Τα σφιχτά κουμπωμένα παλτό πλήθυναν το πρωί της Τετάρτης (10/11), όταν καταμεσής του 62ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (4-14/11) ο καιρός στράφηκε απότομα προς το χειμώνα, κάνοντας πιο σβέλτες τις διαδρομές προς τα σινεμά και πιο μελαγχολική την ατμόσφαιρα των περιτριγυρισμένων από γκρίζα θάλασσα, πάχνη και βρεγμένα φώτα Αποθηκών στο Λιμάνι. Αντίστοιχη η ατμόσφαιρα και εντός των σκοτεινών αιθουσών, όπου παρακολουθήσαμε φιλμ έμπλεα νοσταλγίας και αισθήματος νόστου, τα οποία προστέθηκαν σε όσα θα μείνουν εντός μας στο ταξίδι της επιστροφής.
Πρώτο το μεγάλου μήκους ντεμπούτο του Γιώργου Γούση, ο οποίος μας είχε ήδη συστηθεί κινηματογραφικά με το εξαιρετικό και πολλάκις βραβευμένο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Ο Χειροπαλαιστής». Στις απαιτήσεις του νέου φορμά, ο Γούσης ανταποκρίνεται γυρίζοντας μια ταινία λιτών χαρακτήρων, βαθιάς νοσταλγίας και συγκρατημένης ποίησης. Με τίτλο «Μαγνητικά Πεδία», το εξ ολοκλήρου γυρισμένο σε κασέτα miniDV φιλμ ανήκει σε εκείνη τη νοητή κατηγορία ταινιών όπου άγνωστοι μεταξύ τους ήρωες σμίγουν τις μοναξιές τους και μοιράζονται μια γλυκιά εμπειρία με μοναδικό σκοπό να νιώσουν λίγη θαλπωρή.
Εν προκειμένω, οι δύο πρωταγωνιστές κάνουν ένα πραγματικό ταξίδι για να συναντήσουν ο ένας τον άλλο. Η αφήγηση ξεκινά από το χαρακτήρα της Έλενας Τοπαλίδου, σε μια ακόμα συγκινητική ερμηνεία, η οποία παρορμητικά αποφασίζει να αλλάξει την κατεύθυνση του αυτοκινήτου και να δραπετεύσει από την ασφυκτική ρουτίνα της. Η αγνώστου προορισμού διαδρομή την οδηγεί στο διάβα του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου, που θα έπρεπε να βλέπουμε συχνότερα στο σινεμά, ο οποίος ενσαρκώνει έναν άντρα που επιστρέφει στο χωριό του κρατώντας ένα μεταλλικό κουτί με μυστηριώδες περιεχόμενο. Μια πρώτη γοητεία που ασκεί η ταινία προέρχεται από την αμφισημία προθέσεων και τις αμήχανες χειρονομίες όταν οι δύο χαρακτήρες συναντιούνται για πρώτη φορά· γιατί εκείνη επιμένει να τον ακολουθεί και εκείνος τι κρύβει στο κουτί;
Οι απαντήσεις δίνονται καθώς μεταξύ τους γεννιέται ένα «μαγνητικό πεδίο» αγαθών εντάσεων. Ο ηλεκτρισμός που εκπέμπουν οφείλεται στα φορτία που κουβαλούν, τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά. Εκείνης βρίσκονται αποθηκευμένα εντός της, ενώ εκείνου έχουν υλική υπόσταση με τη μορφή του κουτιού. Κι όσο φαινομενικά ο ένας δεν έχει ανάγκη τον άλλο σε αυτήν την «αποστολή» που έχουν ξεκινήσει, άλλο τόσο μοιάζουν απαραίτητοι για να συνεχίσουν. Με όρους ενός offbeat road movie, η ταινία σκύβει ενδοσκοπικά πάνω από τους ήρωές της, καθιστά χειροπιαστό το άλγος τους και μεταδίδει με απελευθερωτική ειλικρίνεια την ανάγκη κάποιες φορές απλώς να εναρμονιζόμαστε με τη θλίψη μας.
Για αυτό και τελικός προορισμός των δυο δεν είναι η λύτρωση ή η ίαση των πληγών τους, αλλά η αποδοχή της κατάστασής τους. Σχεδόν τίποτα δεν πάει καλά, αλλά τουλάχιστον, έτσι παράδοξα, έχουν ο ένας τον άλλο. Υπό αυτήν την έννοια, εύλογα η αφήγηση στέκεται στις στιγμές που μοιράζονται «φορτίο». Όταν το αυτοκίνητο δεν παίρνει μπρος, όταν ένα βράδυ σιγοτραγουδούν το ίδιο σκυθρωπό τραγούδι. Έπειτα, η δύναμη της συνύπαρξης εντείνεται από το γεγονός πως βρίσκονται σε ένα νησί. Αποκομμένοι από τη στεριά η παρέα τους αποκτά ουσιαστικότερη αξία, έχουν φτιάξει έναν κοινό τόπο, επιβεβαιώνοντας και το στίχο του Τζον Ντον «no man is an island».
