«Παράλληλες Μητέρες»: Η μητρότητα στις ταινίες του Πέδρο Αλμοδόβαρ

Στην «Καυτή Σάρκα» (1997), την παρθενική συνεργασία της 23χρονης τότε Πενέλοπε Κρουζ με τον Πέδρο Αλμοδόβαρ, το πρώτο πράγμα που καλείται να κάνει η οσκαρική Ισπανίδα ηθοποιός είναι να γεννήσει μέσα σε ένα λεωφορείο. Ίσως τότε οι δυο τους να μη γνώριζαν ότι κάπως έτσι θα ξεκινούσε μια αγαστή συνεργασία που θα οδηγούσε σε συνολικά επτά ταινίες. Ωστόσο, αυτή η σκηνή δηλώνει συμβολικά κάτι πολύ συγκεκριμένο: ότι η Κρουζ δεν δειλιάζει απέναντι σε ρόλους-πρόκληση, γι’ αυτό ο Αλμοδόβαρ είχε βρει σε εκείνη μια ατρόμητη ερμηνεύτρια.

Μέσα στα χρόνια, οι δυο τους έφτασαν να μοιράζονται μια σχέση βαθύτερη από την τυπική ενός σκηνοθέτη που έχει βρει σε μια ηθοποιό τη μούσα του. «Μου έχει τυφλή εμπιστοσύνη, έτσι τολμάω να γράψω ιδιαίτερα περίπλοκους χαρακτήρες για εκείνη», έχει ομολογήσει ο Αλμοδόβαρ, κάτι που με κάθε ευκαιρία επιβεβαιώνει η Κρουζ, η οποία επικοινωνεί σε σχεδόν καθημερινή βάση μαζί του. Εξάλλου, ο 72χρονος δημιουργός μπόρεσε χάρη σε εκείνη να περάσει στην ωριμότερη φάση της καριέρας του, στην οποία έθεσε ακόμα πιο έντονα τα ζητήματα γύρω από τη θηλυκότητα και κυρίως την απεικόνιση των πιο σύνθετων πτυχών της μητρότητας, μιας έννοιας που διατρέχει το αλμοδοβαρικό έργο και ξεδιπλώνεται πλήρως στην τελευταία ταινία του.

Υπάρχουν μόνο καλές μάνες;

Εάν ανατρέξει κανείς στην αλμοδοβαρική φιλμογραφία, δεν θα βρει αποκλειστικά μητέρες-αγίες, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος έχει εκφράσει με κάθε τρόπο την αγάπη του προς αυτές και, φυσικά, προς τη δική του μαμά. «Όλες οι μητέρες μου έχουν την ισχύ μιας δύναμης της φύσης, μάχονται δίχως αύριο και χωρίς αναστολές», έχει δηλώσει χαρακτηριστικά. Εκείνο, όμως, που τον ιντριγκάρει είναι να εμβαθύνει ακόμα και στις σκοτεινότερες εκφάνσεις της μητρότητας, της πιο επιδραστικής δύναμης στη διαμόρφωση ενός ανθρώπινου χαρακτήρα. Εξ ου και η ύπαρξη γυναικείων χαρακτήρων όπως η σεξεργάτρια Ιζαμπέλ, την οποία υποδύεται η Κρουζ στην «Καυτή Σάρκα», που, παρότι αφήνει λίγα χρήματα και ένα σπίτι κληρονομιά στο γιο της, φαίνεται μέσα από έναν διακριτικό υπαινιγμό ότι θα προτιμούσε να μην τον είχε αποκτήσει. Η Ιζαμπέλ θυμίζει τις αβέβαιες μητέρες που είχε σκαρφιστεί νωρίτερα ο Αλμοδόβαρ, όπως εκείνη της Εύα Σίβα στον «Λαβύρινθο του Πάθους» (1982), η οποία νιώθει αποστασιοποιημένη απέναντι στο παιδί που έχει αποκτήσει με εξωσωματική γονιμοποίηση.

Βέβαια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χαρακτήρας που ενσαρκώνει η Κρουζ στο οσκαρικό «Όλα για τη Μητέρα Μου» (1999). Αυτήν τη φορά ο σκηνοθέτης την τοποθετεί στην απέναντι πλευρά, στο ρόλο της νεαρής μοναχής Ρόζα, που περιθάλπει σεξεργάτριες οι οποίες έχουν υποστεί κακοποίηση. Ωστόσο, ούτε εδώ λείπουν τα οδυνηρά πάθη, που μόνο ο Αλμοδόβαρ μπορεί να σμίξει με τα πιο βαθιά συναισθήματα. Η Ρόζα πάσχει από AIDS, κυοφορεί το παιδί της τρανς συντρόφου της που χάνει πολύ νωρίς τη ζωή της. Στο πλάι της βρίσκεται η πρωταγωνίστρια της ταινίας Μανουέλα (Σεσίλια Ροτ), η οποία αφού έχει χάσει το δικό της παιδί, βρίσκει στη Ρόζα τον τρόπο να εκπληρώσει το ρόλο της. Από τη μία να την προσέχει σαν να ήταν μάνα της και εν συνεχεία να πάρει το νεογέννητο υπό την προστασία της.

