Με αφορμή το νέο πρωταγωνιστικό ρόλο της στην ταινία «Πράσινη Θάλασσα» (Αγγελική Αντωνίου), όπου ενσαρκώνει μια γυναίκα με αμνησία που θυμάται μόνο να μαγειρεύει, συνομιλούμε με την καταξιωμένη ηθοποιό Αγγελική Παπούλια για την καινούρια κινηματογραφική δουλειά αλλά και για το σύνολο της καριέρας της.
Όταν δουλεύετε ένα ρόλο ο οποίος βασίζεται σε προϋπάρχον υλικό, όπως εν προκειμένω το βιβλίο της Ευγενίας Φακίνου («Για να δει τη θάλασσα»), βοηθάει την ερμηνεία σας να το μελετήσετε;
Αυτό διαφέρει ανάλογα την περίπτωση. Εδώ η Αγγελική είχε κάνει μια διασκευή του μυθιστορήματος με σημαντικές αλλαγές, επομένως το σενάριό της ήταν αρκετό για να δουλέψουμε πάνω στην ερμηνεία. Σταθήκαμε ιδιαίτερα στο γεγονός πως η ηρωίδα έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία την καθορίζουν εις βάθος. Έπειτα, μελετήσαμε τη σχέση που έχει ο ρόλος μου με εκείνο του Γιάννη Τσορτέκη, η οποία δεν είναι ακριβώς φιλική αλλά ούτε και ερωτική.
Έχει ενδιαφέρον, πάντως, ότι ο χαρακτήρας σας αναπτύσσεται εσωτερικά, χωρίς δηλαδή εξωγενείς παράγοντες να μας κατευθύνουν ως προς το ποια πραγματικά είναι. Αντίθετα, την ακολουθούμε βήμα-βήμα και ανακαλύπτουμε μαζί με εκείνη όσα χρειάζεται.
Ήταν κάτι που και εγώ ήθελα να εξερευνήσω, διότι με δελέασε η συνθήκη της αμνησίας. Να καταλάβω δηλαδή πώς κινείσαι, πώς σκέφτεσαι όταν βρίσκεσαι σε αυτήν τη φοβερή κατάσταση. Προσωπικά το αντιμετώπισα σαν να υπάρχω σε ένα κενό. Όπως δηλαδή υπάρχει κενό στη μνήμη, έτσι κενή είναι και η ύπαρξη. Γιατί, εξάλλου, οι αναμνήσεις είναι που μας καθορίζουν. Στο πλαίσιο της έρευνας, μάλιστα, είχα παρακολουθήσει κάποια βίντεο ηλικιωμένων οι οποίοι αρχίζουν να μην θυμούνται και παράλληλα επικοινώνησα με έναν ειδικό γιατρό πάνω στο θέμα. Συνειδητοποίησα τότε πως αυτοί οι άνθρωποι, επειδή χάνουν σημαντικές πληροφορίες, γίνονται περισσότερο ευάλωτοι και εύπλαστοι. Κατ' επέκταση, όταν έχεις χάσει το παρελθόν σου είναι αναπόφευκτο να δώσεις όλη την προσοχή στο παρόν. Γιατί αυτό είναι όλο που έχεις, δεν υπάρχουν αναφορές από παλιά δεν μπορείς, για παράδειγμα, να νοσταλγήσεις. Κάπως έτσι συμβαίνει και με την ηρωίδα της ταινίας, αφού δεν έχει ούτε μέλλον ούτε παρελθόν.
Πρόκειται περί σύμπτωσης, αλλά η «Πράσινη Θάλασσα» θίγει το ζήτημα της μνήμης όπως παρόμοια συνέβη πρόσφατα στα «Μήλα». Με την έννοια ότι ο άνθρωπος σήμερα φαίνεται να θέλει ταυτόχρονα να διατηρήσει πάση θυσία τις αναμνήσεις του, αλλά και να τις διώξει ώστε να ξεκινήσει από την αρχή.
Πιστεύω υπάρχουν θετικά και αρνητικά στις δύο περιπτώσεις. Όσον αφορά το χαρακτήρα μου, νομίζω ότι είναι ανοιχτός να εκμεταλλευτεί τις νέες δυνατότητες που του παρουσιάζονται. Η Άννα είναι ελεύθερη να δημιουργήσει μια νέα εκδοχή του εαυτού της κάνοντας μια ολική επαναφορά. Σπάνια σου δίνεται μια τέτοια ευκαιρία στη ζωή.