Φιλμ σαν το «Μαγνητικά Πεδία» που θρέφονται από τα βλέμματα των πρωταγωνιστών και τα συναισθήματα που αναπαράγουν, έχουν τον κίνδυνο να στραφούν άθελά τους περισσότερο από όσο χρειάζεται στον εαυτό τους. Το σενάριο όμως που συνυπογράφουν οι Γούσης, Τοπαλίδου, Τσιοτσιόπουλος αφήνει τα περιθώρια για να καθίσουμε μαζί τους στο πίσω κάθισμα και να απολαύσουμε μια ιστορία που καθησυχάζει και δε ζητά τίποτα, παρά μόνο να την ακούσουμε.
Σε παρόμοιο κλίμα, αν και με τελείως διαφορετική λογική, κινείται και το «Ενθύμιο ΙΙ» της Τζοάνα Χογκ. Στη σχεδόν sold out προβολή της ταινίας, ένα ασυνήθιστο για τα arthouse δεδομένα σίκουελ του προ διετίας καταπληκτικού «Ενθυμίου», μεταφερθήκαμε στα late ‘80s και στα γεγονότα που συνέβησαν αμέσως μετά το φινάλε της πρώτης ταινίας. Προφανώς ακολουθούν spoilers για όσους δε γνωρίζουν τη βασική πλοκή, για αυτό και προειδοποιούμε προτού διαβάσετε παρακάτω.
Το δεύτερο μέρος αποδεικνύεται εξίσου μεθυστικό, παρά το γεγονός πως λείπουν τα παθιασμένα συναισθήματα του προηγούμενου. Εδώ η προσοχή δίνεται εξ ολοκλήρου στην πρωταγωνίστρια Τζούλι (Όνορ Σουίντον Μπερν) καθώς προσπαθεί να διαχειριστεί την τραγική απώλεια του συντρόφου της, να γυρίσει την πτυχιακή ταινία της και να συμφιλιωθεί με τις ανασφάλειες που συνοδεύουν μια επιβεβλημένη ενηλικίωση. Εάν αποπειραθούμε μια δική μας κατηγοριοποίηση όπως στα «Μαγνητικά Πεδία», το «Ενθύμιο ΙΙ» βρίσκεται μεταξύ των φιλμ που καταφέρνουν να μεταφράσουν το ψυχολογικό αδιέξοδο κοινωνικά προνομιούχων χαρακτήρων σε κάτι αδιαμφισβήτητα πανανθρώπινο, οικείο και τρυφερό.
Διότι το σίκουελ εξελίσσεται σαν ένα πορτρέτο της νεαρής Τζούλι ως δημιουργού, μιας καλλιτέχνιδας εν τη γενέσει που αναζητά τη φωνή της και βρίσκει εφόδια στον πόνο που τη στιγμάτισε. Η Χογκ εντρυφά στις περιπλοκότητες του να μετουσιώνεται το τραύμα σε τέχνη, αλλά και τις ειρωνείες που περικλείει η διαδικασία, ιδιαίτερα όταν γίνονται απόπειρες οι πληγές να μην αισθητικοποιηθούν. Πρόκειται για τις στιγμές που ο ρομαντισμός του παρελθόντος μπορεί να γίνει απειλή, ωραιοποιώντας θύμησες που κρύβουν ασχημίες οι οποίες συχνά κρύβονται στο φόντο. Η ίδια η ηρωίδα καταφέρνει να ξεπεράσει τους κινδύνους, την ώρα που με έναν υπέροχο τρόπο αναπτύσσονται οι σχέσεις με τους οικείους της, ειδικά με τη μητέρα που ενσαρκώνει η και στην πραγματικότητα μαμά της Όνορ, Τίλντα Σουίντον. Υπάρχουν πολλά αντίστοιχα κλεισίματα του ματιού στην ταινία, με αποκορύφωμα το φινάλε που αποκαλύπτεται η μικρού μήκους της Τζούλι· ένα οπτικά εντυπωσιακό φιλμ που έχει μεγάλες συγγένειες με την αντίστοιχη πτυχιακή της Χογκ («Caprice», 1986).
Το κατάφορα ξεχωριστό κινηματογραφικό βλέμμα της Χογκ, εκτός από τη σκηνοθετική προσέγγισή της ενισχύεται και από τους φανταστικούς τρόπους με τους οποίους συνθέτει τα κάδρα της. Στο ίδιο πλάνο μπορούν να συνυπάρξουν καθρεφτισμοί, μικρές λεπτομέρειες που φορτίζουν με νύξεις τη δράση, παλ χρωματικές παλέτες οι οποίες ανταγωνίζονται το εκτυφλωτικό φως. Περισσότερο από όλα όμως η κατακλείδα του φιλμ, αφού πρώτα πληρέστατα σκιαγραφεί την ηρωίδα του, αφήνει την πιο όμορφη αίσθηση. Πως κάθε ταινία, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα ενθύμιο.
