Ερρίκος Λίτσης: "Το "Σπιρτόκουτο" είναι ένα ροκ εντ ρολ χιτ"

Πίσω ακριβώς από το ιστορικό Ιντεάλ, στο καφενείο της Φειδίου 2, ο Ερρίκος Λίτσης βρίσκεται καθισμένος απέναντί μου, έχοντας μόλις "ξεκαβαλικέψει" τη μηχανή του. Αφορμή για τη συνάντησή μας η επανέκδοση του "Σπιρτόκουτου", της παρθενικής εμφάνισής του στον κινηματογράφο και αντίστοιχα του ντεμπούτου του Γιάννη Οικονομίδη, το οποίο επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη ύστερα από 20 χρόνια. Τότε, ο Λίτσης έκανε γενικώς τα πρώτα βήματά του στην υποκριτική και βρέθηκε ξαφνικά να πρωταγωνιστεί σε μια ταινία βασισμένη απολύτως στην ερμηνεία του. Σήμερα, το παίξιμό του αναγνωρίζεται ως τομή στο ελληνικό σινεμά και το πρόσωπό του είναι καθολικά αναγνωρίσιμο με ή χωρίς τα μεγάλα γυαλιά μυωπίας του χαρακτήρα του. Ο ηθοποιός μιλά ανοιχτά στο "α" για το ρόλο που στιγμάτισε την καριέρα του…

Πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε το "Σπιρτόκουτο";
Η αλήθεια είναι πως την έχω αμελήσει τα τελευταία πέντε χρόνια… Παλαιότερα όμως τύχαινε πού και πού να τη δω με κάποιο φίλο ή να χαζέψω κάποια από τα αποσπάσματα που κυκλοφορούν στο YouTube. Για παράδειγμα, πρόσφατα έπεσε το μάτι μου πάλι στη σκηνή όπου κάνουμε αέρα με τα περιοδικά μαζί με τον Κώστα Ξυκομηνό, μία από τις κλασικότερες της ταινίας.

Η οποία αποτελεί και χαρακτηριστικό δείγμα των πολλαπλών πτυχών της. Συμπυκνώνει όλη την ασφυκτική ένταση στην ατμόσφαιρα, αλλά και το ειρωνικό χιούμορ που κρύβεται από πίσω.
Δείχνει το ηφαίστειο που βράζει. Βλέπουμε γελοίους ανθρώπους που τσακώνονται για μικρά πράγματα της καθημερινότητας, ενώ κουβαλούν πολύ πιο σκληρά προβλήματα μέσα τους. Σε εξωτερικούς παρατηρητές είναι επόμενο κάτι τέτοιο να μας προκαλεί γέλιο. Πρόκειται για κάτι ανάλογο με το κλασικό κωμικό παράδειγμα της μπανανόφλουδας: κάποιος την πατάει, εμείς ξεκαρδιζόμαστε, αλλά εκείνος σπάει το πόδι του.

Τι αναμνήσεις έχετε από την προετοιμασία της ταινίας;
Περίπου μισό χρόνο προτού ξεκινήσουν καν οι συζητήσεις για το "Σπιρτόκουτο", γνωρίστηκα με τον Οικονομίδη όταν ετοίμαζε μια άλλη ταινία. Είχε βάλει γι’ αυτήν μια αγγελία στην "Ελευθεροτυπία", αναζητώντας ηθοποιό για ένα μικρό ρόλο. Εντέλει εκείνο το φιλμ δεν ολοκληρώθηκε, και χαθήκαμε για ένα διάστημα. Ωστόσο αργότερα με εντόπισε ξανά διότι, όπως έχει πει, είχε δει κάτι σ’ εμένα και ήθελε να φτιάξει μια ταινία που θα στηριζόταν επάνω μου. Ομολογώ ότι αντιμετώπισα με κάποια επιφύλαξη την πρόθεσή του διότι, εξάλλου, δεν γνωριζόμασταν και τόσο καλά. Στην πορεία μου έφερε ένα treatment του "Σπιρτόκουτου", μια πρώιμη εκδοχή του δηλαδή, πάνω στην οποία δουλέψαμε όλοι μαζί οι ηθοποιοί κατά τη διάρκεια των προβών και των αυτοσχεδιασμών μας. Να πω εδώ πως σ’ εκείνο το σημείο η ταινία είχε άλλο τίτλο, λεγόταν "Οξυγόνο". Πέρασαν 6-7 μήνες προτού οριστικοποιηθεί το σενάριο και κινηματογραφηθεί σαν παρτιτούρα.

