Με καρτποσταλικές επιλογές συνεχίζεται η αντίστροφη μέτρηση των καλύτερων κινηματογραφικών σκηνών όλων των εποχών, καθώς μεταφερόμαστε από την κορυφή του Empire State Building όπου βρίσκεται ο Κινγκ Κονγκ, μέχρι τη Φοντάνα ντι Τρέβι, όπου μας «περιμένει» η Ανίτα Έκμπεργκ.
Οι 100 καλύτερες σκηνές στην ιστορία του σινεμά: 30 – 21
30. Επικίνδυνα πλατσουρίσματα – «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» (Στίβεν Σπίλμπεργκ, 1975)
Όταν ο Άλφρεντ Χίτσκοκ έκανε το πρώτο dolly zoom πλάνο της κινηματογραφικής ιστορίας (η κάμερα κινείται προς τα πίσω και ταυτόχρονα ο φακός ζουμάρει ή το αντίστροφο) στον «Δεσμώτη του Ιλίγγου» (1958), έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι αυτό το ευρηματικό σκηνοθετικό τρικ να ενσωματωθεί στην mainstream αφήγηση. Τις πλήρεις δυνατότητές τού γνωστού πλέον ως Vertigo effect και αυτή την εξώκοσμη αίσθηση που αφήνει «παραμορφώνοντας» το υποκείμενο του πλάνου και το ντεκόρ πίσω του ανέδειξε αφοπλιστικά ο Στίβεν Σπίλμπεργκ στα «Σαγόνια του Καρχαρία», αποτυπώνοντας εφιαλτικά την απόγνωση του σερίφη Μπρόντι (Ρόι Σάιντερ) όταν συνειδητοποιεί πως το θαλάσσιο τέρας επιτίθεται στους λουόμενους της ακτής που επιτηρεί. Μια σκηνή σοκ που χτίζεται με μεθοδικό σασπένς (διάφοροι περαστικοί πιάνουν την κουβέντα στον αγχωμένο Μπρόντι κόβοντάς του τη θέα στη θάλασσα), προετοιμάζεται με τα υποβρύχια «υποκειμενικά» πλάνα και την απειλητική μουσική υπόκρουση του Τζον Γουίλιαμς, για να κορυφωθεί με την αιφνιδιαστική, αιματοβαμμένη επίθεση στον πιτσιρικά πάνω στο στρώμα και ένα αξέχαστο dolly in zoom out στον έκπληκτο Μπρόντι το οποίο σου κόβει κάθε διάθεση να ξαναβρέξεις τα πόδια σου σε θαλασσινό νερό.
29. Ο καλπασμός των Βαλκυριών - «Αλέξανδρος Νιέφσκι» (Σεργκέι Αϊζενστάιν, 1938)
Αν και σε δυσμένεια από το σοβιετικό καθεστώς, ο Σεργκέι Αϊζενστάιν αναλαμβάνει να σκηνοθετήσει το 1938 μια ιστορική βιογραφία που θα παραπέμπει άμεσα στην ηγετική φυσιογνωμία του Γιόζεφ Στάλιν. Αυτή του εθνικού ήρωα πρίγκιπα Αλεξάντρ Νιέφσκι, ο οποίος όταν οι Τεύτονες ιππότες εισέβαλαν στη Ρωσία το 1242, ανασυγκρότησε το ρωσικό στρατό και ανέλαβε να τους αναχαιτίσει στην παγωμένη λίμνη Τσουντ. Μοντάροντας με αντιστικτικό, ιδιοφυή και πρωτοποριακό τρόπο εικόνα και ήχο (μουσική του Σεργκέι Προκόφιεφ, με πολλά φυσικά ηχητικά στοιχεία), ο Αϊζενστάιν μετέτρεψε το προπαγανδιστικό θέμα σε μνημείο πλαστικότητας και ρυθμού. Σε μια κινηματογραφική όπερα όπου ο ήχος γίνεται μια ακόμα εκφραστική παράμετρος, η οποία μπορεί να προσδώσει στην εικόνα επιπλέον συγκινησιακές και διανοητικές διαστάσεις, ενώ η μουσική δεν λειτουργεί ποτέ αυτόνομα, καθώς «ενσωματώνεται» στην εικόνα. Η καθοριστική μάχη στους πάγους, όπου ο ρωσικός στρατός περιμένει υπομονετικά τους σιδερόφρακτους Τεύτονες οι οποίοι καλπάζουν κατά πάνω του απειλητικά, αποθεώνει αυτή την περίτεχνη σκηνοθετική τεχνική ως μια αξεπέραστη πολεμική χορογραφία εικαστικής τελειότητας.
