Το 2018 συνέβη ένα κινηματογραφικό παράδοξο. Ήταν η πρώτη χρονιά μετά το 1982 που καμία νέα ταινία του Γούντι Άλεν δεν κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους. Εκτός από την εργασιομανία και την εμμονή του στο "μία ταινία τη χρονιά", το ασύλληπτο σερί του σκηνοθέτη επαληθεύει την απίστευτη αγάπη του στο σινεμά και τον εθισμό του στην αδρεναλίνη των γυρισμάτων. Είναι, εξάλλου, γνωστό πως ο ίδιος πιστεύει πως θα κλείσει οριστικά τα μάτια του στο πλατό. Κάτι διόλου απίθανο αν αναλογιστεί κάποιος πόσο χρόνο έχει περάσει κι εξακολουθεί να περνάει εκεί.
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι πως, παρότι δεν είδαμε κάποιο γουντιαλενικό πόνημα την προηγούμενη χρονιά στις αίθουσες, ο Γούντι Άλεν γύρισε κανονικότατα ταινία! Το "Μια Βροχερή Μέρα στη Νέα Υόρκη" είχε ολοκληρωθεί το 2018, με μοναδική εκκρεμότητα την ημερομηνία κυκλοφορίας του. Για να παρθεί αυτή η απόφαση, χρειάστηκαν μήνες αντιπαραθέσεων, μία μήνυση και μία… μετακόμιση. Ας δούμε όμως αναλυτικά τι συνέβη.
Κάλεσμα στα όπλα
Τον Οκτώβριο του 2017 ο γιος του Άλεν, ο Ρόναν Φάροου, δημοσίευσε ένα άρθρο στο "New Yorker" που κλυδώνισε συθέμελα το σύστημα εξουσίας του Χόλιγουντ. Οι αποκαλύψεις του για τις κατ’ επανάληψη σεξουαλικές επιθέσεις του μεγιστάνα παραγωγού Χάρβεϊ Γουάινστιν εις βάρος γυναικών με τις οποίες συνεργαζόταν κατάφεραν να αποκαθηλώσουν τον πάλαι ποτέ ισχυρό άντρα και να τον οδηγήσουν στο εδώλιο. Τότε ακόμη περισσότερες γυναίκες βρήκαν το θάρρος να μιλήσουν για τις τραυματικές εμπειρίες τους στα χέρια αντρών με εξουσία, οι οποίοι επιτέλους καλούνταν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Αστραπιαία γεννήθηκε το κίνημα #MeToo, το οποίο δημιούργησε, σε συνεργασία με νέες δραστήριες οργανώσεις, όπως το Time’s Up, ένα δίκτυο υπεράσπισης των γυναικών θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης μέσα στη βιομηχανία του θεάματος που έβαλε τέλος στο φόβο.
Σε αυτό το κλίμα η Ντίλαν Φάροου, θετή κόρη του Άλεν, επανέφερε στο δημόσιο διάλογο τη δική της ιστορία, που βγήκε αρχικά στη δημοσιότητα το 1992 και βάσει της οποίας ο Γούντι Άλεν φέρεται να την κακοποίησε σεξουαλικά σε ηλικία 7 ετών. Το συμβάν διερευνήθηκε όταν ο Άλεν διεκδίκησε την κηδεμονία των θετών του παιδιών, όμως οι έρευνες κατέληξαν σε αντικρουόμενα συμπεράσματα. Όταν δημοσιεύτηκαν αργότερα οι λεπτομέρειες της ακροαματικής διαδικασίας, πολλοί επέκριναν τους χειρισμούς των αρχών, καθώς θεωρήθηκε ότι υπέπεσαν σε αρκετές αστοχίες. Από την πλευρά του, ο αγαπημένος του κοινού Γούντι αρνήθηκε από την πρώτη στιγμή τις κατηγορίες και συνέχισε να δουλεύει ανεμπόδιστος στο αμερικανικό κινηματογραφικό κύκλωμα, με τους χολιγουντιανούς αστέρες να παρακαλούν να παίξουν σε ταινίες του για να ενισχύσουν το καλλιτεχνικό τους προφίλ. Αυτήν τη φορά όμως τα πράγματα φαίνεται να είναι διαφορετικά για τον Νεοϋορκέζο δημιουργό.