Πρέπει να ήταν πολύ μεγάλη πρόκληση, στην πρώτη κινηματογραφική δουλειά σας, να πρέπει να ανταποκριθείτε σε έναν τέτοιο ρόλο.
Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την υποκριτική στα 44. Όταν άρχισε η συνεργασία μου με τον Οικονομίδη, έκλεινα δύο χρόνια ως ηθοποιός. Επομένως, ήμουν ιδιαίτερα προσεκτικός. Όταν γνώρισα, όμως, τους υπόλοιπους ηθοποιούς, την Ελένη Κοκκίδου, τον Ξυκομηνό, την Αγγελική Παπούλια, άρχισα να νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια επειδή είδα πόσο εμπιστεύονται τον Οικονομίδη. Με βοήθησε και εκείνος πολύ φυσικά, καθώς με έπεισε για το όραμά του. Η ιδέα του να δείξει μέσα σε ένα διαμέρισμα πόσο τρελοκομείο είναι η μικροαστική ελληνική οικογένεια μου άρεσε, δεν είχαμε δει κάτι ανάλογο στον ελληνικό κινηματογράφο.
Παράλληλα, μέσα από την όλη τριβή που είχαμε εκείνη την περίοδο με τον Γιάννη, γίναμε και φίλοι, χτίσαμε μια σχέση, δεν ήταν ποτέ μια ψυχρά επαγγελματική συνεργασία. Νιώθαμε πως φτιάχναμε ένα νέο είδος αφήγησης, μας είχε ενθουσιάσει αυτή η προοπτική. Δεν εννοώ, προφανώς, το ότι οι ηθοποιοί μπινελικωνόμασταν μεταξύ μας, δεν ήταν ποτέ τόσο απλοϊκό. Υπήρχε λόγος για ό,τι συνέβαινε. Ειδικά στο "Σπιρτόκουτο" το θέμα δεν είναι ότι μπινελικώνονται, αλλά ότι φωνασκούν. Είναι μια κατάσταση στο κόκκινο, όπου βλέπουμε πως οι οικογένειες δεν είναι χαρούμενες φωλίτσες.

Μα γι’ αυτόν το λόγο η ταινία είναι διαχρονική. Όταν την είδα ξανά ανατρίχιασα στη σκηνή όπου ο χαρακτήρας σας, ο Δημήτρης, τσακώνεται με την Κοκκίδου και εκείνη του αποκρίνεται "τι θα γίνει, θα μας σκοτώσεις;". Στην τωρινή συγκυρία επιδρά αφοπλιστικά αυτή η απορία.
Εκεί φαίνεται πόσο ανθρωπάκος είναι στα αλήθεια, γιατί μόλις την ακούει μαζεύεται. Εάν βλέπαμε μια διαφορετική εκδοχή οικογένειας, θα μπορούσε να της πετάξει ένα τασάκι και ν’ αλλάξουν όλα. Δεν υπήρχε λόγος να δείξουμε μια τέτοιου είδους βία, γιατί στοχεύαμε αλλού. Παρ’ όλα αυτά, όταν κυκλοφόρησε η ταινία, πολλοί την κατηγορούσαν ως ακραία. Στ’ αλήθεια, όμως, δεν συμβαίνει τίποτα υπερβολικό πέρα από τις φωνές. Δεν βλέπουμε φονικό, δεν βλέπουμε καν ξύλο, εκτός από ένα χαστούκι. Αυτό που βλέπουμε είναι ανθρώπους που τρώνε τις σάρκες τους.