28. Έρωτας με την πρώτη δαγκωματιά – «Η Σιωπή των Αμνών» (Τζοναθαν Ντέμι, 1991)
Υπόδειγμα σκηνοθεσίας και υποκριτικής υψηλότατου επιπέδου, η συγκεκριμένη σκηνή έρχεται για να αποτυπώσει μια και καλή στη συλλογική φαντασία την εικόνα του Άντονι Χόπκινς ως Χάνιμπαλ Λέκτερ. Τον οποίο ο Τζόναθαν Ντέμι έχει φροντίσει προηγουμένως να «συστήσει» στο κοινό αποκλειστικά με περιγραφές μέσω των διαλόγων, καθυστερώντας χιτσκοκικά να εμφανίσει το πρόσωπό του. Έτσι, το σασπένς της δια ζώσης γνωριμίας της νεαρής δόκιμης του FBI (Τζόντι Φόστερ) αυξάνεται κατακόρυφα, καθώς το κοινό βρίσκεται στην ίδια θέση αγωνίας και περιέργειας με εκείνη. Ο Ντέμι βέβαια δεν αρκείται σε αυτό για να κάνει τη σκηνή τρομακτική, αλλά φροντίζει με διακριτικές παρεμβάσεις να εντείνει το φόβο. Την ώρα που η Φόστερ πλησιάζει το κελί του Λέκτερ, προσπερνάει διαφορετικούς κρατούμενους, οι οποίοι είναι όλο και πιο διαταραγμένοι ώσπου να φτάσει στο φτιαγμένο με πλεξιγκλάς φυλάκιο όπου βρίσκεται ο Χόπκινς. Τότε γίνεται αδιαμφισβήτητο πως στο τέρμα της αγωνιώδους διαδρομής βρίσκεται ο πιο επικίνδυνος κρατούμενος. Στη συνέχεια η απόσταση των δύο ηθοποιών καταργείται μέσω των κοντινών, που από τη μία εντείνουν την ταύτιση των θεατών με την ηρωίδα τη στιγμή που ο Χόπκινς κοιτάζει ανατριχιαστικά κατάματα την κάμερα κι από την άλλη, το διαχωριστικό γυαλί μοιάζει να έχει εξαφανιστεί ανάμεσά τους. Το άγχος πλέον γίνεται χειροπιαστό, ο Λέκτερ φαίνεται να έχει τον πραγματικό έλεγχο παρότι έγκλειστος, την ώρα που συζήτηση περιστρέφεται υπαινικτικά γύρω από τον ελέφαντα στο δωμάτιο, τον κανιβαλισμό· χρησιμοποιούνται προβοκατόρικα εκφράσεις όπως «φοιτητικό σώμα» («student body») κι ο Χόπκινς γλείφει το δείκτη του προτού ξεσπάσει στο φινάλε της σκηνής.
