Στην ιαπωνική πόλη Μιναμάτα στις αρχές της δεκαετίας του '70, σημειώθηκε ένα από τα τραγικότερα περιβαλλοντικά σκάνδαλα στην ιστορία. Εξαιτίας των αποβλήτων ενός εργοστασίου, ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής μολύνθηκε από τα υψηλά ποσοστά υδραργύρου που περιείχαν, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να μολυνθούν κατά δεκάδες αν όχι εκατοντάδες. Εκεί ταξίδεψε με τη μηχανή του ο θρυλικός φωτογράφος του περιοδικού Life Γιουτζίν Σμιθ, ο οποίος με το υλικό που συνέλλεξε βοήθησε να ξεσκεπαστεί το έγκλημα που συνέβαινε σε κοινή θέα και να ευαισθητοποιηθεί ο δυτικός κόσμος.
Τα όσα συνταρακτικά συνέβησαν μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη ο Άντριου Λέβιτας στην ταινία «Minamata», όπου ο πρωταγωνιστής Τζόνι Ντεπ ενσαρκώνει το Σμιθ. Ο σκηνοθέτης βρέθηκε στην Αθήνα για να παραστεί στην πρεμιέρα της ταινίας και των εγκαινίων της έκθεσής του, αλλά και να παραδώσει masterclass στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, ανάμεσα στα οποία βρήκε το χρόνο να απαντήσει στις ερωτήσεις του «α» για την ταινία.
Έχετε διαγράψει μια μακρόχρονη καριέρα στον κινηματογράφο, τόσο ως ηθοποιός όσο και παραγωγός, ωστόσο το «Minamata» είναι μόλις η δεύτερη μεγάλου μήκους σκηνοθετική δουλειά σας. Πώς προέκυψε αυτό;
Η αλήθεια είναι πως παρότι έχω γυρίσει πάνω από 20 πειραματικές ταινίες, εξαιρετικά σπάνια έχω βρει ένα θέμα που να με κάνει να αισθανθώ τόσο έντονα συναισθήματα ώστε να τα εκφράσω μέσω της μυθοπλασίας. Συνήθως προτιμώ ένα γλυπτό, μια μορφή γραφής ή κάποιο άλλο μέσο. Η μέθοδός μου είναι τέτοια ώστε όταν εντοπίζω κάποιο πεδίο που με ενδιαφέρει βαθιά, επιλέγω ανάλογα τα εργαλεία που ταιριάζουν καλύτερα στο αντικείμενο και τους στόχους μου.
Γνωρίζω πολύ καλά πως η επόμενη ερώτησή μου είναι προβλέψιμη, αλλά θα ήθελα να μάθω πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Τζόνι Ντεπ;
Ο Τζόνι ήταν ένας υπέροχος συνεργάτης σε αυτήν την ταινία. Όχι μόνο ως ηθοποιός, αλλά και ως ένθερμος υποστηρικτής των δικαιωμάτων των κινηματογραφιστών και των καλλιτεχνών. Οι στόχοι του για το «Minamata» και η πνευματική προσέγγισή του ήταν εναρμονισμένα με τις αντίστοιχες προθέσεις μου γύρω από το πρότζεκτ. Έτσι καταφέραμε να γυρίσουμε μια ταινία που πρώτα και κύρια αφορά την Ιαπωνία και κατ' επέκταση φτιάχτηκε για να υποστηριχθούν περιθωριοποιημένες κοινότητες, καταπιεσμένες φωνές, όπως επίσης να πληροφορήσεις και να εμπνεύσει άλλους να λάβουν δράση σε όλο τον κόσμο.
Επιπλέον, το γεγονός πως ο Τζόνι είναι ένας τεράστιος παγκόσμιος σταρ μου επέτρεψε, επιλέγοντάς τον στο ρόλο του Γιουτζίν Σμιθ, να φέρω πάρα πολύ κόσμο σε επαφή με τη συγκεκριμένη υπόθεση και τους πραγματικούς ήρωες πίσω από αυτήν. Για παράδειγμα, στην τρίτη πράξη, ο χαρακτήρας του Τζόνι δε λέει παρά ελάχιστες ατάκες. Είναι εξαιρετικά σπάνιο να έχεις έναν ηθοποιό του διαμετρήματός του, ο οποίος θα δεχθεί να περιοριστεί σε τέτοιο βαθμό απλά και μόνο για να εξυπηρετήσει την αφήγηση.
Βρισκόμουν στην Μπερλινάλε όταν το «Minamata» έκανε παγκόσμια πρεμιέρα και ομολογώ πως δεν περίμενα με τίποτα να περάσουν δύο χρόνια προτού κυκλοφορήσει η ταινία. Πώς ήταν για εσάς η τελευταία περίοδος; Έχουν επηρεαστεί καθόλου τα πλάνα σας εξαιτίας των συνθηκών;
Οι πρωταγωνιστές, το συνεργείο καθώς και πολλά από τα θύματα και τους αγωνιστές που έζησαν τα γεγονότα, βρέθηκαν στο Βερολίνο για να παρακολουθήσουν την ταινία για πρώτη φορά. Στο τέλος το κοινό μας τίμησε χειροκροτώντας όρθιο. Κατά τη διάρκεια της προβολής παρακολουθούσα τα πρόσωπα των ανθρώπων μου, οι οποίοι αναγνώριζαν το ότι εκείνη τη στιγμή το «Minamata» μπορεί να αλλάξει τη μοίρα τόσων πολλών που υπέφεραν στο παρελθόν. Αυτή είναι μια στιγμή που δεν πρόκειται να ξεχάσω σύντομα. Δυστυχώς για εμάς, όπως όμως συνέβη και σε τόσους άλλους, η πανδημία άλλαξε δραματικά τόσο τα σχέδια και την ημερομηνία εξόδου της ταινίας όσο και τις απόπειρες των Ιαπώνων για δικαίωση.