Match point
Αμέσως μετά την κυκλοφορία του "Wonder Wheel" (2017) ο Άλεν πίστευε πως είχε εξασφαλισμένο κινηματογραφικό μέλλον. Η παραγωγός της ταινίας Amazon, στην οποία είχε παραδώσει ήδη μια τηλεοπτική σειρά ("Crisis in Six Scenes"), υπέγραψε μαζί του συμβόλαιο για άλλες τέσσερις ταινίες. Έτσι ο σκηνοθέτης είχε τη δυνατότητα να οργανώσει τα επόμενα projects του χωρίς άγχος. Με το ξέσπασμα της υπόθεσης Γουάινστιν βέβαια, κι ενώ είχαν ολοκληρωθεί τα γυρίσματα του "Μια Βροχερή Μέρα στη Νέα Υόρκη", η σχέση του Άλεν με την Amazon έφτασε πολύ γρήγορα σε οριακό σημείο. Τα αίτια αυτής της κρίσης αφορούσαν τα σχόλια του σκηνοθέτη για τον Γουάινστιν και το #MeToo. Ειδικότερα η δήλωσή του ότι οδηγούμαστε σε μια εποχή που θα θυμίζει "κυνήγι μαγισσών, καθώς οποιοσδήποτε κλείσει το μάτι σε μια γυναίκα σε επαγγελματικό χώρο καλείται ξαφνικά να βρει δικηγόρο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του".
Ο Άλεν φρόντισε να ανακαλέσει τα όσα δήλωσε, όμως η ζημιά στην εικόνα του είχε γίνει ήδη. Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε από τους ίδιους τους ηθοποιούς της ταινίας του. Ο Τιμοτέ Σαλαμέ και η Ρεμπέκα Χολ δήλωσαν ότι μετάνιωσαν για τη συνεργασία τους μαζί του και δώρισαν ολόκληρη την αμοιβή τους σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, ενώ ο αριθμός των ηθοποιών που εναντιώνονταν στον σκηνοθέτη αυξανόταν μέρα με την ημέρα. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που χαρακτήρισαν "τελειωμένη" την καριέρα του Άλεν. Φοβούμενη την αποτυχία της ταινίας στο box office, η Amazon αποφάσισε να βάλει τη "Βροχερή Μέρα" στο ράφι και να αποσυρθεί από το συμβόλαιό της με τον σκηνοθέτη. Εκείνος, από την άλλη, αντέδρασε κάνοντας αγωγή στον streaming κολοσσό, την οποία και κέρδισε, οπότε απέκτησε τα δικαιώματα της ταινίας του.
Σωτηρία απέξω
Ύστερα από μια περίοδο αβεβαιότητας, που ήταν πολύ πιθανό να μην κυκλοφορήσει ποτέ η "Βροχερή Μέρα", τελικά αγοράστηκε από ευρωπαϊκή εταιρεία διανομής και θα προβληθεί στην Ελλάδα στις 22/8. Η ταινία, η οποία κινείται στο γνώριμο ρομαντικό ύφος του Άλεν, θέλει τον Τιμοτέ Σαλαμέ και την Ελ Φάνινγκ να ενσαρκώνουν ένα ζευγάρι που ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη για ένα διήμερο. Αφορμή η ευκαιρία της τελευταίας, ως φοιτήτριας Άσλεϊ, να πάρει συνέντευξη από έναν διάσημο χολιγουντιανό σκηνοθέτη για λογαριασμό της εφημερίδας της σχολής της. Ο σύντροφός της Γκάτσμπι ενθουσιάζεται με το ταξίδι και οργανώνει περίπατο στα αγαπημένα του και λιγότερο γνωστά αξιοθέατα της πόλης, αλλά τα πράγματα δεν πάνε όπως τα έχει σχεδιάσει. Ο σκηνοθέτης, τον οποίο υποδύεται ο Λιβ Σράιμπερ, προσκαλεί την Άσλεϊ να δει υλικό της νέας του ταινίας, μια πρόταση που τη φέρνει μπροστά σε απρόβλεπτες καταστάσεις και γνωριμίες, μεταξύ των οποίων με έναν σεναριογράφο (Τζουντ Λο) κι έναν διάσημο ηθοποιό (Ντιέγκο Λούνα). Την ίδια στιγμή ο Γκάτσμπι κυκλοφορεί ολομόναχος στο Μεγάλο Μήλο, όπου συναντά κάποια στιγμή την αδερφή της πρώην κοπέλας του (Σελένα Γκόμεζ), με την οποία περνάει την υπόλοιπη μέρα. Οι παράλληλες εμπειρίες που βιώνουν οι νεαροί πρωταγωνιστές τούς οδηγούν σε δεύτερες σκέψεις για τα συναισθήματά τους, αλλά κυρίως τους δίνουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι.
