Οι ταινίες του Πολ Τόμας Άντερσον στη σωστή σειρά

Από τους σπουδαιότερους κινηματογραφικούς δημιουργούς της γενιάς του, ο 51χρονος Καλιφορνέζος Πολ Τόμας Άντερσον έχει γράψει το σενάριο και έχει σκηνοθετήσει εννιά μεγάλου μήκους ταινίες μέσα σε 25 χρόνια. Βραβευμένος σε όλα τα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ, έχει συνεργαστεί με τους κορυφαίους σύγχρονους ηθοποιούς και έχει υπογράψει μερικά ευφάνταστα βιντεοκλίπ (για τους Radiohead, τις Haim και την Φιόνα Απλ). Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε από τις "Νύχτες Πρεμιέρας" και το απρόβλητο στη χώρα μας ντεμπούτο του "Hard Eight", ενώ το "Πίτσα Γλυκόριζα" έχει ήδη βάλει γερή υποψηφιότητα για μια από τις δέκα καλύτερες ταινίες του 2022. Με αφορμή την προβολή της στις αίθουσες από τις 6/1, τακτοποιούμε αξιολογικά όλη τη φιλμογραφία του ξεκινώντας από το "Χτυπημένος Από Έρωτα" και φτάνοντας ως το αδιαφιλονίκητο αριστούργημά του.

Οι ταινίες του Πολ Τόμας Άντερσον στη σωστή σειρά

9. "Χτυπημένος Από Έρωτα" ("Punch-Drunk Love", 2002)

Όταν ακόμα ο Άνταμ Σάντλερ θεωρείτο σχεδόν απ’ όλους ένας σαχλοεμπορικός κωμικός, ο Πολ Τόμας Άντερσον του χαρίζει το ρόλο του Μπάρι. Ενός δυσλειτουργικού και μοναχικού τριαντάρη, καταπιεσμένου από τις εφτά αδελφές του, ο οποίος ερωτεύεται την εξωστρεφή Λένα (Έμιλι Γουότσον). Ανάμεσά τους, όμως, θα μπει ένα κύκλωμα εκβιαστών της ροζ τηλεφωνίας. Κι αυτή η αντισυμβατική ρομαντική κομεντί θα συνεχίσει συσσωρεύοντας παράδοξες λεπτομέρειες και σουρεαλιστικά ενσταντανέ, με τον Σάντλερ να θυμίζει κάτι ανάμεσα σε νευρωτικό Τζέρι Λιούις και αμήχανο Ζακ Τατί, περιτριγυρισμένο από ένα πολύχρωμο Λος Άντζελες βγαλμένο από Technicolor μιούζικαλ. Όχι ένας απόλυτα πετυχημένος συνδυασμός ρομάντζου και off beat χιούμορ, ο οποίος απέσπασε το βραβείο σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ Κανών.

8. "Hard Eight" (1996)

Συνδυάζοντας τη μικρού μήκους του "Cigarettes & Coffee" (1993) και τον χαρακτήρα του Φίλιπ Μπέικερ Χολ στον "Διώκτη του Μεσονυχτίου" (1988), το σκηνοθετικό ντεμπούτο του 26χρονου Π.Τ. Άντερσον είναι μια συγκινητικά πικρή μελέτη χαρακτήρων η οποία εντυπωσιάζει κατ’ αρχήν με τη σεναριακή ωριμότητά της. Αφηγούμενη τη συνάντηση τριών περιθωριακών χαρακτήρων – ενός ηλικιωμένου, κουρασμένου τζογαδόρου (Φίλιπ Μπέικερ Χολ), ενός ανυπόμονου να πλουτίσει νεαρού (Τζον Σι Ράιλι) και μιας σερβιτόρας (Γκουίνεθ Πάλτροου) σε καζίνο του Λας Βέγκας – αποκαλύπτει ζαριά τη ζαριά και ποντάρισμα το ποντάρισμα όλη τη χιμαιρική διάσταση του αμερικανικού ονείρου, το οποίο σβήνει, κουρασμένο κι αυτό, με τον πιο μελαγχολικό κι αντιηρωικό τρόπο κάτω από τις νέον επιγραφές και πάνω στην πράσινη τσόχα.