Η αληθινή ιστορία που σας ενέπνευσε θα μπορούσε να μεταφερθεί στο σινεμά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Εσείς επιλέξατε το ύφος του δράματος εποχής, ενώ είχατε ως οδηγό το βιβλίο του Σμιθ. Είχατε το περιθώριο να κάνε δραστικές αλλαγές σε σχέση με την πραγματικότητα και όσα κατέγραψε ο φωτογράφος;
Ως σημείο αναφοράς είχα όσα απασχόλησαν τους κατοίκους του Μιναμάτα. Πριν ξεκινήσω το οτιδήποτε, συναντήθηκα μαζί τους για να ζητήσω την άδεια να αφηγηθώ την ιστορία τους. Είχαν μόνο μία απαίτηση: να εξασφαλίσω πως αναδεικνύοντας την περίπτωσή τους θα αποτραπεί η γέννηση ενός μελλοντικού «φαινομένου Μιναμάτα». Δηλαδή, ήθελαν οι εμπειρίες τους να ευαισθητοποιήσουν το κοινό προκαλώντας θετικές αλλαγές κάπου αλλού στον κόσμο, έτσι ώστε να μην αποδειχθούν μάταιες. Αυτός, λοιπόν, ήταν ο γνώμονάς μου στην ταινία. Μάλιστα, για να προστατευθεί η αλήθεια των κατοίκων, μαζί με τους συνεργάτες μου κάναμε τα αδύνατά δυνατά για να ενταχθεί σωστά ο πολιτισμός τους εκτός από τα αυστηρά ιστορικό πλαίσιο. Αφιερώσαμε πάρα πολλές ώρες μιλώντας σε ασθενείς και τους συγγενείς τους, συμβούλους και ειδικούς. Η παραμικρή απόφαση στην ταινία έγινε με αυστηρή βάση να εκφραστούν όλες αυτές οι κρίσιμες αλήθειες.
Αλήθεια, έχει δει την ταινία η σύζυγος του Σμιθ, Αϊλίν;
Η Αϊλίν υπήρξε συνεργάτριά μου από την αρχή, από την πρώτη σελίδα του σεναρίου μέχρι το τραπέζι του μοντάζ. Υπήρξε τρομερά ειλικρινής, ξεκάθαρη και υποστηρικτική. Είναι φίλη ζωής και της είμαι απίστευτα ευγνώμων.
Κατά τη γνώμη μου, το «Minamata» αποτελεί ένα είδος ψήφου εμπιστοσύνης στη δημοσιογραφία, σε μια εποχή που το έχει ανάγκη. Ειδικά αν λάβουμε υπόψη την πρόσφατη απονομή του βραβείου Νόμπελ ειρήνης σε δύο ρεπόρτερ. Θα συμφωνούσατε μαζί μου;
Αδιαμφισβήτητα. Χρειάστηκε να εργαστώ σκληρά ώστε η συγκεκριμένη πτυχή να υπάρχει στην ταινία. Ζούμε σε μια εποχή που η σοβαρή δημοσιογραφία δέχεται επιθέσεις και αντικαθίσταται από αισχρά πρωτοσέλιδα, ψευδείς ειδήσεις και αμφισβητήσιμα δεδομένα. Είναι ζωτικής σημασία το να προστατευθούν οι πραγματικοί δημοσιογράφοι και τα μέσα που δουλεύουν, διότι αποτελούν προπύργια της αλήθειας και εκπροσωπούν τη φωνή του λαού. Εάν χαθούν αυτά, κάτι διόλου απίθανο αυτήν τη στιγμή, θα είναι τρομερά δύσκολο να ανακάμψουμε κοινωνικά.
Φτάνετε στην Ελλάδα όχι μόνο για την πρεμιέρα της ταινίας σας αλλά επίσης για την έκθεση και το masterclass σας. Πώς νιώθετε για αυτό;
Είμαι πάρα πολύ ευγνώμων προς το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, αλλά και για την παθιασμένη ομάδα που δουλεύει εκεί. Ο τρόπος που αφοσιώνονται στις έργο τους και δρουν σα μια δύναμη θετικής αλλαγής μέσω των τεχνών θα έπρεπε να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για θεσμούς σε όλο τον κόσμο.
Περισσότερες πληροφορίες
Minamata
Το 1971 ο Αμερικανός φωτογράφος Γιουτζίν Σμιθ ταξιδεύει στην Ιαπωνία ως απεσταλμένος του περιοδικού Life. Το ρεπορτάζ του για τη μόλυνση της παραθαλάσσιας πόλης Μιναμάτα από υδράργυρο θα κάνει το γύρο του κόσμου και θα γράψει φωτογραφική ιστορία.