Τα γυρίσματα ήταν τόσο έντονα όσο φανταζόμαστε;
Ήταν πάρα πολύ κουραστικά γιατί έπρεπε να φτάνουμε στα όριά μας. Επειδή εμένα κιόλας ήταν η πρώτη ταινία μου, πίστευα ότι γενικώς τα γυρίσματα ήταν τόσο δύσκολα! (γέλια) Οπότε δεν δυσανασχετούσα, μάλιστα το απολάμβανα κάπως. Καταλάβαινα, βέβαια, πως δεν συμμετείχα σε κάτι συνηθισμένο. Μπορεί να μην περίμενα τον αντίκτυπο που θα είχε η ταινία, αλλά εκεί που κατάλαβα πως φτιάχνουμε κάτι σπουδαίο ήταν όταν μου έδειξε ο Οικονομίδης τα πρώτα δέκα λεπτά. Είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό!

Θυμάστε ποια ήταν η αρχική υποδοχή της ταινίας;
Επίσημα η ταινία κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2003, όμως το προηγούμενο φθινόπωρο είχε παρουσιαστεί ως κόπια εργασίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, εξ ου και η 20ετής επέτειος φέτος. Οι αντιδράσεις τότε ήταν κυρίως θετικές, είχαμε αντιληφθεί επιπλέον πως ο κόσμος είχε καθηλωθεί από τη δύναμη της ταινίας. Τους κόμπλαρε κιόλας το υπόγειο χιούμορ της· ήθελαν να γελάσουν, αλλά πάγωνε το χαμόγελο. Φυσικά συναντήσαμε και το ακριβώς αντίθετο, ανθρώπους να μας λένε "ντροπή σας!", άλλοι έφευγαν μες στο σκοτάδι από την αίθουσα ρίχνοντάς μας μια-δυο κατάρες… Σήμερα πιστεύω οι ταινίες του Οικονομίδη δεν προκαλούν τέτοιες αντιδράσεις. Ξέρουν καλύτερα τώρα. (γέλια)

Η ερμηνεία σας στο "Σπιρτόκουτο" άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την υποκριτική στο ελληνικό σινεμά. Θα τολμούσα να πω ότι ανήκει σε δική της σχολή. Εσείς πώς νιώθετε γι’ αυτήν ύστερα από τόσα χρόνια;
Καταλαβαίνω γιατί το λέτε αυτό, ειδικά αν λάβουμε υπόψη και την "Ψυχή στο Στόμα". Απλώς το "Σπιρτόκουτο" ήταν ένα ροκ εν ρολ χιτ, θα παίζεται και θα ξαναπαίζεται για καιρό, γι’ αυτό και έγινε κλασικό. Για μένα, πάντως, ήταν αυτονόητο πως έτσι παίζουν οι ηθοποιοί στο σινεμά. Δεν γνώριζα κάτι διαφορετικό, εκ των υστέρων το αντιλήφθηκα. Προσωπικά, έχω ως μείζονα αναφορά αυτό που ονομάζουμε ρεαλισμό, έχω μπολιαστεί από αυτό. Ακόμα και στα πιο απλά πράγματα που μπορεί να παίζω αναζητώ τον τρόπο που θα αναδείξω την αλήθεια του χαρακτήρα. Να σε πείθει πως μπορεί να υπάρχει εκεί έξω. Κι είναι γεγονός ότι πίσω από κάθε ερμηνεία μου βρίσκεται ο τρόπος που έπαιξα στο "Σπιρτόκουτο".

Σε κάθε σπιθαμή της ταινίας υπάρχουν στοιχεία ρεαλισμού, για παράδειγμα ακόμα και στο ότι ο χαρακτήρας σας έχει στο αυτί του το ίχνος ενός σκουλαρικιού που δε φοράει πια.
Να κάτι που θα μπορούσαμε να είχαμε μακιγιάρει, αλλά επιλέξαμε να μην το κάνουμε. Δεν είναι όμως πιο ενδιαφέρον να υπάρχει μια υποψία πως, ίσως, πριν από 25 χρόνια αυτός ο άνθρωπος ήταν κάποιος άλλος;

Ακόμα και η δισκοθήκη του που αχνοφαίνεται στο φόντο σε βάζει σε σκέψεις…
Αυτή έχω να σου πω περιλαμβάνει και Καζαντζίδη, και τζαζ, και ροκιές… Στην πραγματικότητα ανήκει στο φίλο μου Γιώργο Νάσιο, ο οποίος είναι ο ιδιοκτήτης του μπαρ "Batman". Και το διαμέρισμα όπου έγιναν τα γυρίσματα είναι δικό του, μας το παραχώρησε αφιλοκερδώς.

