Το εικαστικά εντυπωσιακό "Cunningham" μάς τοποθετεί στο επίκεντρο των χορογραφιών, αλλά και της ζωής του πρωτοποριακού Αμερικανού καλλιτέχνη, με τη σκηνοθέτρια Άλα Κόβγκαν να μας αποκαλύπτει τα περισσότερα μυστικά του.
Θα ήθελα να ξεκινήσω με μια αφελή ερώτηση –οφείλω να ομολογήσω ότι ο χορός δεν είναι το φόρτε μου–, αλλά πρόκειται για μια απορία που επανερχόταν στο μυαλό μου βλέποντας το ντοκιμαντέρ σας. Στη μουσική υπάρχουν οι παρτιτούρες χάρη στις οποίες μπορούν και επιβιώνουν συνθέσεις που γράφτηκαν αιώνες πριν. Όμως χορογραφίες τόσο περίπλοκες όσο του Κάνιγκχαμ, με ποιον τρόπο καταγράφονται και επιβιώνουν μέχρι σήμερα;
Δεν είναι καθόλου αφελής! Αν αναλογιστείτε πώς έχουν επιβιώσει οι παραδοσιακοί χοροί τόσων λαών, έχετε ένα μέρος της απάντησης. Άλλωστε και ο χορός δεν είναι τίποτα άλλο από μια μορφή αφήγησης. Όταν έφτασε στο σημείο να αποτελεί κομμάτι του θεάτρου και να γίνονται παραστάσεις με τον τρόπο που τις γνωρίζουμε σήμερα, τότε εφευρέθηκαν τρόποι καταγραφής των χορογραφιών. Τα χέρια λύθηκαν, φυσικά, όταν διαδόθηκε ευρέως η χρήση της κάμερας. Κάπως έτσι, στο πέρασμα των χρόνων, προέκυψε ένα αρχειακό υλικό το οποίο ήταν εξαιρετικά χρήσιμο στην περίπτωση του Κάνιγκχαμ. Διότι ξαφνικά κατέστη εφικτό να παρατηρείς την εξέλιξη μιας χορογραφίας, σε ορισμένες από τις οποίες εκείνος πρόσθετε στοιχεία ύστερα από χρόνια παραστάσεων. Βέβαια, το οπτικό υλικό δεν είναι πάντα αρκετό. Αναπόσπαστο κομμάτι της διάδοσης είναι και το προσωπικό βίωμα, όσα μοιράζεται ο χορευτής μαζί σου ας πούμε.
Η προσωπικότητα του Κάνιγκχαμ μοιάζει με εκείνο το είδος των καλλιτεχνών οι οποίοι είχαν ένα πρωτοφανές όραμα και ταυτόχρονα συμπεριφέρονταν ως επιβλητικές διάνοιες, προκαλώντας θαυμασμό αλλά και φόβο. Σήμερα μοιάζει να έχουν εκλείψει δημιουργοί με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Πιστεύω, μάλιστα, ότι εκείνος ήταν τόσο αυστηρός ώστε δύσκολα θα μπορούσε να βρει συνεργάτες αν δούλευε τώρα.
Χμ, θέτετε έναν ενδιαφέροντα προβληματισμό. Νιώθω ότι οι περιστάσεις αλλάζουν ανάλογα με το είδος του χορού. Για παράδειγμα, στον κόσμο του μπαλέτου υπάρχει μια προκαθορισμένη ιεραρχία στην οποία υπακούν όλοι. Έπειτα, παίζει ρόλο αν αναφερόμαστε στα Μπολσόι ή σε κάποιον άλλο οργανισμό. Πάντως, όλοι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν ένα συγκεκριμένο σύστημα. Ο Κάνιγκχαμ διαφοροποιήθηκε από αυτήν τη λογική. Με τις ιδέες και τις πρακτικές του είχε καταφέρει να προσελκύσει κόσμο ο οποίος αυτοβούλως επιδίωκε να γίνει μέρος της ομάδας του. Άρα, δεν πίεσε κάποιον να ακολουθήσει τη μέθοδό του, οι πόρτες ήταν πάντα ανοιχτές.
Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι δραστηριοποιήθηκε στα αμερικανικά 50s, μια εξαιρετικά περίπλοκη πολιτικά περίοδο. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ο Κάνιγκχαμ ήταν ένα παράξενο φρούτο. Είχε καινοτόμες ιδέες και αξίες για τις οποίες ήταν διατεθειμένος να ρισκάρει κυριολεκτικά τα πάντα. Ήταν ο πρώτος που είπε ότι δεν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως χορογράφο, αλλά ως χορευτή. Κατ’ επέκταση, εύλογα ήταν υπαρξιακής σημασίας για τον ίδιο η απόφαση να χορεύει στα έργα του. Γι’ αυτό κι εγώ υιοθέτησα αντίστοιχη οπτική γωνία στη σκηνοθεσία μου. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ότι ο Κάνιγκχαμ δεν υπήρξε ένας αρνητικός άνθρωπος, αλλά συχνά ήταν τρομερά απογοητευμένος. Διότι έφτιαξε ένα ολοκαίνουργιο είδος σύγχρονου χορού και, όταν πια γνώρισε την επιτυχία που τόσο επιθυμούσε, είχε φτάσει τα 45. Μπορείτε να φανταστείτε πώς ένιωσε;
Ήταν αυτονόητο για εσάς ότι μόνο μέσω της τρισδιάστατης κινηματογράφησης θα μπορούσατε να αναπαραστήσετε το ύφος του;
Ναι, ήταν απαραίτητη προϋπόθεση στο μυαλό μου από όταν είδα το "Πίνα Μπάους" του Βιμ Βέντερς. Γιατί για πρώτη φορά ένιωσα να εντυπωσιάζομαι από το 3D και από το πώς ταιριάζει στην καταγραφή του χορού. Η συγκεκριμένη τεχνική σε υποχρεώνει να είσαι παρών, να προσαρμόζεις την εμπειρία της θέασης σε μια ολότελα διαφορετική συμπεριφορά της κινούμενης εικόνας. Εν προκειμένω μας βοήθησε στην αποτύπωση και του τρόπου με τον οποίο ο Κάνιγκχαμ εκμεταλλευόταν το χώρο, στο πώς τον ενσωμάτωνε στη δραματουργία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αντιμετωπίσαμε προκλήσεις με το τρισδιάστατο. Οι χορογραφίες συνήθως ήθελαν 16 διαφορετικούς χορευτές να τρέχουν ταυτόχρονα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Με μια συμβατική κινηματογράφηση κάνεις απλώς πολλές λήψεις και μετά δουλεύεις στο μοντάζ. Με το 3D, όμως, τα πολλαπλά "κοψίματα" αποδιοργανώνουν το βλέμμα και ζαλίζουν. Έτσι, χρησιμοποιήσαμε δύο κάμερες ταυτόχρονα, για τις οποίες όμως χρειάστηκε να σκαρφιστούμε μια τύποις χορογραφία. Ώστε να ακολουθούν τις κινήσεις των χορευτών δίχως να χρειάζεται να κόβουμε τα πλάνα πολύ συχνά.
Υπήρχαν, βέβαια, επιπλέον καλλιτεχνικές προκλήσεις. Επειδή είχα δει τις ταινίες που ο ίδιος ο Κάνιγκχαμ είχε γυρίσει, επιδίωξα να μεταφράσω κινηματογραφικά τη χορογραφική του γλώσσα. Να κάνω ένα είδος σινεμά που δεν καταγράφει απλώς, αλλά εμβαθύνει και παράλληλα απευθύνεται σε ένα μαζικό κοινό, όχι μόνο σε χορευτές.
Οι ταινίες χορού, εν τω μεταξύ, δυστυχώς σπανίως γυρίζονται με αξιώσεις και επιπλέον δυσκολεύονται πολύ να βρουν διανομή στα σινεμά.
Όντως, γι’ αυτό και είμαι εξαιρετικά χαρούμενη που το ντοκιμαντέρ μου κυκλοφορεί στην Ελλάδα. Το συγκεκριμένο είδος ταινιών θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας, έτσι δυσκολευόμαστε τρομερά και να τις κάνουμε, αλλά και να τις προβάλλουμε. Βασιζόμαστε σε δίκτυα που έχουμε φτιάξει μεταξύ μας, αλλά είμαστε απομονωμένοι. Κι είναι κρίμα, αφού τα εν λόγω φιλμ, είτε είναι ντοκιμαντέρ είτε μυθοπλασία, αντιλαμβάνονται τον κινηματογράφο με όρους χορογραφικούς, εμπλουτίζοντας τις δυνατότητές του. Η ειρωνεία είναι πως όταν γεννήθηκε το σινεμά, οι πρώτοι που γύριζαν ταινίες είχαν εμμονή με το χορό. Οι περισσότερες βωβές ταινίες αποτύπωναν μπαλαρίνες, παραστάσεις, αλλά και περφόρμανς. Αργότερα, τα "Κόκκινα Παπούτσια" των Μάικλ Πάουελ και Έμερικ Πρεσμπέργκερ, μια καθαρόαιμη ταινία χορού, γέμιζαν ασφυκτικά τους αμερικανικούς κινηματογράφους. Στα 70s, τα στούντιο έδιναν ευκαιρίες σε χορογράφους όπως ο Μπομπ Φόσι να γυρίσουν τις δικές τους ταινίες και όλοι ξέρουμε τι αριστουργηματικά αποτελέσματα παρέδωσαν.
Ως σκηνοθέτρια, επειδή δεν είμαι χορογράφος, έχω πάντα ανάγκη ένα συνεργάτη δίπλα μου ώστε να με συμβουλεύει δραματουργικά. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πως οι ταινίες χορού είναι στην ουσία ένας συγκερασμός διαφορετικών καλλιτεχνικών συμπάντων. Σήμερα, βέβαια, αυτές οι ταινίες έχουν περάσει σε δυσμένεια σχεδόν, ενώ έχουν πάρα πολλά να προσφέρουν. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει θεαματική επιστροφή τα μιούζικαλ, από το "La La Land" μέχρι το "West Side Story", το οποίο παρεμπιπτόντως δεν μου άρεσε καθόλου. Ελπίζω σύντομα να πάρουμε κι εμείς σειρά…
Αλήθεια, έχει δει άραγε το ντοκιμαντέρ σας ο Βέντερς;
Ναι! Το συζητήσαμε μάλιστα σε ένα δείπνο και μου είπε περιχαρής: "Επιτέλους, δεν είμαι ο μόνος"!
Περισσότερες πληροφορίες
Cunningham
Το πορτρέτο του Αμερικανού Μερς Κάνιγκχαμ, ενός από τους σπουδαιότερους χορευτές και χορογράφους του προηγούμενου αιώνα.
