Μια ομάδα Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων βρισκόμαστε στο υπαίθριο καφέ του ξενοδοχείου όπου φιλοξενείται ο Γερμανός σκηνοθέτης Φόλκερ Σλέντορφ στην Αιδηψό, όταν ξαφνικά περνά τρέχοντας αλαφιασμένο δίπλα μας ένα ογκώδες λυκόσκυλο. Ο σκηνοθέτης του εμβληματικού "Ταμπούρλου" βλέποντάς το χάνει τα λόγια του, όχι από φόβο, αλλά δέος: "Απίστευτο! Πέρασε σαν ένα ‘φλεγόμενο’ σκυλί που γλίτωσε από τη λαίλαπα! Αν ήταν εδώ ο Βέρνερ Χέρτζογκ θα έκανε μια ταινία με αυτό πρωταγωνιστή!" λέει χαρακτηριστικά, προτού συνεχιστεί η κουβέντα μας.
Φυσικά, εκείνη τη στιγμή, ευτυχώς, δε μας απειλούσε καμία φωτιά. Ο βραβευμένος με Όσκαρ δημιουργός, απλώς οραματίστηκε μια εικόνα αποκάλυψης η οποία δεν απείχε πολύ από όσα τραυματικά έζησε ο τόπος το καλοκαίρι του 2021. Εξάλλου, αυτά αποτέλεσαν αφορμή για να επισκεφθεί ο Σλέντορφ την Ελλάδα. Σε μια απόπειρα ενίσχυσης των ενεργειών για την ανοικοδόμηση της Βορείου Εύβοιας και τη στήριξη των κατοίκων της, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης εγκαινίασε φέτος το Evia Film Project. Μια φρέσκια πρωτοβουλία στην οποία για πέντε μέρες (15-19/6) το σινεμά έσμιξε την οικολογία, μέσα από προβολές, masterclasses, εργαστήρια και δράσεις για την ανάπτυξη νέων "πράσινων" κινηματογραφικών έργων.
Ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν και ο 83χρονος Σλέντορφ, του οποίου το περιβαλλοντικών ανησυχιών ντοκιμαντέρ "Ο Δασοποιός" αποτέλεσε ταινία λήξης του άτυπου φεστιβάλ. Η υπόθεσή του αφορά τον Τόνι Ρινάουντο, έναν Αυστραλό αγρονόμο ο οποίος ανακάλυψε έναν πρωτοποριακό τρόπο ώστε να καλλιεργούνται δέντρα στις πιο απίθανες και άγονες περιοχές της Γης. Πεδίο δράσης του για πάνω από 20 χρόνια η υποσαχάρια Αφρική και συγκεκριμένα ο Νίγηρας, ο οποίος προτού εφαρμοστούν οι τεχνικές του Ρινάουντο μαστιζόταν από τη λειψυδρία για τα ελάχιστα τρόφιμα. Σήμερα, φυσικά, τα προβλήματα κάθε άλλο παρά έχουν εξαλειφθεί. Ο "Δασοποιός", όμως, απεικονίζει μια ελπιδοφόρα εναλλακτική για την ανθρωπότητα, η οποία πρέπει πάση θυσία, έστω, να εξεταστεί σοβαρά στην παγκόσμια καθημερινότητα.
Για την ταινία του αλλά και πολλά ακόμα, ο Σλέντορφ μας μίλησε για σχεδόν μία απολαυστική ώρα. Ακολουθούν τα χαρακτηριστικότερα αποσπάσματα αυτής της κουβέντας.
Τι σας κινητοποίησε να γυρίσετε αυτό το ντοκιμαντέρ;
Η τυχαία συνάντηση που είχα με τον Τόνι Ρινάουντο. Το 2018, λίγο αφότου βραβεύτηκε με το "εναλλακτικό" Νόμπελ – το βραβείο Right Livelihood, συμμετείχαμε στο ίδιο συνέδριο. Η προσωπικότητά του με εντυπωσίασε ακαριαία! Συνομιλώντας μαζί του έμαθα περισσότερα για το εγχείρημά του αλλά και για την ελάχιστη βοήθεια που δεχόταν. Τότε προσφέρθηκα να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ για εκείνον, ώστε να μπορέσω να αναδείξω τη σπουδαία δουλειά που κάνει. Δεν πέρασε πολύς καιρός και τον συνάντησα στο Μάλι όπου άρχισα αμέσως τα γυρίσματα. Δεν είχα κάνει καμία απολύτως προετοιμασία, δεν είχε νόημα για ένα ντοκιμαντέρ σαν κι αυτό. Προσέλαβα ένα μικρό ντόπιο συνεργείο και μαζί καταγράφαμε διαρκώς τα πάντα.
Άρα, το μοντάζ πρέπει να διήρκησε πολύ καιρό και να ήταν εξαιρετικά απαιτητικό.
Σαφώς, το δουλεύαμε πέντε μήνες! Έπρεπε με βάση το υλικό να στηθεί η αφήγηση από το μηδέν. Την άλλαξα πολλές φορές προτού πάρει την τελική μορφή που παρακολουθήσατε. Κατέληξα στο ότι δεν είχε τόση σημασία μεταφερόμαστε από χώρα σε χώρα, σαν ένα travelogue όπως θα όριζε η λογική, αλλά να επικεντρωθώ στο πορτρέτο του Τόνι.
Είναι σαφώς ο πρωταγωνιστής, ωστόσο, εξίσου κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η επαρχία των χωρών που επισκέπτεστε.