Με έναν τρόπο αυτή δεν είναι και η δουλειά του ηθοποιού; Μέσω των ρόλων του να αποκτά νέους εαυτούς; Διατηρώντας, φυσικά, τα δικά του στοιχεία.
Φυσικά, σε κάθε νέο ρόλο επικεντρώνομαι σε ορισμένες εκδοχές ή ποιότητες που έχει ο χαρακτήρας τον οποίο ενσαρκώνω για να τονιστούν παραπάνω. Δημιουργούνται έτσι κάποιες νοητές διακλαδώσεις τις οποίες εξετάζω με επιμονή και φροντίδα για να δω πού θα με οδηγήσουν.
Την ίδια στιγμή, εδώ μοιάζει να δουλεύετε πάνω σε «λευκό χαρτί», εφόσον η ηρωίδα δε φαίνεται να γνωρίζει τίποτα για εκείνη. Σας βοηθάει αυτό το πλαίσιο να «απελευθερωθείτε» ερμηνευτικά;
Η αλήθεια είναι πως στην πραγματικότητα είχαμε συζητήσει πολύ με την Αγγελική για το πώς θα μπορούσε να είναι η Άννα. Θυμάμαι κιόλας ότι είχαμε δει κάποιες ταινίες για να εμπνευστούμε, όπως τη «Ψυχή και το Σώμα» της Ίλντικο Ενιέντι όπου η λιτότητα και ο χαμηλός τόνος είναι συγγενή χαρακτηριστικά με την «Πράσινη Θάλασσα». Και στις δύο υπάρχει κάτι αινιγματικό έτσι ώστε να μην προδίδονται οι προθέσεις των ηρώων. Αυτή ήταν μία από τις κατευθύνσεις που δουλέψαμε ιδιαίτερα. Έπειτα, μια βασική αναφορά μας ήταν η εξαιρετική Αλεξάντρα Μπόρμπελι που πρωταγωνιστεί στην ταινία της Ενιέντι.
Αλήθεια, πού έγιναν τα γυρίσματα της «Πράσινης Θάλασσας»;
Σε μια ταβέρνα στην Ελευσίνα η οποία ήταν εγκαταλελειμμένη, αλλά αναμορφώθηκε για τις ανάγκες της ταινίας. Εκεί μοιραστήκαμε μια ιδιαίτερη εμπειρία διότι έτυχε κάτι σπάνιο. Ο τόπος που περιγράφεται στο σενάριο να είναι και το ακριβές μέρος όπου γίνονται τα γυρίσματα. Ξέρετε, συνήθως δεν συμβαίνει αυτό, έτσι ήταν με έναν τρόπο μια πολυτέλεια για εμάς. Οπότε και στις σελίδες, αλλά και στην πραγματικότητα η ηρωίδα όταν έβγαινε από την ταβέρνα αντίκριζε τη θάλασσα. Η σύνδεση αυτή μου δημιουργούσε ένα όμορφο συναίσθημα.
Ο χαρακτήρας της Άννας είναι εκ διαμέτρου αντίθετος από εκείνον της αστυνομικού Ελισάβετ που ενσαρκώσατε στο «Θαύμα της Θάλασσας των Σαργασσών». Άραγε για αυτό αποδεχτήκατε το ρόλο; Εκτός του ότι πάτε από θάλασσα σε θάλασσα...
Δε θα το έλεγα, γιατί τυχαίνει όσα κάνω να μου αρέσουν πολύ έτσι κι αλλιώς. Δεν είμαι δηλαδή από εκείνους που επιδιώκουν να κάνουν τελείως καινούρια πράγματα κάθε φορά, για να διαφέρουν από τα προηγούμενα. Απλώς την περίοδο που η Αγγελική μου πρότεινε το ρόλο ήμουν σε μια στιγμή που με ενδιέφερε πραγματικά να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο χαρακτήρα.
Εάν κάνετε μια αναδρομή στην καριέρα σας, υπάρχει κάποιος χαρακτήρας που δυσκολευτήκατε να βρείτε μέσα σας;
Τολμώ να πω αυτός ήταν της Ελισάβετ, γιατί ήταν κάτι καθόλου οικείο σε εμένα και δεν ήξερα πώς να το προσεγγίσω. Μάλιστα, θυμάμαι είχα φτάσει στο σημείο να πω στο Σύλλα (σ.σ.: Τζουμέρκα, το σκηνοθέτη) πως δεν γίνεται να τα καταφέρω, ακριβώς επειδή είχα μια πολύ μεγάλη απόσταση να διανύσω για να τη «συναντήσω». Εδώ να πω πως ο Σύλλας είχε επιμονή και με βοήθησε πολύ ώστε να ερμηνευτεί ο ρόλος όπως έπρεπε.
