©Natalia Tsoukala
Οι μουσικοί είναι στις θέσεις τους, τα φώτα σβήνουν, η μηχανή προβολής φιλμ 35mm ανάβει και η μεγάλη οθόνη φωτίζεται με τα γράμματα "ΒΛΗΧΗ". Η νέα μικρού μήκους του Γιώργου Λάνθιμου, μία μέρα πριν το τριήμερο προβολών της στην Εθνική Λυρική Σκηνή (6-8/5), παρουσιάστηκε σε μια προβολή για δημοσιογράφους και το "α" ήταν εκεί.
Περίπου μισή ώρα αργότερα, η αίθουσα φωτίζεται ξανά και η προσμονή -τουλάχιστον- του γράφοντος είχε δικαιωθεί. Το γυρισμένο σε ασπρόμαυρο φιλμ και χωρίς διαλόγους "Βληχή", λέξη που σημαίνει βέλασμα, αποτελεί ένα συγκερασμό αναφορών όσο και κάτι ολότελα καινούριο στη φιλμογραφία του Λάνθιμου. Όχι μόνο διότι για πρώτη φορά γράφει ο ίδιος μόνος το σενάριο της ταινίας, αλλά γιατί σε αυτή χρησιμοποιεί με έμφαση το βουκολικό στοιχείο, τη λαϊκή παράδοση και τα θρησκευτικά σύμβολα, έχοντας ως πρώτη ύλη συστατικά ενός αρχέγονου σινεμά, του βωβού.
Φυσικά, όπως σε όλη τη φιλμογραφία του Λάνθιμου, όλα τα συστατικά της ταινίας αποδίδονται με διάθεση μετανεωτερική, δίχως να αποτελεί προτεραιότητα η πιστή αναπαράσταση οποιασδήποτε εποχής. Εξάλλου, το "Βληχή" διαδραματίζεται σε έναν μη τόπο και μη χρόνο, παρά το γεγονός πως είναι γνωστό ότι τα γυρίσματα έγιναν στην Τήνο λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας. Το ίδιο το νησί αποκτά διάσταση απόκοσμη, έως και εφιαλτική, με το καδράρισμα του φυσικού τοπίου και των ζώων – κατοίκων του να θυμίζει τους "Βοσκούς" του Νίκου Παπατάκη, μια ταινία που έχει εξυμνήσει στο παρελθόν ο Λάνθιμος.
Στο φινάλε η ποίηση σμίγει με την αγάπη, δύο στοιχεία που μπορεί να μη συζητιούνται όσο θα έπρεπε στο σινεμά του σκηνοθέτη, αλλά συνιστούν το ζευγάρι που βρίσκεται στην καρδιά κάθε αφήγησής του. Έπειτα, στο πρόσωπο της Έμα Στόουν ο Λάνθιμος έχει βρει μια ερμηνεύτρια πρόθυμη να δοκιμαστεί και να προσαρμόσει την εμπειρία της στο πλαίσιο που θα της ζητηθεί, χωρίς να έχει ανάγκη πάντα σαφείς οδηγίες από τον Έλληνα δημιουργό.
Δεν είναι τυχαίο πως όταν οι δυο τους ανέβηκαν στην σκηνή της Λυρικής για τη συνέντευξη τύπου, αμφότεροι χρησιμοποίησαν τον όρο "ενστικτωδώς" για να σχολιάσουν τόσο τον τρόπο που δουλεύουν όσο και το πώς φέρονται μεταξύ τους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως η Στόουν εργάστηκε αφιλοκερδώς στο "Βληχή", όπως επιβεβαίωσαν οι Γιώργος Κουμεντάκης (καλλιτεχνικός διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής) και Ελίνα Κουντούρη (διευθύντρια του Οργανισμού NEON) οι οποίοι βρίσκονται πίσω από το πρόγραμμα "The Artist and the Composer" στο πλαίσιο του οποίου γυρίστηκε η μικρού μήκους.
Ερωτηθείς για το πώς εμπνεύστηκε το "Βληχή" και τη συνεργασία του με τη Λυρική, ο Γιώργος Λάνθιμος δήλωσε: "Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα για μένα η πρόταση από τη Λυρική και τον ΝΕΟΝ, καθώς με αυτή την ταινία γυρίζω σε ένα πρώιμο στάδιο του κινηματογράφου, ασπρόμαυρο, χωρίς λόγια. Ήταν πρόκληση και ταυτόχρονα έμπνευση ότι είναι μια ταινία βουβή που παρουσιάζεται με τον συγκεκριμένο τρόπο και με τη συνοδεία ζωντανής ορχηστρικής μουσικής".