Ακλόνητο μητρικό ένστικτο

Με την εξαίρεση του πληθωρικού «Ραγισμένες Αγκαλιές» (2009), όπου η Κρουζ υποδύεται μια φαινομενικά ακαταμάχητη femme fatale, και τη σύντομη εμφάνισή της στην κωμωδία «Δεν Κρατιέμαι!» (2013), η Ισπανίδα επανέρχεται ως μητέρα έτοιμη για όλα σε δύο ακόμα φιλμ. Αρχικά στο «Γύρνα Πίσω» (2006), όπου η έμφαση αποδίδεται στην προστατευτική διάσταση της μητρότητας. Όταν η κινηματογραφική κόρη της Κρουζ δολοφονεί τον πατέρα της που επιχειρεί να την κακοποιήσει, εκείνη δεν έχει άλλη επιλογή από το να την καλύψει.

Ταυτόχρονα, η αδερφή της Κρουζ, την οποία υποδύεται η Λόλα Ντουένιας, συναναστρέφεται το φάντασμα της νεκρής μητέρας τους, μέσω της οποίας αποκαλύπτονται νέα σεξουαλικά τραύματα, που ξεπερνιούνται χάρη στην αλληλεγγύη των τεσσάρων γυναικών. Η άμυνα απέναντι στον κίνδυνο που εκπροσωπούν εν δυνάμει οι αντρικές (πατρικές) φιγούρες, αλλά και η ίαση των διαγενεαλογικών πληγών που μπορούν να προκαλέσουν επιτυγχάνονται χάρη στην ισορροπημένη χρήση σουρεαλισμού, μαγικού ρεαλισμού και κωμικής υπερβολής, που δίνουν τον τόνο σε ένα από τα καλύτερα φιλμ του Αλμοδόβαρ.

Έξι χρόνια μετά το «Δεν Κρατιέμαι!», η Κρουζ αναλαμβάνει τον σημαντικότερο ρόλο στην πιο προσωπική ταινία του σκηνοθέτη. Στο αυτοβιογραφικά συγκινητικό «Πόνος και Δόξα», o πρωταγωνιστής Αντόνιο Μπαντέρας κρατά το ρόλο ενός σκηνοθέτη alter ego του Αλμοδόβαρ, ο οποίος αναστοχάζεται την παιδική ηλικία και συγκεκριμένα τη σχέση με τη μητέρα του, που οποία υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του χαρακτήρα του. Το πρόσωπό της είναι αυτό της γοητευτικής ηθοποιού, η οποία, αν και συμπεριφερόταν σκληρά στο γιο της, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τον αγαπούσε και τον νοιαζόταν ειλικρινά.

Ας σημειώσουμε ενδεικτικά ότι η πρώτη αντίδραση της πραγματικής μάνας του Αλμοδόβαρ το 1988, όταν βρέθηκε υποψήφιος για Όσκαρ με τις «Γυναίκες στα Πρόθυρα Νευρικής Κρίσης», ήταν να του προτείνει να επιστρέψει στην προηγούμενη δουλειά του σε εταιρεία τηλεπικοινωνιών. Διότι, παρόλο που ήταν πολύ χαρούμενη για εκείνον, στο μυαλό της το σημαντικότερο ήταν να διασφαλίσει ο γιος της μια οικονομική σταθερότητα. Πραγματισμός και τρυφερότητα μπορούν να συνυπάρξουν, ειδικά στη γενιά που γνώρισε τον εμφύλιο και τη δικτατορία του Φράνκο.

Ψάχνοντας το μητρικό ένστικτο

Πριν από περίπου 22 χρόνια, όταν ο σκηνοθέτης βρισκόταν ακόμα στη φούρια της προώθησης του «Όλα για τη Μητέρα μου», γεννήθηκαν οι πρώτες σεναριακές ιδέες για τις «Παράλληλες Μητέρες». Αφορμή ώστε ο Αλμοδόβαρ να επισκεφθεί ξανά ένα τόσο παλιό στόρι, αποτέλεσε η τρίμηνη καραντίνα που πέρασε λόγω του κορονοϊού στη Μαδρίτη. Σε αυτό το διάστημα ραφίναρε και εξέλιξε τις λεπτομέρειες μιας πλοκής στην οποία η Κρουζ για πρώτη φορά υποδύεται μια κανονική μάνα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μια φωτογράφο που μένει έγκυος ύστερα από μια σύντομη σχέση με έναν ανθρωπολόγο (Ισραέλ Ελεχάλδε) και μοιράζεται το ίδιο δωμάτιο νοσοκομείου με μια κατά πολύ μικρότερή της γυναίκα (Μιλένα Σμιτ).