27. To Ρόουζμπαντ αποκαλύπτεται – «Ο Πολίτης Κέιν» («Ο Πολίτης Κέιν», 1941)
Το τελευταίο πλάνο της πρώτης ταινίας του Όρσον Γουέλς είναι ένα μακρύ τράβελινγκ στα στοιβαγμένα σε μια τεράστια αποθήκη αντικείμενα του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ο οποίος είναι πλέον νεκρός. Το μυστήριο γύρω από το «Ρόουζμπαντ», τη λέξη που προφέρει πριν πεθάνει, παραμένει άλυτο και καθώς οι υπάλληλοί του απογράφουν και ξεσκαρτάρουν τα αμέτρητα αποθηκευμένα πράγματα, ακούν τον ρεπόρτερ Τόμσον (Γουίλιαμ Άλαντ) να τους λέει πως «δεν θα καταλάβουμε ποτέ τι σήμαινε γι’ αυτόν το Ρόουζμπαντ, αλλά δεν νομίζω πως μια λέξη μπορεί να περιγράψει τη ζωή ενός ανθρώπου». Κι ενώ οι εργάτες γύρω του συνεχίζουν να μεταφέρουν αντικείμενα, ένας απ’ αυτούς ρίχνει ένα ξύλινο έλκηθρο στο μεγάλο αναμμένο τζάκι. Το αργό, δαιδαλώδες τράβελινγκ καταλήγει στην επιφάνειά του, αποκαλύπτοντας τη λέξη Rosebud που γρήγορα χάνεται μαζί με τα αποκαΐδια μέσα στις φλόγες. Μαζί της και η (χολιγουντιανή) ψευδαίσθηση πως, όπως μια λέξη, μια ταινία δεν μπορεί κι αυτή ποτέ να περιγράψει «αντικειμενικά» τη ζωή ενός ανθρώπου, καταδικασμένη να είναι απλά μια υποκειμενική, καθορισμένη δηλαδή ιστορικά, ηθικά, φιλοσοφικά και πολιτικά, αναπαράστασή της.
26. Θάνατος με θέα – «Κινγκ Κονγκ» (Μέριαν Κούπερ & Έρνεστ Σέντσακ, 1933)
Εμβληματική ταινία της χρυσής εποχής του φανταστικού σινεμά (δεκαετία του ’30) και ευρηματική αλληγορία πάνω στην Αμερική της μετά-κραχ εποχής, ο «Κινγκ Κονγκ» είναι παράλληλα μια απολύτως πρωτότυπη διασκευή της «Πεντάμορφης και του τέρατος» με διαχρονική γοητεία. Κάθε ριμέικ του έχει ρίξει το βάρος του και σε μια διαφορετική διάσταση του πολυεπίπεδου μύθου του, από οικολογική μέχρι ψυχαναλυτική, αφήνοντας ανέγγιχτη την τελική σκηνή του θανάτου του βασιλιά της ζούγκλας στην κορυφή του Empire State Building από τις σφαίρες των αεροπλάνων. Μια θεαματική σεκάνς με πρωτοποριακά εφέ για την εποχή, γεμάτη ρομαντισμό (ο Κινγκ Κονγκ φροντίζει πριν απ’ όλα να εναποθέσει ασφαλή την Αν Ντάροου / Φέι Ρέι), ηρωισμό και την πικρή διαπίστωση του σκηνοθέτη Καρλ Ντέναμ (Ρόμπερτ Άρμστρονγκ): «Oh, no, ιt wasn’t the airplanes. It’s the beauty killed the beast».
25. Θάνατος από ψηλά – «Αποκάλυψη Τώρα!» (Φράνσις Φορντ Κόπολα, 1979)
Τα σπουδαία έργα τέχνης κρίνονται και από την αμφισημία που προκαλούν. Το πολεμικό έπος του Κόπολα βρίσκεται ανάμεσά τους ακριβώς για αυτόν το λόγο· είναι το «Αποκάλυψη Τώρα!» μία δριμεία κινηματογραφική καταγγελία ενάντια στην εκστρατεία του Βιετνάμ ή μια αποθέωση της αμερικανικής στρατιωτικής πυγμής; Ενώ σαφέστατα η ταινία απαντά αρνητικά ως προς το τελευταίο, σκηνές όπως η συγκεκριμένη έχουν καρφωθεί στην ποπ κουλτούρα διότι σαγηνεύουν κι εκείνους της «αντίπαλης» πλευράς. Η εικόνα, όμως, μιας αρμάδας ελικοπτέρων οπλισμένων με πολυβόλα και βόμβες, για να επιτεθεί απροειδοποίητα σε ένα χωριό υπό τους ήχους της «Επέλασης των Βαλκυριών» του Βάγκνερ, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για παρερμηνείες. Ο κυνισμός των στρατιωτών, ο οποίος αποτυπώνεται στα πρόσωπά τους ως ένας συνδυασμός ρουτίνας και βαριεστημάρας ενώ ισοπεδώνουν αμάχους και λιγοστούς εχθρούς, μαζί με την ολοσχερή επέλαση των μεταλλικών μηχανών πάνω από τη θάλασσα και τα δάση, κάνει τη συγκεκριμένη μία από τις πιο αποκαρδιωτικές πολεμικές σκηνές του σινεμά.
