγής με την Αφροδίτη Νικολαΐδου, η τελευταία μου επισήμανε της ομοιότητες του σύμπαντος της "Ι.Ω" με το "Γιατρό Ινεότη". Όπως και στο εμβληματικό βιβλίο του Γιώργου Χειμωνά, έτσι και εδώ, ένα καινούργιο - θεωρητικά τέλειο - είδος έρχεται να διαδεχθεί την αποτυχία του παλιού ανθρώπου. Αυτό που πλέον απαιτείται, είναι ο παλιός άνθρωπος να αφήσει πίσω τις "άρρωστες" μνήμες και τα "μολυσμένα" συναισθήματα προκειμένου να εξαγνιστεί και να εγκαταλείψει την κατεστραμμένη Γη, έτοιμος για μια νέα αρχή σ’ ένα καλύτερο πλανήτη. Η "Ι.Ω" μοιάζει να αμφιταλαντεύεται μέχρι τέλους σε ποιο είδος ανθρώπου θέλει ν’ ανήκει. Στην πράξη, το έχει αποφασίσει ήδη.
Και στο "Ι.Ω." αλλά και σε πολλά πρόσφατα φιλμ που δανείζονται στοιχεία από το sci-fi, το μέλλον έχει πάψει να δείχνει ουτοπικό ή στοιχειωδώς ελπιδοφόρο. Αντίθετα, μοιάζει συμβιβασμένο με την απώλεια, την παραίτηση και τη σταδιακή απουσία του ίδιου του ανθρώπου σε αυτό. Σας έχει απασχολήσει καθόλου το παραπάνω σαν ανησυχία ή σκέψη;
Αυτό που ζούμε στη παρούσα χρονική στιγμή - η πλήρης αποτυχία του σύγχρονου μοντέλου ζωής - αποτελεί δυστυχώς πραγμάτωση της δυστοπίας που έχει ήδη περιγράψει από τη δεκαετία του ‘50 και ’60, με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας και ειδικά η περίφημη γενιά του νέου κύματος (Philip K. Dick, Norman Spinrad, Harlan Elisson κ.ο.κ). Η καλή επιστημονική φαντασία θεωρώ πως πάει πακέτο με την κριτική πολιτική σκέψη. Το να παρουσιάζει απλά ένα μέλλον θετικό, όμορφο, αισιόδοξο, όταν εδώ και δεκαετίες όλα τα σημάδια δείχνουν ότι οδηγούμαστε στο γκρεμό, θα ήταν καλλιτεχνικά ανεύθυνο και πολιτικά προβληματικό. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η τέχνη δεν μπορεί να φαντάζεται λύσεις και ν’ αφήνει χώρο στην ελπίδα. Είναι όμως σημαντικό να θέτει όλα τα σκληρά και άβολα ερώτημα και, κυρίως, να μην βαυκαλίζει.