Η θεματική που διατρέχει την ταινία είναι εκείνη της ταυτότητας, κατά πόσο δηλαδή οι ήρωες και κατ’ επέκτασιν ο καθένας από εμάς γνωρίζει τον εαυτό του. Αν και βρίσκονται σε διαφορετική φάση, αμφισβητούν τα όσα τους καθόριζαν μέχρι εκείνη τη στιγμή, θεωρώντας τα ανεπαρκή ή κάλπικα, και αναζητούν μια νέα αρχή. Για τον Άλεν μεγάλη σημασία έχει επίσης το βλέμμα: "Οι πρωταγωνιστές έχουν την ανάγκη να νιώσουν πως κάποιος κοιτάζει βαθιά μέσα τους. Πρόκειται για μια κοινή επιθυμία των ανθρώπων στην πραγματική ζωή. Σε τόσες σχέσεις νιώθουμε έλξη, όμως πόσο συχνά έρχεται εκείνη που μας αλλάζει τη ζωή;".
Επόμενο πλάνο
Η περιπέτεια της "Μιας Βροχερής Μέρας" είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεται πια η κινηματογραφική αγορά στις ΗΠΑ. Executives και κάθε λογής μάνατζερ αντιδρούν μπροστά στην κοινωνική πίεση, χάνοντας όμως το πραγματικό νόημα της αντίδρασης. Διότι εν προκειμένω ο μοναδικός κερδισμένος ήταν ο Άλεν. Η υπόθεση της κακοποίησης παρέμεινε στο συρτάρι, ενώ εκείνος χρειάστηκε απλώς να μεταφέρει τις δουλειές του αλλού· κατάφερε ακόμη και να εξασφαλίσει χρήματα για την επόμενη ταινία του.
Είναι όμως το πραγματικό ζήτημα αν ο Γούντι Άλεν θα συνεχίσει να κάνει ταινίες; Ακόμη κι αν σταματούσε αυτήν τη στιγμή, η συνδρομή του στο σινεμά είναι αδιαμφισβήτητη. Δεν θα πάψει ξαφνικά λ.χ. ο "Νευρικός Εραστής" να είναι αριστούργημα. Το αληθινό πρόβλημα βρίσκεται σε αυτό που συμβολίζουν άτομα όπως ο Άλεν. Άντρες δηλαδή σε θέσεις κύρους, που μέχρι σήμερα απέφευγαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους ή τύγχαναν ευνοϊκής μεταχείρισης. Την ίδια στιγμή, όταν μια γυναίκα αποκαλύπτει την κακοποίησή της, οι αντιδράσεις που αντιμετωπίζει κυμαίνονται μεταξύ δυσπιστίας και στίγματος, μια στάση που ευτυχώς ανατρέπεται σταδιακά. Το θέμα λοιπόν δεν είναι αν νιώθουμε ενοχές βλέποντας τον "Νευρικό Εραστή", αλλά τι κάνουμε βγαίνοντας από το σινεμά για να σταματήσουν να συμβαίνουν ιστορίες όπως αυτή της Ντίλαν Φάροου.
Επόμενος σταθμός: Ισπανία
Καμία διάθεση να τα παρατήσει δεν έχει ο Γούντι Άλεν, ο οποίος πλέον βρήκε καλλιτεχνικό καταφύγιο στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στην Ισπανία. Εκεί τον περίμενε με ανοιχτές αγκάλες η εταιρεία παραγωγής Mediapro, με την οποία έχουν συνεργαστεί ξανά στις ταινίες "Vicky Cristina Barcelona" (2008) και "Μεσάνυχτα στο Παρίσι" (2011). Αφού βρήκε την απαραίτητη στήριξη, λοιπόν, ο 83χρονος Άλεν ξεκίνησε αμέσως την επόμενη ταινία του με τον προσωρινό τίτλο "Rivkin’s Festival".
Η υπόθεση τοποθετείται στο ιστορικό Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν και ακολουθεί ένα παντρεμένο ζευγάρι Αμερικάνων που ταξιδεύει στην πόλη με αφορμή τη διοργάνωση. Και οι δύο μαγεύονται από την ομορφιά της περιοχής και τη γοητεία των ταινιών, με τη γυναίκα, "μεθυσμένη" από το ευφορικό κλίμα, να κάνει σχέση με έναν Γάλλο σκηνοθέτη, την ώρα που ο σύζυγός της ερωτεύεται μια ντόπια. Η ταινία βρίσκεται ήδη σε γυρίσματα με τη συμμετοχή διάσημων ηθοποιών, μεταξύ των οποίων ο διπλά οσκαρικός Κρίστοφ Βαλτς, ο γοητευτικός Λουί Γκαρέλ και η αξέχαστη πρωταγωνίστρια στο "Δέρμα που Κατοικώ" Έλενα Ανάγια. Όλα δείχνουν πως αυτήν τη φορά ο Άλεν θα καταφέρει να κυκλοφορήσει την ταινία του ανενόχλητος...
