Όταν πριν από 21 χρόνια έκανε πρεμιέρα το πρώτο "Matrix", οι ηθικοί προβληματισμοί που έθιγε σε σχέση με τη ραγδαία αποίκηση της ανθρώπινης εμπειρίας από την τεχνολογία, έμοιαζαν εξίσου μακρινοί με την εποχή στην οποία διαδραματιζόταν η ταινία. Ωστόσο σήμερα το τοπίο έχει αλλάξει άρδην. Και παρότι, ευτυχώς, δεν μοιάζει με τον δυσοίωνο κόσμο που δημιούργησαν οι Λάνα και Λίλι Γουατσόφσκι, είναι ευκολότερο να οραματιστούμε το ενδεχόμενο. Από την άλλη, το "Matrix Resurrections" έρχεται σε μια κινηματογραφική εποχή αγνώριστη σε σχέση με εκείνη που λανσαρίστηκαν οι πρώτες ταινίες. Τότε, το sci-fi franchise των Γουατσόφσκι, πέραν των δισεκατομμυρίων δολαρίων που έφερε, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην παγκόσμια ποπ κουλτούρα, διευρύνοντας δραματικά τις τεχνικές δυνατότητες του σινεμά. Τώρα, όμως, αποτελεί ένα ακόμα σίκουελ σε μια θάλασσα από reboots και αναβιώσεις. Χωρίς τη Λίλι πίσω από την κάμερα, αλλά με τους διαχρονικούς συνεργάτες Ντέιβιντ Μίτσελ ("Cloud Atlas") και Αλεξάνταρ Χέμον στο σενάριο, μία είναι η απορία που κυριαρχεί ενόψει της πρεμιέρας του "Resurrections": τι καινούργιο έχει να μας πει το τέταρτο "Matrix";
Ένα προϊόν πένθους
Με την ποιοτική σειρά "Sense8" να έχει ολοκληρωθεί, η Λίλι Γουατσόφσκι συνέχισε να δουλεύει για την τηλεόραση ("Work in Progress"), παρατείνοντας το διάλειμμά της από τον κινηματογράφο. Και η αδερφή της Λάνα δεν θα εφορμούσε σε μια σόλο προσπάθεια αν αυτή δεν είχε προκύψει από την ανάγκη να ξεπεράσει μια οδυνηρή εμπειρία. Η απώλεια των γονιών, τους οποίους φρόντιζε μέχρι το θάνατό τους, έφερε ένα δυσβάσταχτο πένθος και η Λάνα σκαρφίστηκε μια ιστορία για να το ανακουφίσει. Σε αυτήν ανέστησε δύο άλλα αγαπημένα πρόσωπα που είχαν χαθεί, τον Νίο και την Τρίνιτι. Κάπως έτσι ξεκίνησε η περιπέτεια του "Resurrections", το οποίο ξαναπιάνει την αφήγηση είκοσι χρόνια μετά τα γεγονότα του "Revolutions" (2003). Θυμίζουμε ότι στο φινάλε της τριλογίας τόσο ο χαρακτήρας της Κάρι-Αν Μος όσο κι εκείνος του Κιάνου Ριβς είχαν πεθάνει. Ο τελευταίος, μάλιστα, όπως αρμόζει στη μεσσιανική ιδιοσυγκρασία του, θυσιάστηκε ώστε η ανθρωπότητα να μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στη ζωή στο Matrix ή στον αληθινό κόσμο. Έτσι επήλθε η ειρήνη ανάμεσα στις πανίσχυρες Μηχανές και τους ανθρώπους, μια εύθραυστη εκεχειρία η οποία δεν κράτησε καιρό, όπως έχουμε δει σε έργα που πλαισιώνουν το franchise, όπως το βιντεοπαιχνίδι "Matrix Online". Οι Γουατσόφσκι έως τώρα δείχνουν να τιμούν όσες αλλαγές ή προσθήκες έχουν γίνει σε μη κινηματογραφικά περιβάλλοντα, όπως ο θάνατος του Μορφέα στο γκέιμ που οδήγησε στην αντικατάσταση του Λόρενς Φίσμπερν από τον Γιάγια Αμπντούλ-Ματίν ΙΙ. Για το "Resurrections" δεν θα προδώσουμε πολλά πέραν της βασικής πλοκής. Ο Νίο έχει πλήρη άγνοια του παρελθόντος του και ζει ως Τόμας Άντερσον μια κοινότοπη καθημερινότητα, στην οποία δεν αναγνωρίζει ούτε την Τρίνιτι. Την κατάσταση θα ανατρέψει ο Μορφέας, ο οποίος θα συνδέσει ξανά τον ήρωα με το σύμπαν του Matrix, όπου ένας καινούργιος εχθρός απειλεί να ταράξει την ισορροπία του κόσμου.