Πρόκειται μάλιστα για μια σπάνια φορά σε ταινία του όπου η μουσική παίζει τόσο κεντρικό ρόλο, κάτι που δεν παρέλειψε να σχολιάσει: "Παλαιότερα δεν ήξερα πώς να χρησιμοποιώ τη μουσική, τι μοντάζ να κάνω ώστε να λειτουργήσει καλύτερα. Γιατί δεν ήθελα η μουσική να δίνει κατευθύνσεις ή να περιγράφει όσα απεικονίζονται. Στο "Βληχή" νιώθω πως δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γενικότερα, πάντως, έχω αναθεωρήσει τη σχέση μου με τη μουσική. Ας πούμε, η επόμενη ταινία μου θα έχει πρωτότυπο σάουντρακ". Ο σκηνοθέτης σημείωσε ακόμα τη συνδρομή του κ. Κουμεντάκη στην επιλογή των κλασικών κομματιών που ακούγονται στην ταινία: "Με τον Γιώργο Κουμεντάκη ανταλλάσσαμε e-mail και μου έστελνε κομμάτια χωρίς να ξέρει τι σκοπεύω να γυρίσω. Κάθε φορά προσπαθούσε να το πετύχει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Εν τέλει τα κατάφερε και βασιστήκαμε ουσιαστικά σε τρία ορχηστρικά κομμάτια, ένα εκ των οποίων χρησιμοποιήθηκε το τελευταίο στάδιο του μοντάζ. Σε αυτήν την περίπτωση ήταν ωφέλιμο ότι είδα ξανά το υλικό μετά από αρκετό καιρό. Πιστεύω ότι η απόσταση σε βοηθά στο να παίρνεις ορισμένες αποφάσεις".
Και η Τήνος πώς προέκυψε ως τόπος γυρισμάτων; "Είναι ένα μέρος που έχω ταξιδέψει αρκετά τα τελευταία χρόνια, έτσι ενστικτωδώς σκέφτηκα πως θα ήθελα να κάνω κάτι εκεί. Με βοήθησαν επιπλέον η ατμόσφαιρα και το τοπίο του νησιού, το οποίο αγαπώ ιδιαίτερα". Παίζουν και ορισμένοι ντόπιοι το δικό τους ρόλο στο "Βληχή". "Ήταν πολύ εύκολο να κινηματογραφήσω τις γυναίκες που βλέπετε στην ταινία, γιατί δε χρειαζόταν να ‘παίξουν’, επομένως μπορούσα απλώς να κάνω το γύρισμα όπως φανταζόμουν. Αντίστοιχα κι η Έμα ενσωματώθηκε στις συνθήκες άριστα και τραβήξαμε τα πλάνα της ακριβώς όπως και των υπολοίπων. Εκείνη έπρεπε να υποκρίνεται πως δεν κάνει τίποτα, ενώ οι άλλες γυναίκες ήταν απλά ο εαυτός τους". Υπήρξαν, ωστόσο, επιρροές σαν τον Παπατάκη στη μικρού μήκους; "Ο Παπατάκης και οι ‘Βοσκοί’ αποτελούν μια συνολικότερη επίδραση στις ταινίες μου, δε θα μπορούσα να εντοπίσω εδώ αυστηρά κάποια συγκεκριμένη. Περισσότερο θα έλεγα πως επηρεάστηκα από το σπουδαίο ντοκιμαντέρ ‘Μακεδονικός Γάμος’ του Τάκη Κανελλόπουλου. Θα τολμούσα, μάλιστα, να πω πως ‘πήρα’ πράγματα από εκεί, όπως η σκηνή του χορού πάνω από το μαχαίρι που έχει καρφωθεί στο έδαφος".
Άραγε το "Βληχή" αποτελεί την επιστροφή του στην Ελλάδα; "Δε θεωρώ ότι κάποτε έφυγα από την Ελλάδα και τώρα γύρισα με αυτήν την ταινία. Υπήρχαν ορισμένες συνθήκες που με οδήγησαν να κάνω τις ταινίες που έκανα εδώ, αλλά φάνηκε ότι υπήρχε ένα όριο στο πώς θα μπορούσα να συνεχίσω να τις κάνω. Για αυτό και στη συνέχεια έκανα αγγλόφωνες ταινίες, διότι παρουσιάστηκαν ευνοϊκότερες συνθήκες, αλλά και φυσικά γιατί με ενδιέφερε να τις γυρίσω. Όταν μου έγινε η πρόταση για το ‘Βληχή’ συνειδητοποίησα πως μου είχαν λείψει κάποια πράγματα από την Ελλάδα. Όπως οι συνθήκες γυρισμάτων με μικρότερο συνεργείο και παλαιούς γνώριμους".
