Η Αρασέλη Λαιμού μας μιλά για την αποκαλυπτική "Αγία Έμυ"

Ένα από τα πιο ξεχωριστά ελληνικά σκηνοθετικά ντεμπούτα των τελευταίων ετών, το βραβευμένο στο Λοκάρνο "Αγία Έμυ" της Αρασέλης Λαιμού διαθέτει περισσότερα από ένα συστατικά που το θέτουν άξια στο προσκήνιο του εγχώριου κινηματογράφου.

Η υπόθεση της ταινίας στην καρδιά της κοινότητας των Φιλιππινέζων Χαρισματικών Καθολικών του Πειραιά, όπου μια νεαρή κοπέλα νιώθει να έλκεται από μυστηριώδεις δυνάμεις που κατοικούν μέσα της, την ίδια στιγμή που μαθαίνει πως η αδερφή της μένει έγκυος. Η Λαιμού απεικονίζει τις δραματικές εξελίξεις που ακολουθούν αψηφώντας τα είδη, δημιουργώντας μια αβίαστα υποβλητική ατμόσφαιρα όπου συνυπάρχουν το μεταφυσικό, η αστική ποίηση, το body horror και ο κοινωνικός ρεαλισμός.

Η σκηνοθέτρια μας συνάντησε για να κουβεντιάσουμε πώς τα ανάμειξε όλα αυτά, αλλά και πώς έφτιαξε μια ταινία για μια κοινότητα που έχουμε μάθει να αγνοούμε.

Δεν έχουμε ξαναδεί στο ελληνικό σινεμά να κινηματογραφείται έτσι η κοινότητα των Φιλιππινέζων, οπότε θα ήθελα να μάθω τι σε προσέλκυσε σε εκείνη.
Η αλήθεια είναι πως η υπόθεση της ταινίας είχε άλλη αφετηρία. Με ενδιέφερε πολύ να προσεγγίσω τη σχέση που έχουν δύο αδερφές οι οποίες μοιράζονται ένα μυστικό, το οποίο πρέπει να κρατήσουν κρυφό από τους γύρω τους. Η ιδέα, λοιπόν, μιας κοινότητας η οποία ναι μεν είναι ορατή, αλλά για αυτήν οι εξωτερικοί παρατηρητές γνωρίζουν ελάχιστα, μου φάνηκε ταιριαστή. Όσο για την επιλογή συγκεκριμένα των Φιλιππινέζων, συνέβη γιατί κάποια στιγμή άρχισα να αναρωτιέμαι, ειλικρινά, πώς είναι η ζωή αυτών των ανθρώπων. Πώς περνούν τις Κυριακές τους για παράδειγμα. Έχουμε μεγαλώσει με την ιδέα πως οι Φιλιππινέζοι εργάζονται μονάχα σε ένα σπίτι, κάνουν όσα πρέπει και αυτό είναι όλο, αλλά ήθελα να δω πέρα από αυτήν την εξωτική ματιά.

Και πώς ξεκίνησες αυτήν τη διαδικασία;
Αποφάσισα να επισκεφθώ μια καθολική εκκλησία τους. Η λειτουργία ξεκινάει νωρίς, γιατί γίνεται τρεις φορές: στα ισπανικά, στα ελληνικά και τα αγγλικά. Στην τελευταία δε, η αίθουσα γεμίζει από κόσμο και η τελετή αλλάζει τελείως ύφος. Μεταξύ άλλων, ανάβουν προτζέκτορα που προβάλλει τους στίχους ύμνων σαν καραόκε για να τραγουδούν όλοι μαζί. Η κατάσταση είναι πραγματικά γιορτινή. Ένα ακόμα ιδιαίτερο στοιχείο της λειτουργίας είναι ότι όσοι συμμετέχουν είναι πολύ εγκάρδιοι μεταξύ τους. Θυμάμαι πως κάποια στιγμή όλοι τους με χαιρετούσαν και με έκαναν να νιώσω καλοδεχούμενη, κάτι που με συγκίνησε βαθιά.
Από τότε άρχισα να πηγαίνω συχνά, ώσπου κάποια στιγμή έγινα ευπρόσδεκτη σε μια πιο κλειστή τελετουργία η οποία αφορά πρωτίστως τους Φιλιππινέζους. Όσοι συμμετέχουν μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες, ενώ γίνονται και κάποιες προσευχές – αναγνώσματα με θεραπευτικές ιδιότητες. Σε εκείνη τη φάση υπήρχαν κάποιοι που έμπαιναν σε έκσταση, κάτι πρωτόγνωρο για εμένα, το οποίο μου έδωσε την έμπνευση για το μυστικό των κοριτσιών.