24. Ξέρεις από BMX; – Ε.Τ. Ο Εξωγήινος (Στίβεν Σπίλμπεργκ, 1982)
Ίσως να μην είστε ανάμεσα σ’ εκείνους που έχουν δει το υπέροχο «Θαύμα στο Μιλάνο» (1951) του Βιτόριο ντε Σίκα, σίγουρα όμως γνωρίζετε τη σκηνή που ενέπνευσε στο μυαλό του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης αποτείνοντας φόρο τιμής στο ασπρόμαυρο φιλμ του Ιταλού μαέστρο, ένα παραμύθι όπου η φαντασία και ο ρεαλισμός σμίγουν γλυκόπικρα, σκαρφίζεται μία από τις πιο μαγευτικές εικόνες του εμπορικού σινεμά. Όταν ο μικρός Έλιοτ (Χένρι Τόμας) χάνεται στο δάσος κάνοντας ποδήλατο, με τον εξωγήινο στο καλάθι, εκείνος χρησιμοποιεί τις δυνάμεις του για να πετάξουν στον ουρανό. Το ίδιο στιγμιότυπο θα κοσμεί το λογότυπο της εταιρίας παραγωγής του Σπίλμπεργκ, Amblin, ενώ ο σκηνοθέτης με αυτόν τον τρόπο εφευρίσκει με ένα καινοτόμο τρόπο τη δύναμη του σινεμά να σαρώνει τα μυαλά των θεατών και να συγκινεί χάρη στο απροσδόκητο και το ελπιδοφόρο.
23. Αγκαλιά που σπαρταράει – «Όσο Υπάρχουν Άνθρωποι» (Φρεντ Ζίνεμαν, 1953)
Χαβάη, 1941, Ντέμπορα Κερ – Μπαρτ Λάνκαστερ κι ένας απαγορευμένος έρωτας που καψαλίζει, συνθέτουν μια διαχρονικά ακαταμάχητη ρομαντική σκηνή με φόντο τον Ατλαντικό. Κρυφά από όλους, το ζευγάρι απολαμβάνει μια πολύτιμή στιγμή μοναξιάς κι ανεμελιάς, η οποία στο πέρας μόλις ενός λεπτού περνάει από την ερωτική ευφορία στην αμηχανία της αμφιβολίας. Ο Λάνκαστερ εκστασιασμένος αποθεώνει με το βλέμμα του την Κερ στην οποία παραδίνεται. Εκείνη αναδύει μια ασυναγώνιστη και απενοχοποιημένη θελκτικότητα, μίλια μπροστά από οτιδήποτε ήταν συνηθισμένο τότε στο Χόλιγουντ, ανατρέποντας έτσι την έως τότε παγιωμένη εικόνα της στο κοινό. Μια εντύπωση εγκλωβισμένη σε ρόλους καθωσπρέπει και σχεδόν ασεξουαλικούς (η ηγουμένη στον αριστουργηματικό «Μαύρο Νάρκισσο», η πριγκίπισσα Φλάβια στον «Αιχμάλωτο της Ζέντα»), οι οποίοι πλέον γίνονται παρελθόν. Περισσότερο από όλα όμως, η σκηνή εξακολουθεί να είναι καθηλωτική και να τη σκεφτόμαστε (ή ευχόμαστε να ζήσουμε) όντας σε μια παραλία με τον δικό μας άνθρωπο.