Η τελευταία βρίσκεται εκεί εξαιτίας ενός ατυχήματος, γι’ αυτό και δεν επιθυμεί την εγκυμοσύνη, παρότι ο τοκετός είναι θέμα χρόνου, ενώ για το χαρακτήρα της Κρουζ που πλησιάζει τα σαράντα, η άφιξη της κόρης της ισοδυναμεί με απόλυτη ευτυχία. Παράλληλα, η κινηματογραφική μητέρα της Σμιτ, την οποία ενσαρκώνει η πολύπειρη Αϊτάνα Σάντζεζ Χιχόν, νιώθει αμήχανα τόσο απέναντι στην κόρη όσο και στην εγγονή της, επιλέγοντας να θέσει ως προτεραιότητα την επανέναρξη της υποκριτικής της καριέρας.

Όλες οι σκέψεις του Αλμοδόβαρ γύρω από τη μητρότητα σμίγουν στις «Παράλληλες Μητέρες»: ο φόβος που συχνά συνοδεύει το μητρικό ένστικτο, οι προτεραιότητες που αλλάζουν με ένα μωρό στο σπίτι, η δουλειά και τα προσωπικά απωθημένα που συχνά κατατρύχουν όσες γυναίκες υποχρεώνονται να αφοσιωθούν στην ανατροφή των παιδιών τους. Όλα αυτά τα διλήμματα αντικατοπτρίζονται στη συμπεριφορά των τριών ηρωίδων, οι οποίες συνδέονται αρχικά μέσω της κοινής εμπειρίας τους (της γέννας), προτού μια συνταρακτική αποκάλυψη τις φέρει υποχρεωτικά κοντά.

Από εκείνο το σημείο και μετά, επανέρχεται ένα σερί από αλμοδοβαρικά μοτίβα. Η ξαφνική απώλεια ενός παιδιού (θυμηθείτε το «Όλα για τη Μητέρα Μου») και ο κομβικός ρόλος της γυναικείας ενδυνάμωσης. Είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί όταν οι ηρωίδες συνειδητοποιούν πως έχουν ξεπεράσει όσα εμπόδια συναντούν χάρη στη μεταξύ τους φιλία και στήριξη, την ώρα που οι άντρες απουσιάζουν διά παντός από τη ζωή τους. Ακόμα περισσότερο, κατά την εξέλιξη της δράσης στις «Παράλληλες Μητέρες», ο Αλμοδόβαρ υπογραμμίζει ακόμη μία φορά πως, όσο ουσιώδεις και εάν είναι οι σχέσεις με τους γονείς μας, τίποτα δεν συγκρίνεται με το δεσμό που δημιουργείται μεταξύ των φίλων – των συγγενών που επιλέγουμε.

Για να στηθεί, όμως, σωστά ένα μελόδραμα που μαγνητίζει, χρειάζεται και ο έρωτας. Τα συναισθήματα βρίσκονται στο κόκκινο, η σεξουαλικότητα είναι μια έννοια ρευστή, αλλά η κινηματογραφική ωριμότητα του δημιουργού εκδηλώνεται μέσα από ένα ύφος γειωμένο στην πραγματικότητα. Οι εξάρσεις είναι μετρημένες και τοποθετημένες στην αφήγηση με ακρίβεια μετρονόμου. Έπειτα, υπεισέρχεται συμπληρωματικά ένα απροσδόκητο στοιχείο που φαινομενικά δεν σχετίζεται με τα τεκταινόμενα στην ταινία: ο μαζικός τάφος, που ανακαλύπτει η Κρουζ στον τόπο καταγωγής της, όπου βρίσκονται τα σώματα συγγενών της και θυμάτων του φρανκικού καθεστώτος. Η διακριτική εξέλιξη αυτής της παράλληλης δράσης πραγματοποιεί κάτι σαφές. χωρίς την ανοιχτή αντιμετώπιση του παρελθόντος και τη συναναστροφή με όσα σκοτεινά κρύβει, είναι αδύνατο να υπάρξει ένα απελευθερωμένο από τραύματα παρόν ή μέλλον. Και οι ηρωίδες του Αλμοδόβαρ γνωρίζουν καλά πως ποτέ δεν θα χειραφετηθούν εάν δε συμφιλιωθούν με το μακάβριο.

Η ηθοποιός-αποκάλυψη Μιλένα Σμιτ

Στο παλμαρέ των ταλαντούχων ηθοποιών που ανακαλύπτει ο Πέδρο Αλμοδόβαρ προστίθεται και η 25χρονη Μιλένα Σμιτ. Χωρίς ιδιαίτερα μεγάλη κινηματογραφική πείρα, η νεαρή Ισπανίδα βρέθηκε να συμπρωταγωνιστεί απέναντι στην Πενέλοπε Κρουζ και να σκηνοθετείται από έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες. Κάτι πραγματικά εντυπωσιακό εάν λάβουμε υπόψη πως η Σμιτ δεν έχει σπουδάσει υποκριτική και βρέθηκε στον κινηματογράφο... τυχαία. Ενώ εργαζόταν περιστασιακά ως σερβιτόρα, ένας φίλος την προέτρεψε να κάνει δοκιμαστικό για το θρίλερ «No Mataras». Εντέλει, όχι απλώς πήγε, αλλά έφτασε να αποσπά υποψηφιότητα Γκόγια μόλις στην πρώτη δουλειά της στο σινεμά, η οποία και την οδήγησε στις «Παράλληλες Μητέρες».