Με δεδομένο το εύρος σας, ωστόσο, δεν έχετε πρωταγωνιστήσει σε αντίστοιχα μεγάλο αριθμό ταινιών. Θα πρέπει σίγουρα να έχετε αρνηθεί πολλές προτάσεις.
Ο λόγος είναι απλός, τα τελευταία χρόνια δουλεύω πολύ στο θέατρο. Επομένως η παρουσία μου εκεί ήταν αναγκαία σε έντονο βαθμό, οπότε υπήρξα επιλεκτική στο ποιες ταινίες θα γυρίσω. Εννοείται πως προτεραιότητα είχαν άνθρωποι με τους οποίους έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές, έτσι νιώθω περισσότερη εμπιστοσύνη για την ποιότητα της δουλειάς. Παράλληλα, ταξίδεψα και ταξιδεύω ακόμα αρκετά στο εξωτερικό δουλεύοντας στο θέατρο. Έτσι, ο χρόνος μου έχει περιοριστεί σημαντικά. Σε κάθε περίπτωση, από την άλλη, δε θέλω να κάνω πράγματα τα οποία δεν με εκφράζουν έστω και λίγο.
Μέσα στη φούρια, λοιπόν, των πολλών δουλειών, προλαβαίνετε ποτέ να κάνετε ένα βήμα πίσω και να αναλογιστείτε πράγματα που έχετε πετύχει; Γιατί, αν μη τι άλλο, ερμηνείες όπως η δική σας στον «Κυνόδοντα» έχουν ήδη αφήσει εποχή.
Για να είμαι ειλικρινής, τώρα που με ρωτάτε το αναλογίζομαι και εγώ... Οφείλω να ομολογήσω πως κυρίως σκέφτομαι το χρόνο που έχω μοιραστεί με τους ανθρώπους με τους οποίους κάναμε μια ταινία. Διότι, αναπόφευκτα, αλλιώς τη βλέπετε εσείς και αλλιώς εγώ που τη βίωσα. Κι η αλήθεια είναι πως όταν κάνουμε γυρίσματα δεν σκεφτόμαστε τι θα γίνει μετά. Κανείς δε γνώριζε πως ο «Κυνόδοντας», μιας και το αναφέρατε, θα έχει την επίδραση που είχε. Κατευθείαν το μυαλό μου πηγαίνει σε εκείνο το καλοκαίρι που βρισκόμασταν στο σπίτι, εκεί όπου ζήσαμε τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας, αγνοώντας το μέλλον. Αυτή η σκέψη με χαροποιεί.
Κατ' επέκταση, σημαίνει κάτι διαφορετικό για εσάς το να παίζετε στη σκηνή από το σετ;
Η λειτουργία μένει αναλλοίωτη, δεν θεωρώ πως γίνονται αλλιώς τα πράγματα. Απλά στο σινεμά η ύπαρξη της κάμερας δημιουργεί άλλες κλίμακες και απαιτεί από εσένα κάποιες αντίθετες από το θέατρο συμπεριφορές. Όπως για παράδειγμα η εξωστρέφεια η οποία είναι αναπόφευκτη στο θέατρο, σε ένα πλατό πρέπει να μεταφραστεί σε εσωτερικευμένη ένταση και προσοχή σε αφανείς λεπτομέρειες. Παρατηρούμε επίσης πως τελευταία έχουν αυξηθεί οι δουλειές που αναλαμβάνετε από το εξωτερικό. Πώς προέκυψε αυτό; Συμπτωματικά με έναν τρόπο, αλλά μου αρέσει πολύ να συνεργάζομαι με καλλιτέχνες οι οποίοι δεν προέρχονται από την ίδια χώρα με εμένα, αλλά επικοινωνούμε σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Επιπλέον, μου φαίνεται τρομερά δημιουργικό να έχω τη δυνατότητα να συνεννοούμαι με ανθρώπους οι οποίοι έχουν άλλα βιώματα και αναφορές. Αυτή η διαδικασία με κρατά σε εγρήγορση.