Στην έρημο του πραγματικού
Το ότι ο κόσμος που ζούμε δεν είναι παρά μια ψηφιακή χίμαιρα και ο άνθρωπος ένας δούλος των μέσων που ο ίδιος παρήγαγε, έχοντας χάσει κάθε επαφή με την αλήθεια, ήταν μια ανησυχία καίρια αν και πρόσκαιρη όταν κυκλοφορούσε το "Matrix" λίγο πριν την αυγή ενός γεμάτου υποσχέσεις 21ου αιώνα. Αν μη τι άλλο, τότε το μέλλον διαφαινόταν λαμπρό και το ίντερνετ ήταν ακόμα κάτι εξωτικό για τους περισσότερους. Σήμερα, όμως, που η βιωμένη εμπειρία είναι συνεχώς online και η ανθρώπινη δραστηριότητα σε διαρκή καταγραφή, από τους καρδιακούς παλμούς μέχρι τις ερωτικές σχέσεις, ίσως ο φόβος ότι έχουμε στερηθεί τη βούλησή μας να είναι εντονότερος. Ή μήπως όχι;
Φιλοσοφική αφετηρία του "Matrix", μαζί με την πλατωνική Αλληγορία του Σπηλαίου, αποτελεί το διάσημο βιβλίο του Ζαν Μποντριγιάρ "Ομοιώματα και προσομοίωση", το οποίο εμφανίζεται στη βιβλιοθήκη του Νίο νωρίς στην πρώτη ταινία. Στις σελίδες του, ο Γάλλος φιλόσοφος εξηγεί ότι καθώς ζούμε στην εποχή των εικόνων, όπου καθετί αποτελεί αντίγραφο, η πραγματικότητα έχει αντικατασταθεί από απομιμήσεις πίσω από τις οποίες, όμως, δεν υπάρχει τίποτα. Η αλήθεια είναι μια έννοια που αδυνατούμε να συλλάβουμε, γι’ αυτό και συμβολικά ο Νίο χρειάζεται να πάρει ένα χάπι ώστε να ξεπεράσει τις αυταπάτες του. Ωστόσο έτσι αποκαλύπτεται ακόμα μία πτυχή του ανθρώπινου ψυχισμού, η οποία υπογραμμίζεται στο φινάλε του "Revolutions". Η γνώση του πραγματικού δεν προϋποθέτει πως ο άνθρωπος θα το επιλέξει αυτονόητα αντί της προσομοίωσης. Εάν ο αληθινός κόσμος δεν προσφέρει παρά πόνο, τότε η ζωή μέσα σε μια τέλεια ψευδαίσθηση συνιστά απελευθερωτική εναλλακτική.
Εξάλλου, για να αποτολμήσουμε μια πονηρή εικασία, ίσως έχουμε ήδη επιλέξει την απομίμηση της πραγματικότητας. Ο εαυτός έχει εν πολλοίς κατακερματιστεί στα προφίλ των διαφορετικών social media που δημιουργούν περισσότερους περισπασμούς από όσους καθένας μας μπορεί να διαχειριστεί. Στον υπερθετικό βαθμό, η offline ύπαρξη μοιάζει πολύ πιο δυσάρεστη από ένα καλογυαλισμένο feed. Όσο δυσκολεύει η ζωή εκτός σύνδεσης, τόσο περισσότερο χρόνο μοιάζει να αφιερώνουμε στο (doom)scrolling, που προσφέρει μια παράξενη αίσθηση οικειότητας και ασφάλειας. Μια χούφτα μπλε χαπάκια, λοιπόν, και ctrl+F5.