Πράγματι, είναι εντυπωσιακό κιόλας αυτό, γιατί δε μείναμε ποτέ σε καμία πόλη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Από το αεροδρόμιο ταξιδεύαμε κατευθείαν στα χωριά. Να πω εδώ πως εάν δεν είχα τον Τόνι ως σύνδεσμο, ποτέ δε θα αποκτούσα τέτοια πρόσβαση στις ζωές των αγροτών. Τον γνωρίζουν, τον εμπιστεύονται και επιπλέον μιλάει διαφορετικές γλώσσες της περιοχής, κάτι ανεκτίμητο για ένα σκηνοθέτη.
Αλήθεια, ποιες χώρες επισκεφθήκατε;
Πολλές! Νίγηρα, Σενεγάλη, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Γκάνα, Αιθιοπία… Επί τη ευκαιρία, οφείλω να πω ότι η συνδρομή των Αφρικανών συνεργατών μου στην ταινία είναι ανεκτίμητες. Όχι μόνο στο τεχνικό κομμάτι, αλλά και στο κινηματογραφικό. Διότι θα θυμάστε πως ενσωμάτωσα στην ταινία αποσπάσματα από δικά τους βιωματικά ντοκιμαντέρ, τα οποία είναι και μερικά από τα πιο συναισθηματικά έντονα σημεία της αφήγησης.
Διατηρείτε έναν αισιόδοξο τόνο στο ντοκιμαντέρ, παρά τα τεράστια προβλήματα που απεικονίζονται και τις δυσοίωνες προβλέψεις που γίνονται για το μέλλον. Αλήθεια πιστεύετε πως άνθρωποι σαν τον Τόνι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο;
Για να τα καταφέρει η ανθρωπότητα δε χρειαζόμαστε έναν αλλά εκατοντάδες χιλιάδες σαν κι αυτόν. Δε σοβαρολογώ, φυσικά, αλλά η πραγματικότητα είναι πως χωρίς χειροπιαστή βοήθεια σε κάθε επίπεδο, τα πράγματα θα συνεχίσουν να είναι δύσκολα. Το λέει, κιόλας, ο ίδιος ο Τόνι πως νιώθει ολομόναχος στο εγχείρημά του. Πιστεύω, όμως, πως αδικεί τον εαυτό του, γιατί πλέον οι τεχνικές του έχουν διαδοθεί αρκετά στην Αφρική. Οι αγρότες όχι μόνο τις υιοθετούν, αλλά τις διδάσκουν σε άλλους και έτσι, ξεπερνούν τα σύνορα των χωρών. Αυτό είναι και το παν για τον Τόνι, να αλλάξουν οι αντιλήψεις των ανθρώπων. Να γίνουν οι ίδιοι η αλλαγή, καταλαβαίνοντας πως έτσι κάνουν καλό στο περιβάλλον αλλά και εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Πρέπει να σας πω ότι ταξίδεψα ως πεσιμιστής στην Αφρική, αλλά γύρισα ως οπτιμιστής…
Θέλει αντοχές, πάντως, για να παραμείνει κανείς αισιόδοξος. Διότι και εδώ, στην Εύβοια, μπορεί η Αιδηψός να είναι καταπράσινη, πολύ κοντά της όμως οι εικόνες του καμένου τόπου είναι αποκαρδιωτικές.
Πράγματι, επισκέφτηκα και εγώ τα σημεία και μπόρεσα να το εξακριβώσω. Η τελευταία φορά που είδα ένα μέρος τόσο αποτεφρωμένο, ήταν όταν βρέθηκα στην περιοχή όπου εξερράγη το ηφαίστειο του όρους της Αγίας Ελένης στις ΗΠΑ. Ήταν σοκαριστικό. Δεν είμαι σε καμία περίπτωση ειδικός, αλλά πιστεύω πως για να αποκατασταθούν αυτά τα δάση θα πρέπει να αφήσουμε τη φύση να επουλώσει τις πληγές της όπως το ξέρει εκείνη.
Στο "Δασοποιό" προτείνονται περισσότερες από μία λύσεις, αναδεικνύονται τα υποκείμενα που μπορούν να αναλάβουν έργα, ενώ υπογραμμίζονται οι επιπτώσεις της καταστροφής του περιβάλλοντος. Απουσιάζουν πλήρως, ωστόσο, τα πολιτικά πρόσωπα από την ταινία.
Ο Τόνι με προέτρεψε να αποφύγω να εμπλακώ άμεσα με την πολιτική, διότι η διαφθορά είναι τόσο διαδεδομένη που θα έπρεπε να γυρίσω ένα άλλο ντοκιμαντέρ μόνο και μόνο γύρω από αυτήν. Είναι χαρακτηριστικό πως παρότι έχουν συγκεντρωθεί εκατομμύρια για πολλά διαφορετικά περιβαλλοντικά πρότζεκτ, με ένα "μαγικό" τρόπο ελάχιστα χρήματα καταλήγουν να επενδύονται σε αυτά.
Πιστεύετε πως μπορεί μια ταινία να αφυπνίσει αποτελεσματικά το κοινό;
Θα σας απαντήσω ως εξής. Ο Τόνι κυκλοφόρησε ένα βιβλίο όπου περιγράφει όλα όσα τον απασχολούν, από τις τεχνικές αγρονομίας που ανέπτυξε μέχρι το πώς μπορούν να χτίσουμε μια βιώσιμη κοινωνία. Πούλησε μόλις μερικές χιλιάδες βιβλία. Από την άλλη, ο "Δασοποιός" κατάφερε να προσελκύσει πάνω από 30.000 θεατές μόνο στη Γερμανία. Θα έπρεπε μάλλον να πουλάμε το βιβλίο στα σινεμά (γέλια).