Πάντως εκτίμησα το πώς σκηνοθετικά μας εντάσσεις στον κόσμο της κοινότητας εντελώς αβίαστα και σαν να είναι κάτι που γνωρίζεις πηγαία.
Χρειάστηκε πολύ δουλειά για να καταφέρουμε να απεικονίζεται οργανικά το σύμπαν τους. Πιστεύω ότι βοήθησε πως χρησιμοποίησα και ορισμένα προσωπικά βιώματα στην αφήγηση, έτσι προέκυψε μια πειστική αλήθεια. Φυσικά, συμβουλεύτηκα επίσης πολλούς Φιλιππινέζους, οι οποίοι εντόπισαν πολλά δικά τους στοιχεία στην ταινία. Ταυτόχρονα, μου έδινε κατευθύνσεις ο προβληματισμός που υπήρχε στο μυαλό μου για το πώς νιώθεις σαν ξένος σε ένα ξένο μέρος. Όπου δεν σταματάς να εκπροσωπείς μια συγκεκριμένη κουλτούρα παρότι εσύ προσπαθείς να αναπτύξεις τις δικές σου ιδιαιτερότητες.

Θα προσθέσω εδώ πως είναι εξίσου κομβικό το ότι οι ηρωίδες είναι Φιλιππινέζες, μιλούν στη γλώσσα τους και οι ηθοποιοί σου κατάγονται από εκεί.
Αυτή ήταν μια ουσιαστική επιλογή, γιατί δεν ήθελα να έχω μια στάση του στιλ: "Ωραία τα έγραψα στο σενάριο, πες τα λόγια μου". Αντίθετα, έτσι οι χαρακτήρες μπορούσαν να βρουν τη δική τους φωνή και να γνωρίζουν ποιες φράσεις ταιριάζουν περισσότερο σε κάποιες περιστάσεις. Παρότι έχω κάνει μαθήματα ταγκάλογκ (σ.σ.: επίσημη γλώσσα των Φιλιππίνων), για να είμαι όσο το δυνατόν πιο εύστοχη στο σενάριο χρειαζόμουν βοηθό για εκφράσεις πιο καθημερινές, πιο ανεπίσημες.

Και το κάστινγκ πώς ακριβώς έγινε;
Την Άμπιγκεϊλ Λόμα, η οποία υποδύεται την Έμυ, τη βρήκαμε στο φιλιππινέζικο σχολείο. Ήταν 17 χρονών, έτσι δεν είχε καμία υποκριτική εμπειρία. Από την άλλη, η Χασμίν Κιλίπ, που ενσαρκώνει την αδερφή της, είχε παίξει σε μια μεγάλου και μια μικρού μήκους, αλλά πάλι δίχως να έχει εκπαιδευθεί επαγγελματικά ως ηθοποιός. Και οι δύο έχουν ένα διαχυτικό θάρρος και μια επιβλητική τόλμη, έτσι ήταν πολύ εύκολο να τις εμπιστευθώ για τους ρόλους τους.

