Όλα ξεκινούν από το "Στην Τύχη ο Μπαλταζάρ". Γιατί αποφασίσατε να γυρίσετε ως ελεύθερο ριμέικ την ταινία του Ρομπέρ Μπρεσόν με ήρωα ένα γαϊδαράκο;
Το 1966 τα Cahiers du Cinema συμπεριέλαβαν στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς την "Εγκατάλειψη". Ήταν στη δεύτερη θέση, ενώ στην πρώτη ήταν το "Στην Τύχη ο Μπαλταζάρ". Ήμουν έκπληκτος και ένιωσα μεγάλη τιμή, ειδικά όταν το περιοδικό μου ζήτησε συνέντευξη. Ήμουν λοιπόν στο Παρίσι και αμέσως πήγα να δω το φιλμ του Μπρεσόν. Στο τέλος της προβολής είχα δάκρυα στα μάτια. Το είπα στην συνέντευξη, καθώς ήταν η πρώτη και μοναδική φορά ως τώρα στη ζωή μου που έκλαψα σε ταινία. Έχω βλέπετε αυτό τον επαγγελματικό κυνισμό ο οποίος δεν μ’ αφήνει να συγκινηθώ, μιας και ακούσια παρατηρώ κάθε φορά τα πλάνα, την τεχνική του σκηνοθέτη, όλο το μηχανισμό της κατασκευής… Ο Μπρεσόν, όμως, με έκανε να τα ξεχάσω αυτά και να νιώσω ως κανονικός θεατής. Μου έδωσε επίσης ένα πολύτιμο μάθημα. Πως είναι δυνατόν να συγκινηθώ, όχι μόνο εγώ, αλλά κι ο καθένας μας, πιο πολύ από το δράμα ενός ζώου παρά από εκείνο ενός ανθρώπου.
Οπότε η ανάμνηση της ταινίας σάς καταδίωκε όλα αυτά τα χρόνια…
Είναι ακόμα πολύ ισχυρή, αλλά ήταν κυρίως αυτό το μάθημα του Μπρεσόν που μου πυροδότησε την ιδέα του "ΕΟ". Γιατί συζητούσαμε με τη Εύα Πιασκόφσκα, τη συνσεναριογράφο μου, πως θα θέλαμε να δοκιμάσουμε κάτι λίγο διαφορετικό από μια ακόμα ταινία με γραμμική αφήγηση. Κάτι το οποίο κυριαρχεί απόλυτα στο σύγχρονο σινεμά και με έχει πραγματικά κουράσει. Όπως πολλούς και από τους θεατές φαντάζομαι. Οπότε σκεφτήκαμε να σπάσουμε το καλούπι βάζοντας για πρωταγωνιστή ένα ζώο. Το οποίο φυσικά δεν μιλάει, δίνοντάς μας την ευκαιρία να υιοθετήσουμε μια διαφορετική οπτική και να πειραματιστούμε αφηγηματικά.
Η βασική σεναριακή ιδέα του "ΕΟ", οι περιπέτειες ενός γαϊδάρου που αλλάζει ιδιοκτήτες, παραμένει ίδια με αυτή του "…Μπαλταζάρ". Η σκηνοθετική προσέγγισή σας, όμως, είναι τελείως διαφορετική από εκείνη του Μπρεσόν.
Ήταν μια εσκεμμένη απόφαση για να διαφοροποιηθώ. Ο Μπρεσόν, όπως ξέρετε, χρησιμοποίησε μόνον ένα φακό, αυτόν των 50 mm, ασπρόμαυρο φιλμ, ερασιτέχνες ηθοποιούς, χωρίς μουσική, περιορίζοντας την τεχνική στο ελάχιστο. Εγώ προσπάθησα να αξιοποιήσω όλη τη σκηνοθετική παλέτα: τρελή κάμερα, χρώματα, επιθετικό μοντάζ, drones… Ελπίζω να πέτυχα ένα ανάλογο αποτέλεσμα με εκείνον, αν και χρησιμοποιήσαμε διαφορετική μέθοδο.
Η κάμερά σας παρατηρεί τις αντιδράσεις διαφόρων ανθρώπων σε σχέση με τον γάιδαρο, από την Πολωνία ως τη Ιταλία. Η εικόνα της σύγχρονης Ευρώπης που αναδύεται δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη…
Πως να είναι; Είμαι βαθιά πεσιμιστής γιατί δεν βλέπω δυνατότητες βελτίωσης της κατάστασής μας. Καταστρέφουμε τον πλανήτη, καταστρέφουμε τις ζωές των διπλανών μας, παντού βρόμικα πολιτικά παιχνίδια τα οποία έχουν για μοναδικό στόχο το κέρδος. Οφείλω να είμαι ρεαλιστής, για αυτό και δεν είμαι στο ελάχιστο αισιόδοξος.