Το πρόσωπο του κινηματογραφικού Δημήτρη ανήκει για τα καλά στη σφαίρα της ελληνικής ποπ κουλτούρας. Πώς σας κάνει να νιώθετε αυτό;
Χάρη στο κοινό και στη νεολαία συνέβη αυτό, ακριβώς επειδή είναι ένα χιτ όπως προανέφερα. Όταν το "Σπιρτόκουτο" κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους, δεν είχε πάει καλά. Θες επειδή δεν ήξερε κανείς ούτε το σκηνοθέτη ούτε τον πρωταγωνιστή; Θες επειδή συνέπεσε με τον πόλεμο στο Ιράκ και όλοι παρακολουθούσαμε τους βομβαρδισμούς σε ζωντανή σύνδεση; Δεν ξέρω τι έφταιξε, πάντως η ταινία είχε περάσει στα ψιλά. Σιγά σιγά, από το 2004 και μετά άρχισε το κοινό να την ανακαλύπτει, την εποχή που κάποιοι ξεκίνησαν να αναρτούν αποσπάσματά της στο ίντερνετ και διαδόθηκε από στόμα σε στόμα. Προέκυψε ένα σούσουρο, κόσμος να ζητά το "Σπιρτόκουτο" στο βίντεο κλαμπ και έτσι έγινε δημοφιλές. Ειδικά οι νέοι, στο πρόσωπο του Δημήτρη και της Μαρίας [σ.σ.: ο χαρακτήρας της Κοκκίδου], είδαν ένα "ξεβράκωμα" των γονιών τους, οι οποίοι τρωγόντουσαν για το τίποτα. Ένιωσαν μια δικαίωση γιατί η ταινία ορθώθηκε σαν καθρέφτης στην προηγούμενη γενιά και αντικατόπτρισε το πώς είναι πραγματικά τα μούτρα της.

Πιστεύετε πως πλέον έχουμε παύσει πια να ανεχόμαστε συμπεριφορές ανθρώπων σαν το Δημήτρη;
Κατηγορηματικά όχι. Φαινόμενα σαν αυτά που βλέπουμε στο "Σπιρτόκουτο", δυστυχώς θα υπάρχουν για πάρα πολλά χρόνια ακόμα στην ελληνική οικογένεια.

Αφού ολοκληρώθηκε το "Σπιρτόκουτο", πόσος καιρός πέρασε για να "αποβάλλετε" από μέσα σας το ρόλο που παίξατε;
Χρειάστηκε ένα μεγάλο διάστημα. Στα γυρίσματα έπρεπε να διατηρώ αδιάκοπα μια πολύ μεγάλη ένταση για να βγαίνει η ερμηνεία. Παράλληλα, η καθημερινότητά μου ήταν να παίζω σε αυτό το ρυθμό και το μόνο διάλειμμά μου να είναι ο ύπνος. Πέρασε τουλάχιστον ένας μήνας προτού συνέλθω τελείως μετά από αυτό και να "κρυώσει η μηχανή".

Η τελευταία ερώτησή μου αφορά και την τελευταία ατάκα της ταινίας. Ο Δημήτρης ρωτάει τη Μαρία: "Αφού ήταν έτσι, γιατί δεν το χαλάγαμε;". Αυτή η κατακλείδα δίνει και έναν απροσδόκητα συναισθηματικό τόνο. Εσείς πώς την ακούτε σήμερα;
Αυτή η φράση εντείνει το αίσθημα του φαύλου κύκλου που χαρακτηρίζει τις σχέσεις ζευγαριών που έχουν κορεστεί. Έχουν πάψει πια να έχουν κοινά ενδιαφέροντα, έχουν χάσει κάθε μέσο επικοινωνίας, έτσι η συγκεκριμένη απορία τα συμπυκνώνει όλα. Η σιωπή που ακολουθεί προμηνύει πως την επόμενη μέρα θα ξεκινήσουν όλα πάλι από την αρχή…