7. "Έμφυτο Ελάττωμα" ("Inherent Vice", 2014)

Έχοντας δηλώσει στο παρελθόν ("Μανόλια") το θαυμασμό του για τον Ρόμπερτ Άλτμαν, ένα μυθιστόρημα του Τόμας Πίντσον στέλνει τον Άντερσον σε ένα Λος Άντζελες των 70s που παραπέμπει άμεσα στις ταινίες του δημιουργού του "Μεγάλου Αποχαιρετισμού". Εκεί ένας χίπις ιδιωτικός ντετέκτιβ (Γιόακιν Φίνιξ) αναλαμβάνει να ερευνήσει μια υπόθεση εξαφάνισης, η οποία αποδεικνύεται επικίνδυνα πολύπλοκη. Το υποψήφια για δυο Όσκαρ (διασκευασμένο σενάριο, κοστούμια) νεονουάρ αποτυπώνει με νοσταλγικό σαρκασμό το τέλος μιας ολόκληρης εποχής ρομαντικών ψευδαισθήσεων. Με cool ειρωνεία και μια δεξιοτεχνική αμφισημία που καλύπτει χαρακτήρες και κίνητρα, ο Πολ Τόμας Άντερσον προχωρά βαθιά στην πολύβουη καλιφορνέζικη "έρημο" και αναδεικνύει διακριτικά όλα τα έμφυτα ελαττώματα του μεγάλου αμερικανικού μύθου. Καυστικός και ταυτόχρονα συναισθηματικός, περιγράφει τη θολωμένη περίοδο της αντικουλτούρας σαν μια υπέροχα γλυκόπικρη ουτοπία, τοποθετώντας στο κέντρο της ιστορίας του ένα αντισυμβατικά ρομαντικό και αναπάντεχα συγκινητικό love story.    

6. "Μανόλια" ("Magnolia", 1999)

Στα πρότυπα των "Στιγμιοτύπων" του Ρόμπερτ Άλτμαν, η τρίτη ταινία του Π.Τ. Άντερσον είναι ένα ψηφιδωτό συμπτώσεων, απρόοπτων συναντήσεων και διασταυρωμένων πεπρωμένων κατά τη διάρκεια ενός 24ώρου στο Λος Άντζελες. Ο σκηνοθέτης δίνει στην έννοια της μοίρας τραγικές διαστάσεις (με βιβλικές αναφορές – η βροχή των βατράχων) και ακτινογραφεί με ακρίβεια την αλλοτριωμένη καθημερινότητα της σύγχρονης μεγαλούπολης. Παράλληλα, μέσα από μια περίτεχνη δραματουργία αναπτύσσεται ένας στοχαστικός λόγος πάνω στην εξουσία, την αλλοτρίωση και την υπαρξιακή αγωνία. Ρεσιτάλ ηθοποιίας από ένα all star cast, (Τζούλιαν Μουρ, Γουίλιαμ Μέισι, Τζέισον Ρόμπαρντς, Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν, Τζον Σι Ράιλι, Μελόρα Γουόλτερς, Φίλιπ Μπέικερ Χολ), με τον Τομ Κρουζ να αποσπά μια από τις τρεις οσκαρικές υποψηφιότητες (συν σεναρίου και μουσικής για την Έιμι Μαν) της τρίωρης ταινίας, η οποία βραβεύτηκε με την Χρυσή Άρκτο στο φεστιβάλ Βερολίνου.