Εκτός από πολυβραβευμένος κινηματογραφιστής, είστε κι ένας καταξιωμένος ζωγράφος. Τι σας έμαθε η ζωγραφική ως σκηνοθέτη και πως η κινηματογραφική ματιά σας έχει επηρεάσει τη ζωγραφική σας;
Όταν σκηνοθετώ πιστεύω πως χρησιμοποιώ διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου μου απ’ όταν ζωγραφίζω. Η μεγάλη διαφορά είναι πως όταν ζωγραφίζω είμαι μόνος μου με τον καμβά. Δεν μεσολαβεί τίποτα άλλο. Πρέπει λοιπόν να έρθω σε μια κατάσταση ζεν, να σβήσω τον υπόλοιπο κόσμο από το μυαλό μου, ακόμα και τις ίδιες μου τις σκέψεις. Κάνω αυτό που αποκαλείται αφηρημένη ζωγραφική, χωρίς προσχέδια, χωρίς προετοιμασία. Οπότε ξεκινάω κι αν έχω όρεξη για ένα κίτρινο, θα βάλω κίτρινο στον καμβά, θα το απλώσω, θα προσθέσω ένα άλλο χρώμα… Αυτοσχεδιάζω. Στο σινεμά τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η δουλειά είναι συλλογική και μπορεί να είμαι αποκλειστικά υπεύθυνος για το τελικό αποτέλεσμα, αλλά αυτό έχει προκύψει από την καλλιτεχνική και τεχνική συνεισφορά πολλών ανθρώπων. Οπότε η δουλειά μου είναι αναγκαστικά πιο εγκεφαλική και πολύ λιγότερο ενστικτώδης.
Αναφέρατε τον αυτοσχεδιασμό. Πόσο τον επιτρέπετε ή τον ενθαρρύνετε κατά τη διάρκεια του γυρίσματος;
Όλοι έρχονται στο σετ έχοντας διαβάσει το σενάριο, οπότε έχουμε μια κοινή συνισταμένη. Από εκεί και πέρα ο καθένας είναι ελεύθερος να προτείνει ιδέες και αυτό είναι κάτι που μου αρέσει πολύ. Το βρίσκω δημιουργικό, κάτι το οποίο κινητοποιεί όλους όσους συμμετέχουν. Διαλέγω κάθε φορά αυτό που μου φαίνεται πως ταιριάζει στην περίπτωση και προχωράμε. Δεν είναι ανάγκη να γίνονται όλα όπως τα έχουμε σχεδιάσει στο χαρτί.
Να ρωτήσω τέλος και κάτι για την καριέρα σας μπροστά από την κάμερα. Από πρωταγωνιστής της "Εγκατάλειψης" κρατάτε τα τελευταία χρόνια δεύτερους ρόλους σε ταινίες όπως οι "Επικίνδυνες Υποσχέσεις" του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, "Πριν Πέσει η Νύχτα" του Τζούλιαν Σνάμπελ, αλλά και οι "Εκδικητές"!
Δεν είμαι επαγγελματίας ηθοποιός ούτε κανένας σπουδαίος ερμηνευτής. Με διαλέγουν όμως για το φιζίκ και την προφορά μου, μου συμπεριφέρονται πολύ πιο χαλαρά από τους υπόλοιπους επαγγελματίες και τα λεφτά είναι καλά. Γιατί όχι λοιπόν; Με βάζουν συνήθως να υποδυθώ κακούς Ρώσους αξιωματούχους και το απολαμβάνω. Εξάλλου από τη μεριά της μητέρας μου έχω ρώσικο αίμα, γι’ αυτό και έχω αυτή τη σλάβικη κατατομή. Από τη μεριά του πατέρα μου έχω γαλλική καταγωγή, οπότε έχω πολλούς λόγους να αισθάνομαι πολίτης του κόσμου.
Ο Ρομάν Πολάνσκι, πάντως, με τον οποίο είχατε συνεργαστεί στο σενάριο του "Το Μαχαίρι στο Νερό", είχε δηλώσει κάποτε πως "το πρόβλημα του Σκολιμόφσκι είναι πως ποτέ δεν έκοψε τον ομφάλιο λώρο με την Πολωνία".
Όπως σας είπα, έχω κατά 25% ρώσικο αίμα, κατά 25% γαλλικό και μόνον κατά 50% είμαι Πολωνός. Κι όμως, νιώθω πως έχω άρρηκτους δεσμούς με τη χώρα και τη γλώσσα μου, οι οποίες με έχουν καθορίσει ως ιδιοσυγκρασία, ως τρόπο σκέψης. Δεν μπορώ να ξεφύγω ούτε από τις κλασικές και διαχρονικές εθνικές προκαταλήψεις: δεν τρέφω, για παράδειγμα, μεγάλη συμπάθεια ούτε στους Ρώσους ούτε στους Γερμανούς. Είμαι βέρος Πολωνός λοιπόν…