Η Έμα Στόουν, όμως, τι έχει να πει για τη συνεργασία της με το Λάνθιμο; "Δεν είναι εύκολο να συναντάς ανθρώπους με τους οποίους όχι μόνο ταιριάζετε ως χαρακτήρες, αλλά επιπλέον επικοινωνείτε καλλιτεχνικά. Ο Γιώργος είναι ένας από αυτούς και θα μπορούσα να σας μιλάω για ώρες για εκείνον! Επιπλέον, τον εμπιστεύομαι απολύτως όταν βρίσκεται πίσω από την κάμερα. Ξέρω ότι θα είναι πάρα πολύ προσεκτικός και θα μελετά εμμονικά κάθε λεπτομέρεια κι αυτό δεν το λέω για κακό. Να σας πω και κάτι άλλο; Τι νόημα θα είχε να συνεχίζω να κάνω αυτήν την ανόητη δουλειά, εάν δεν υπήρχαν και ρόλοι στα όρια, όπως ο συγκεκριμένος, τους οποίους μου προτείνει ο Γιώργος;" Να αναφέρουμε εδώ πως εκτός από την "Ευνοούμενη" και το "Βληχή", η Στόουν πρωταγωνιστεί και στην επόμενη -ατιτλοφόρητη ακόμα- ταινία του σκηνοθέτη.
Πού κατατάσσει η ηθοποιός το "Βληχή" στην καριέρα της; "Είναι σίγουρα το πιο προκλητικό πρότζεκτ που έχω ολοκληρώσει, όχι απαραίτητα και το πιο δύσκολο. Όταν δουλεύω με το Γιώργο παραδίδομαι στη διαδικασία του, δε χρειάζεται να μελετάμε πολύ ή να συζητάμε για το παρελθόν των χαρακτήρων για παράδειγμα, είναι περιττό. Εν προκειμένω, κάτι που με δελέασε και ήθελα να συμμετάσχω ήταν η ευκαιρία να έρθω για πρώτη φορά στην Ελλάδα και να δουλέψω πάνω σε ένα σενάριο που με ενέπνευσε βαθιά".
Στο "Βληχή" πρωταγωνιστεί επίσης ο διακεκριμένος Γάλλος ηθοποιός Νταμιάν Μπονάρ, με την επίσημη σύνοψη της ταινίας να έχει ως εξής:
"Με φόντο ένα άγονο και ξερό νησιωτικό τοπίο, η ταινία μας μεταφέρει σε μια αγροτική κοινωνία στην Ελλάδα. Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου βαραίνει την ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι του χωριού συμπάσχουν και συμμετέχουν στο βαρύ πένθος. Η νεαρή σύντροφος, συντετριμμένη, ταλαντεύεται ανάμεσα στην συντριβή της απώλειας και το ζωώδες ένστικτο για επιβίωση".
Η μικρού μήκους πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος "The Artist and the Composer". Αυτή είναι η δεύτερη φορά που συνεργάζονται η ΕΛΣ και ο Οργανισμός ΝΕΟΝ, σε μια προσπάθεια σύμφωνα με τον ιδρυτή του Οργανισμού Δημήτρη Δασκαλόπουλο οι καλλιτέχνες να "δώσουν ερμηνεία στη ζωή, η αγωνία για τη δημιουργία ενός νέου έργου με συγκινεί βαθιά". Ο ίδιος εκδηλώνει την επιθυμία στήριξης του έργου νέων Ελλήνων καλλιτεχνών με αναθέσεις, για αυτό και εκφράζει τη "μεγάλη χαρά του για την επιστροφή του Γιώργου Λάνθιμου στην Ελλάδα" χάρη στο πρόγραμμα. Προηγουμένως, στο πλαίσιο του προγράμματος στις αρχές του 2019, ο εικαστικός Νίκος Ναυρίδης είχε παρουσιάσει τη Λυρική το έργο - performance "Noli me Tangere" ("Μη μου Άπτου").
Βασικοί συντελεστές στο "Βληχή":
Παραγωγή, σενάριο, σκηνοθεσία: Γιώργος Λάνθιμος
Συμμετέχουν οι ηθοποιοί: Έμα Στόουν, Νταμιέν Μπονάρ
Σκηνικά: Άννα Γεωργιάδου
Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Χορογραφία: Χρήστος Παπαδόπουλος
Διεύθυνση φωτογραφίας: Θοδωρής Μιχόπουλος
Μοντάζ: Γιώργος Μαυροψαρίδης
Executive producer (Ελλάδα): Ελένη Κοσσυφίδου
Executive producer: Ρεμπέκα Σκίνερ (Superprime Films)
Επιμέλεια προγράμματος "The Artist on the Composer: Γιώργος Κουμεντάκης (Καλλιτεχνικός Διευθυντής ΕΛΣ), Ελίνα Κουντούρη (Διευθύντρια ΝΕΟΝ)