Σε πρόσφατη συνέντευξή σας είχατε σχολιάσει κάτι ενδιαφέρον σε σχέση με το #MeToo. Είχατε πει μεταξύ άλλων πως ως ηθοποιός προσπαθούσατε πάντα να έχετε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον στις δουλειές σας, οπότε ενώ γνωρίζετε καλά τι συμβαίνει γενικότερα στο χώρο, εσείς δε βιώσατε κάποια άσχημη εμπειρία. Πόσο εύκολο είναι να εξασφαλιστεί μια τέτοια ασφάλεια;
Ευτυχώς έφτασε η χρονική στιγμή που αυτό πια θεωρείται ανεπίτρεπτο να συμβαίνουν όλα όσα γίνονταν τόσο καιρό. Εύχομαι ειλικρινά και ελπίζω από εδώ και πέρα τα πράγματα να είναι ευκολότερα. Να μην είσαι υποχρεωμένη να διαχειρίζεσαι χιλιάδες εμπόδια και φοβερές συνθήκες απλά και μόνο για να δουλέψεις. Χαίρομαι που είμαι μάρτυρας αυτής της αλλαγής. Νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους όσους έχουν αρχίσει και μιλάνε για όσα συμβαίνουν. Έπειτα, είναι εξίσου σημαντικό ο καθένας από εμάς να μην αναπαράγει σεξιστικές συμπεριφορές, κάτι που και εγώ προσπαθώ όσο καιρό είμαι στο χώρο. Οφείλουμε να προτείνουμε άλλα μοντέλα συνεργασίας. Τουλάχιστον για εμένα αυτό ήταν μια πρωταρχική μέριμνα, διότι δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Αρνιόμουν να συμμορφώνομαι με μια νοοτροπία τελείως πατριαρχική. Άρα έπρεπε σε συνεργασία με άλλους να δημιουργήσουμε εκείνο το πλαίσιο που θα εξασφάλιζε εκ των προτέρων την απουσία αυτών των μορφών καταπίεσης. Οι οποίες κιόλας πριν από δεκαπέντε χρόνια ήταν ακόμα εντονότερες. Πάντως, επιμένω στο ότι μιλάμε για μια ανάγκη, ήταν αδύνατο προσωπικά να υπάρξω. Να βρίσκομαι δηλαδή σε περιβάλλοντα όπου κάποιος έχει την άνεση να φέρεται άσχημα προς έναν άλλο άνθρωπο - καλλιτέχνη. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε και εμείς ευθύνη για το εάν ανεχόμαστε ή επιτρέπουμε να διαιωνίζονται αυτού του είδους οι νοοτροπίες. Ακόμα, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως και εμείς ως ένα βαθμό έχουμε ενσωματώσει αυτές τις λογικές, εξ ου και η δυσκολία να αλλάξουν συλλήβδην τα πράγματα. Χρειάζεται συνειδητή διαρκής προσπάθεια ώστε να εντοπίζουμε καταδικαστέες χειρονομίες και να τις απορρίπτουμε.
Όσα περιγράφετε μεταφράζονται και μέσα από τους ρόλους που αναλαμβάνετε.
Ναι, διότι είναι πολύ δύσκολο να αποβάλλεις το πατριαρχικό βλέμμα από τη γραφή ορισμένων γυναικείων ρόλων. Πρέπει να αλλάξει η ματιά με την οποία γράφονται και γίνονται αντιληπτοί οι γυναικείοι αλλά και όχι μόνο ρόλοι. Οφείλω να πω εδώ ότι όλα αυτά ήταν πάντα σημαντικά, δεν απέκτησαν τώρα νόημα. Για αυτό και θέλω να επιμείνω στο να βοηθάω προς την κατεύθυνση των ριζικών αλλαγών, διαφορετικά θα συνεχίσουμε όλοι να κάνουμε τις ταινίες μας... και όλα καλά.
Περισσότερες πληροφορίες
Πράσινη Θάλασσα
H Άννα υποφέρει από αμνησία, όμως θυμάται πώς να μαγειρεύει. Βρίσκει δουλειά και φιλοξενία σε μια λαϊκή παραθαλάσσια ταβέρνα που ανήκει στον μοναχικό Ρούλα. Καθώς αγωνίζεται να ξαναθυμηθεί το παρελθόν της, ο Ρούλα πέφτει τυχαία πάνω στην «Πράσινη θάλασσα» και ανακαλύπτει την πραγματική ταυτότητά της.