Το ύφος του "Αγία Έμυ" μου θύμισε διάφορα στιλ σινεμά, όπως του Απιτσατπόνγκ Βερεσεθάκουλ, τα οποία αναζητούν τις αφανείς πνευματιστικές ή μεταφυσικές πτυχές της κοινής εμπειρίας στο πλαίσιο της πόλης. Είχες καθόλου τέτοιου είδους αναφορές;
Ναι, ο Βερεσεθάκουλ είναι από τους αγαπημένους μου! Ξέρεις, κάποιες φορές νιώθω πως όταν λέμε ότι κάτι είναι μαγικό ή απλώς δεν μπορούμε να το εξηγήσουμε, ίσως να συμβαίνει πραγματικά κι απλά το μάτι μας να μην είναι μαθημένο στο ασυνήθιστο. Εάν παρατηρήσεις αρκετά τον κόσμο, ενδεχομένως να δεις φαινόμενα που δεν περίμενες. Ήθελα να υπάρχει αυτή η ιδιότητα στην ταινία. Στο πώς θα μπορούσα να απεικονίσω στοιχεία μη απτά ή αδιόρατα στο σινεμά, με βοήθησαν πάρα πολύ οι σπουδές μου στην Καλιφόρνια. Εκεί είχαμε ένα πολύ καλό τμήμα animation, όπου εκπαιδεύεσαι ακριβώς στο πώς μπορείς να απελευθερώσεις τη φαντασία σου και να κάνεις χειροπιαστά πράγματα αδύνατα.

Έπειτα, διακριτικά, χρησιμοποιείς στοιχεία φορτισμένα με συμβολισμούς, όπως το ψάρι για παράδειγμα, το οποίο διατρέχει την ταινία σε διαφορετικές μορφές.
Πράγματι, βέβαια, δεν ήθελα η ταινία να μετατραπεί σε μια μεταφορά ή αλληγορία για κάτι. Επιδίωξα το βλέμμα της Έμυ να φορτίζει με νόημα πράγματα που αποκτούν σημασία γιατί βρίσκονται στο δικό της κόσμο. Οπότε, εάν το ψάρι εν προκειμένω δημιουργεί θρησκευτικούς συνειρμούς, αυτό οφείλεται στο πώς εκείνη προσλαμβάνει τη συγκεκριμένη εικόνα σε σχέση με τις δικές της αναφορές.

Έχουμε συνηθίσει στο σινεμά να βλέπουμε τους ανθρώπους των λαϊκών τάξεων να απεικονίζονται ως καλόκαρδοι άγιοι, ο "Κλέφτης Ποδηλάτων" είναι ένα κλασικό παράδειγμα. Εσύ, από την άλλη, δημιουργείς μια δική σου αγία από την αρχή!
Βέβαια η δική μου δεν είναι καλόκαρδη! (γέλια) Ήθελα να γίνει αποδεκτή όχι επειδή είναι κάποια εκλεκτή, αλλά ακριβώς γιατί έχει ορισμένα ελαττώματα. Ας είναι και παρορμητική και εγωίστρια, όπως ένα παιδί, που όσο απαράδεκτο κι αν είναι παραμένει αθώο.

Κάτι που υπογραμμίζεται και στο φινάλε, μία από τις αγαπημένες μου σκηνές της ταινίας. Αφού βίωσε κάτι τόσο έντονο, η Έμυ απλώς παίρνει το λεωφορείο.
Δεν το είχα σκεφτεί έτσι, να σου πω την αλήθεια. Μου φάνηκε αυτονόητο ότι θα γυρνούσε με αυτόν τον τρόπο, γιατί κι εγώ ως παιδί έχω αναμνήσεις να βλέπω Φιλιππινέζες καθώς έπαιρνα το λεωφορείο να πάω σινεμά. Μες την πόλη, επίσης, εκεί είναι το πιθανότερο να τις βρεις μαζί. Αλλά η συγκεκριμένη σκηνή μου αρέσει και εμένα, διότι η Έμυ επιβάλλεται στο χώρο. Σα να λέει, δείτε με, δε με νοιάζει.