5. "Πίτσα Γλυκόριζα" ("Licorice Pizza", 2021)

Επιστροφή στην Πόλη των Αγγέλων και στη δεκαετία του ’70, τον αγαπημένο χωροχρονικό προορισμό του Άντερσον, ο οποίος υιοθετεί στην τελευταία ταινία του ένα ανάλαφρο και cool, πάντα περιπαικτικό όμως αφηγηματικό ύφος. Στην "Πίτσα Γλυκόριζα" ο έφηβος Γκάρι Βάλενταϊν (Κούπερ Χόφμαν) και η 25χρονη Αλάνα Κέιν (Αλάνα Χάιμ) έρχονται αντιμέτωποι με το μέλλον τους σ’ ένα ιστορικό μεταίχμιο προσδοκιών και διαδοχικών διαψεύσεών τους, οι οποίες παραμονεύουν διακριτικά σε κάθε γωνιά του κάδρου και πίσω από τους στίχους των ποπ/ροκ μελωδιών που πλημμυρίζουν αυτή την αέρινα βιτριολική σάτιρα, πικρά νοσταλγική αναπόληση και αναζωογονητικά φρέσκια κωμωδία. Πάνω και πριν απ’ όλα, μια "πειραγμένη" ιστορία ενηλικίωσης στο κέντρο μιας ειρωνικής, πολύχρωμης, διασκεδαστικής και περίτεχνης τοιχογραφίας των αμερικανικών 70s.

4. "The Master" (2012)

Ο Φρέντι Κιούελ (Γιόακιν Φίνιξ), αλκοολικός και άνεργος βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκει καταφύγιο στη σέκτα του χαρισματικού Λάνκαστερ Ντοντ (Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν), ο οποίος περιδιαβαίνει την Αμερική του ’50 προπαγανδίζοντας το πνευματικό κίνημά του "The Cause". Η εξουσία, η κυριαρχία πάνω στο πλήθος και η απληστία για πάντα κάτι μεγαλύτερο είναι το κίνητρο των περισσοτέρων bigger than life χαρακτήρων του Άντερσον. Έργο σκηνοθετικής και σεναριακής ωριμότητας, γεμάτο αναφορές στο κινηματογραφικό παρελθόν (από τον Τζον Χιούστον και τον Όρσον Γουέλς στον Γουίλιαμ Γουάιλερ και τον Τζορτζ Στίβενς), αλλά και πρωτότυπες, συναρπαστικές ιδέες, το "The Master" ακτινογραφεί πανοραμικά την μεταπολεμική αμερικανική πραγματικότητα και κοστολογεί μέχρι σεντς το τίμημα τού να γίνεις περιζήτητο μέλος της. Βραβεία σκηνοθεσίας και ερμηνειών στο φεστιβάλ Βενετίας, τρεις οσκαρικές υποψηφιότητες (για το πρωταγωνιστικό δίδυμο και την Έιμι Άνταμς).

3. "Ξέφρενες Νύχτες" ("Boogie Nights", 1997)

Η showbiz, όπως κάθε λαμπερός κόσμος χλιδής και υποσχέσεων, δεν θα μπορούσε να μην έχει κι αυτή τη σκοτεινή συνείδησή της. Οι "Ξέφρενες Νύχτες" μας ταξιδεύουν στην επιφανειακά φανταχτερή, απόλυτα κιτς και φτηνά απελευθερωμένη πορνό βιομηχανία των 70s, όπου ο Ντερκ Ντίγκλερ (Μαρκ Γουόλμπεργκ) είναι το ανερχόμενο αστέρι της και ο Τζακ Χόρνερ (Μπαρτ Ρέινολντς) ένας από τους… οραματιστές σκηνοθέτες της. Η πετυχημένη συνύπαρξή τους, όμως, θα αποδειχτεί ένα ακόμα απατηλό success story μέσα σε ένα σύμπαν σκηνοθετημένης απόλαυσης. Μια βιομηχανία "ρεαλισμού" όπου τίποτα (από τον οργασμό ως τα συναισθήματα) δεν είναι αληθινό κι ο Άντερσον το αποκαλύπτει με πάταγο και γνήσια σκορσεζική μεγαλοπρέπεια. Η σεναριακή δεξιοτεχνία του τού έφερε την πρώτη οσκαρική υποψηφιότητά του και η σκηνοθετική βιρτουοζιτέ του τον έφερε στην πρώτη γραμμή των ανερχόμενων Αμερικανών δημιουργών.