Στο ίδιο μήκος κύματος, βρίσκω ενδιαφέρον πως στην ταινία η απεικόνιση του μέλλοντος γίνεται ρετροφουτουριστικά. Στην αφήγηση οφ ακούμε, μεταξύ άλλων, για λέιζερ, όμως βλέπουμε "παλιομοδίτικα" πράγματα όπως τον ηλεκτρικό. Πρόκειται για αδυναμία μας να φανταστούμε το μέλλον ή απλώς μια πιο οικεία αναπαράσταση του πώς θα μπορούσε να είναι;
Ήθελα στο σύμπαν της "Ι.Ω" η αποτυχία του μέλλοντος να εικονίζεται στο δικό μας παρόν. Άλλωστε ένα επίπεδο ερμηνείας της ταινίας έχει να κάνει με το ότι η ηρωίδα, ενδεχομένως, καταγράφει τις σκέψεις της και απευθύνεται στο δικό μας κόσμο, στη δική μας χρονική διάσταση, προκειμένου να μας ειδοποιήσει για αυτό που πρόκειται ή που έχει ήδη συμβεί. Επειδή ακριβώς και το κείμενο έχει μια εσκεμμένη, σχεδόν παιδική θα έλεγα, αφέλεια όταν περιγράφει τα τεχνολογικά "επιτεύγματα" του 2071 (η ηρωίδα είναι 21 ετών, που ήταν και η πραγματική ηλικία της Ασπασίας όταν έγραφε τα ημερολόγιά της), ήθελα η υψηλή τεχνολογία να απουσιάζει από τις εικόνες της ταινίας. Αντίθετα κυριαρχούν η βαριά βιομηχανία, τα εργοστάσια, οι πολεμικές μηχανές, τα ελικόπτερα και τα αεροπλάνα, τα δυσκίνητα επίγεια μέσα μεταφοράς, ο αρχιτεκτονικός μοντερνισμός και τα ογκώδη κτήρια, οι πινακίδες νέων και όλων των ειδών τα ερείπια. Ταυτόχρονα η ρετρό, νοσταλγική ποιότητα του φιλμ 8 χιλιοστών δημιουργεί ένα αλλόκοτο χρονικό μπλέξιμο, αλλοιώνοντας την αίσθηση της αναπαράστασης του τώρα, μετατρέποντας το τελευταίο σε ένα ανοίκειο, σχεδόν αχρονικό παρελθόν. Ίσως έτσι κάπως οι πολίτες του 2071 θα βλέπουν και θα μελετούν στο μουσείο ανθρωπολογίας του αύριο τις εικόνες από το δικό μας παρόν.
Είστε ουσιαστικός γνώστης των κινηματογραφικών ειδών, με τη νέο-νουάρ "Τετάρτη 04:45" για παράδειγμα να ξεχωρίζει. Το "Ι.Ω." κάμπτει τα genres, είναι εξίσου προσωπικό όσο ένα ημερολογιακό ντοκιμαντέρ και τόσο πειστικό όσο μια ταινία επιστημονικής φαντασίας. Νιώθετε πως υπάρχει τάση τα τελευταία χρόνια να σμίγουν τα είδη στο σινεμά; Θα μπορούσε έτσι να προκύψει κάποιο νέο;
Αγαπώ τα κινηματογραφικά ειδή και απολαμβάνω, τόσο από τη θέση του θεατή όσο και από αυτή του κινηματογραφιστή, το ανακάτεμα της φόρμας, το σπάσιμο των κανόνων και όλες τις ενδιαφέρουσες και αλλόκοτες υβριδικές μίξεις. Εδώ και χρόνια το σινεμά είδους και ο κινηματογράφος αιχμής, προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται. Βέβαια πολλές φορές το κέρδος, οι αγορές, ή ακόμα και τα φεστιβάλ, οδηγούν ή και παγιδεύουν τους δημιουργούς σε ρεύματα, μόδες και τάσεις που περιορίζουν ίσως τις υφολογικές διαφοροποιήσεις και προωθούν την ομοιογένεια με στόχο το ευκολότερο εμπορικό ή καλλιτεχνικό πακετάρισμα. Από την άλλη, οι αληθινά φρέσκιες ταινίες είναι αυτές που σπάνε τις τάσεις και δανείζονται ή και κλέβουν από τα διάφορα είδη για να φτιάξουν τη δική τους ξεχωριστή γλώσσα. Το να μπουν ταμπέλες σε καθετί απροσδόκητο και αταξινόμητο θα οδηγούσε ίσως μοιραία σε νέες κατηγοριοποιήσεις, πιθανές μιμήσεις και τελικά σε τυποποίηση και κομφορμισμό.
Αλήθεια, πώς θα έμοιαζε μια ταινία 9D;
Προσωπικά δεν έχω την παραμικρή ιδέα - ακόμη "χάνομαι" στις 2 διαστάσεις. Για όποιον όμως έχει περιέργεια, η "Ι.Ω" έχει σίγουρα την απάντηση.