22. Κόβει το μάτι σου – «Ο Ανδαλουσιανός Σκύλος» (Λουίς Μπουνιουέλ, 1929)
Η πιθανώς διασημότερη μικρού μήκους στην ιστορία του σινεμά, είναι φτιαγμένη από σποραδικές εικόνες σουρεαλιστικής ποίησης, σεκάνς διαπεραστικού σοκ και μια εν πολλοίς ασυνάρτητη πλοκή. Η ταινία, ένα έργο τόσο του σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ όσο και του πληθωρικού Σαλβαντόρ Νταλί που συνυπογράφει το σενάριο, δεν έφερε επανάσταση στον κινηματογράφο λόγω των όσων προκλητικά απεικονίζει, αλλά εξαιτίας της λογικής με την οποία οι δύο δημιουργοί προσέγγισαν τη δημιουργία του φιλμ. Δίχως να ακολουθεί τους συμβατικούς αφηγηματικούς κανόνες, ο «Ανδαλουσιανός Σκύλος» απέδειξε πως το σινεμά είναι πρωτίστως μια τέχνη που επιδρά άμεσα στα συναισθήματα του κοινού, ενώ φέρνει στο προσκήνιο το ανθρώπινο υποσυνείδητο. Από τη στιγμή μάλιστα που η ταινία αποτελεί μια συρραφή των ονείρων που είχαν τότε οι Μπουνιουέλ – Νταλί, η ίδια αποκτά την αίσθηση μιας αλλόκοσμης πραγματικότητας, ενώ όσα συμβαίνουν μπορούν να διαβαστούν υπό ψυχαναλυτικούς, κατά προτίμηση φροϋδικούς, όρους. Έτσι, όταν ένας από τους ήρωες -που ενσαρκώνει ο ίδιος ο Μπουνιουέλ- κοιτάζει την πανσέληνο και φαντασιώνεται τον ακρωτηριασμό του ματιού μιας γυναίκας, γεννιέται μια από τις πρώτες σκηνές όπου ο κινηματογράφος καθρεφτίζει τα ενδότερα του μυαλού, προσφέροντας παράλληλα μια εναλλακτική, υπερρεαλιστική, ματιά στον κόσμο.
21. Νυχτερινό μπάνιο στη Φοντάνα ντι Τρέβι - «Γλυκιά Ζωή» (Φεντερίκο Φελίνι, 1960)
Τιμημένη με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Κανών και Όσκαρ κοστουμιών, η φελινική «Γλυκιά Ζωή» αποτελεί ταινία - σταθμό στην ιστορία του μοντέρνου σινεμά όσο και κομμάτι της ποπ κουλτούρας, περνώντας στο κοινό λεξιλόγιο, ακόμα και της ελληνικής γλώσσας, όρους όπως οι παπαράτσι και η ντόλτσε βίτα. Εκθαμβωτική τοιχογραφία ενός λαμπερού, μα άδειου συναισθηματικά μικρόκοσμου και μιας κοινωνίας βυθισμένης βαθιάς σε ηθικό χάος, ακολουθεί τον ρεπόρτερ Μαρτσέλο Ρουμπίνι (Μαρτσέλο Μαστρογιάνι) στον πολύχρωμο δαίδαλο της Βία Βένετο, των πάρτι, των στάρλετ, των ξεπεσμένων αριστοκρατών και των ματαιόδοξων καλλιτεχνών. Ανίκανος να ενταχθεί στον απαστράπτοντα κύκλο τους, εκείνος θα μείνει μέχρι τέλους ένας παρατηρητής αυτής της γλυκιάς, μα κενής πάθους, αξιών και συναισθημάτων ζωής, περνώντας ένα ονειρικό βράδυ δίπλα στη Σίλβια (Ανίτα Έκμπεργκ), μια σταρ του σινεμά που ενσαρκώνει απόλυτα αυτό το άπιαστο όνειρο. Μαζί θα περιπλανηθούν στους δρόμους της νυχτερινής Ρώμης, για να καταλήξουν λίγο πριν το ξημέρωμα στην έρημη Φοντάνα ντι Τρέβι. Ένα εμβληματικό μνημείο της Αιώνιας Πόλης μέσα στα νερά του οποίου η Σίλβια θα περπατήσει ξυπόλητη, χαρίζοντας στον Φελίνι και το ιταλικό σινεμά μια από τις ενδοξότερες στιγμές τους.