Και multi και meta-verse
Μεταξύ των θεματικών που θίγονται στο "Resurrections" είναι εκείνες της meta αυτοαναφορικότητας και των εφικτών παράλληλων διαστάσεων ("multiverse"). Έννοιες που σαφώς προϋπήρχαν στα προηγούμενα φιλμ, εδώ όμως φορτίζονται με πολλαπλάσιο νόημα. Αρχικά, όπως έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια στο Χόλιγουντ, λέγε με και "Deadpool", η ίδια η αφήγηση του σίκουελ κάνει συχνές αναγωγές στον εαυτό της. Είτε με ανοιχτά σχόλια (εν προκειμένω στην ίδια τη Warner Bros) είτε μέσω της ειρωνείας που συνοδεύει ένα θέαμα το οποίο αναγνωρίζει ότι πρόκειται για κατασκεύασμα (θα μας θυμηθείτε στην ξεκαρδιστική εμφάνιση του Μεροβίγγειου). Έπειτα, η κυκλοφορία του "Resurrections" έρχεται λίγο μετά την ανακοίνωση του Μαρκ Ζάκερμπεργκ ότι βρίσκεται προ των πυλών η δημιουργία του metaverse. Ενός digital κόσμου, δηλαδή, όπου υλική και ψηφιακή υπόσταση συνυπάρχουν αρμονικά(;), φέρνοντας ένα βήμα πιο κοντά το κωδικοποιημένο virtual reality που μας σύστησε το "Matrix". Διόλου τυχαία, ο Ριβς σε μια πρόσφατη συνέντευξή του διερωτήθηκε απογοητευμένος: "Δεν γίνεται το metaverse να μη δημιουργηθεί από το Facebook"; Κιάνου, σε νιώθουμε, αλλά προς το παρόν παίζει σοβαρά να γίνει δυνάστης μας ένας τύπος από τη Σίλικον Βάλεϊ…
Ακόμη, το "Resurrections" υπενθυμίζει μια καινοτομία που έφεραν οι Γουατσόφσκι στο εμπορικό σινεμά, αυτήν των πολλών ταυτόχρονων πραγματικοτήτων εντός μιας ταινίας. Οι μάχες του Νίο δίνονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα καθώς αλλάζουν οι προσομοιώσεις που "τρέχουν", δίχως όμως να διαρρηγνύεται η αφηγηματική συνοχή του φιλμ. Αντίστοιχο μοτίβο υιοθέτησαν τα υπερηρωικά μπλοκμπάστερ της Marvel, με αποκορύφωμα το πρόσφατο "Spider-Man: No Way Home", όπου στο σύμπαν του super hero εισβάλλουν αντίπαλοι από το παρελθόν. Με αυτό τον τρόπο, τα στούντιο βρήκαν τον τέλειο τρόπο οι ταινίες τους να ανακυκλώνονται για πάντα. Αφού όλες οι πραγματικότητες είναι δυνατές, τότε γίνεται να βρεθούν όλες οι πιθανές εξηγήσεις για την επιστροφή ακόμα και των "νεκρών" χαρακτήρων. Ξανά και ξανά… Ύστερα, ακόμα και οι καθαυτό ταινίες πια υπάρχουν σε ένα ιδιότυπο multiverse: το "Resurrections" ανεβαίνει τόσο στις μαρκίζες όσο και στους αμερικάνικους σέρβερ του HBO Max…
Συνοψίζοντας, το "Matrix Resurrections" ίσως δεν είναι το σίκουελ που είχαμε ανάγκη. Σίγουρα δεν εφευρίσκει τον τροχό από την αρχή ούτε πρόκειται να αλλάξει ζωές, επιδεικνύοντας μάλιστα φλύαρες σκηνοθετικές εμπνεύσεις. Παραμένει, από την άλλη, ένα άκρως θεαματικό δείγμα σινεμά που θα απολαύσουν όσοι πεθύμησαν να ξαναδούν τον Νίο να αποφεύγει σφαίρες σε αργή κίνηση για το καλό της ανθρωπότητας. Αποτελεί, επίσης, μια καλή ευκαιρία διαφυγής στη σκοτεινή αίθουσα, αφού όπως γράφει στο "Perfect Crime" και ο Μποντριγιάρ: "Reality is a bitch".
Γουατσόφσκι best of
"Παράνομα Δεμένες" (1996)
Ένα νεο-νουάρ με διάχυτη queer σεξουαλική ένταση, ανατρεπτική εξέλιξη και θαρραλέα σκηνοθεσία, το ντεμπούτο του σκηνοθετικού διδύμου αποτελεί μέχρι σήμερα ό,τι πιο ενδιαφέρον έχει επιδείξει κινηματογραφικά.
"Sense8" (2015-2018)
Εδώ οι Γουατσόφσκι ξεπερνούν τους εαυτούς τους. Η sci-fi σειρά για λογαριασμό του Netflix ήταν μια από τις λίγες τότε που έσμιξε χαρακτήρες διαφορετικών σεξουαλικών και πολιτισμικών καταβολών σε ένα εντυπωσιακό τηλεοπτικό πακέτο.