2. "Αόρατη Κλωστή" ("Phantom Thread", 2017)

Ένας μέντορας, ένας ακόλουθος και μια τρίτη, αποσταθεροποιητική παρουσία. Θέματα πίστης και εξουσίας, εμμονής, φαντασιώσεων και παραπλάνησης. Το κινηματογραφικό σύμπαν του Π.Τ. Άντερσον μετακομίζει στο Λονδίνο του ’50, όπου ο Ρέινολντς Γούντκοκ (Ντάνιελ Ντέι Λιούις) είναι ένας διάσημος μόδιστρος, η αδελφή (Λέσλι Μάνβιλ) του οποίου ελέγχει την αυστηρή και σχολαστική καθημερινότητά του. Σ’ αυτήν θα εισβάλλει η Άλμα (Βίκι Κριπς), μια θεληματική νεαρή η οποία θα γίνει μούσα και ερωμένη του. Ο Άντερσον περιγράφει τις σχέσεις του ασύμμετρου αυτού τριγώνου με τη φινέτσα ενός εμμονοληπτικού με τη λεπτομέρεια σινε-μόδιστρου. Φέρνοντας στο νου τα απολύτως ζυγισμένα, εικαστικής τελειότητας καδραρίσματα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ανασυνθέτει έναν κόσμο ψυχρής κομψότητας και ανομολόγητου πάθους, αυστηρής καλλιτεχνικής δημιουργίας και απεγνωσμένης προσπάθειας για ανθρώπινη επικοινωνία. Καθώς εσωτερικοί λαβύρινθοι (σκάλες, διάδρομοι, μισάνοιχτες πόρτες) αντιπαρατίθενται σε ανοιχτά φυσικά τοπία και η Άλμα αρχίζει να διεκδικεί τον Ρέινολντς από την Σίριλ, κάθε καλοϋπολογισμένη βελονιά γίνεται ξεκάθαρα μια επίδειξη ισχύος. Αλλά όποιος πάρει τελικά τον έλεγχο πρέπει να προετοιμασμένος πως… θα χυθεί αίμα.

1. "Θα Χυθεί Αίμα" ("There Will Be Blood", 2007)

Έτσι κατακτήθηκε η Δύση κι έτσι χτίστηκε η Αμερική. Από ανθρώπους σαν τον Ντάνιελ Πλέινβιου (Όσκαρ ερμηνείας για τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις) του μυθιστορήματος "Oil!" του Άπτον Σινκλέρ, έναν πολυμήχανο χρυσοθήρα ο οποίος στην αυγή του νέου αιώνα θα μετατραπεί σε πολυεκατομμυριούχο πετρελαιά. Για να το πετύχει θα χρειαστεί να προδώσει, να εξαπατήσει και να σκοτώσει, για να απομείνει στο τέλος μόνος του, κλεισμένος σαν άλλος Τσαρλς Φόστερ Κέιν στο κάστρο του. Είναι άλλωστε η φιγούρα του Όρσον Γουέλς, αλλά και ο σκηνοθετικός του οίστρος που εμπνέουν τον φιλόδοξο Πολ Τόμας Άντερσον σε ένα μεγαλύτερο κι απ’ τη μεγάλη οθόνη έπος, φτιαγμένο όμως με το μινιμαλιστικό τρόπο ενός χειροτεχνήματος. Μεγαλόπνοο και εσωστρεφές, το αντι-γουέστερν του συναρπάζει με την πολυπλοκότητα και την κινηματογραφική του τόλμη, κρατώντας καλά κρυμμένο μέσα του ένα συγκινητικό δράμα – αυτό του ανθρώπου που έδωσε την ψυχή του για να αποκτήσει άπλετη θέα (πλέινβιου) στη νέα αμερικανική πραγματικότητα.