Ελάχιστοι έχουν επηρεάσει το σινεμά των καιρών μας όσο ο Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ήταν αυτός που, ξεπηδώντας από το νέο κύμα του αμερικανικού σινεμά στις αρχές των ’70s, κατάφερε να συνδυάσει το ανήσυχο κινηματογραφικό πνεύμα του με τη μεγάλη δημοφιλία του mainstream κινηματογράφου. Από τη μία, λοιπόν, κατάφερε να αποκτήσει τον τίτλο του auteur (από τις σταθερές θεματικές ως το final cut) και από την άλλη υπήρξε ο άνθρωπος που όρισε τη φαντασμαγορική λογική του καλοκαιρινού μπλοκμπάστερ. Η φιλμογραφία του αποτελεί ένα απολαυστικό σερφάρισμα στα κινηματογραφικά είδη, από το sci-fi στην περιπέτεια κι από εκεί στο ιστορικό δράμα, το animation, την ανάλαφρη κομεντί και ό,τι άλλο τραβάει η όρεξή σας.
Πίσω από τις ετερόκλητες συναρπαστικές σπιλμπεργκικές ιστορίες δέους και παραδοξότητας, όμως, κρύβεται το φιλελεύθερο πνεύμα του Αμερικανού δημιουργού που δεν σταματά να μας προσκαλεί να μπούμε στη θέση του Άλλου, εκείνου που βρίσκεται μακριά από εμάς – ψυχολογικά, κοινωνικά, εθνικά, φυλετικά, ταξικά... Ταυτόχρονα, υπήρξε πιονέρος των νέων τεχνολογιών (οι δεινόσαυροι του "Jurassic Park" σας λένε κάτι;), ιδρυτής της θρυλικής εταιρείας animation DreamWorks, λάτρης της ιστορίας και των άσημων ηρώων της, εραστής της ποπ κουλτούρας, αλλά και τολμηρός καλλιτέχνης που δεν σταμάτησε να δοκιμάζει και να δοκιμάζεται…
Ο Σπίλμπεργκ έχει ήδη αφήσει πίσω μια μοναδική οπτικοακουστική κληρονομιά αποτελούμενη κι εμείς φροντίσαμε να φτιάξουμε τον πολύπλοκο κινηματογραφικό αλγόριθμο που θα τις 34 ταινίες του σε αξιολογική σειρά, από τη χειρότερη στην καλύτερη, προσφέροντας έναν πλήρη σπιλμπεργκικό οδηγό που σίγουρα θα σας χρησιμεύσει.
Από τους Χρήστο Μήτση, Γιάγκο Αντίοχο και Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλο.
34. Indiana Jones και το Βασίλειο του Κρυστάλλινου Κρανίου (2008)
Ο Ίντι επιστρέφει κουρασμένος και ανεξήγητα προδομένος από ένα προχειρογραμμένο σενάριο.
33. Για Πάντα (1989)
Αποτυχημένο πείραμα στο (γλυκανάλατο) ρομάντζο.
32. Ο Μεγάλος Φιλικός Γίγαντας (2016)
Η σεναριογράφος του "Εξωγήινου" διασκευάζει με ντισνεϊκή προσοχή και χωρίς αιχμές ένα παραμύθι του Ρόαλντ Νταλ ("Ο Τζίμης και το Γιγαντοροδάκινο", "Ο Τσάρλι και το Εργοστάσιο της Σοκολάτας"). Ο Σπίλμπεργκ φροντίζει για το ευπρεπές του θεάματος, το οποίο εντυπωσιάζει τόσο σκηνογραφικά όσο και με την τέλεια χρήση της τεχνικής motion capture (ψηφιακοί χαρακτήρες ερμηνεύονται από πραγματικούς ηθοποιούς), δίνοντας στον οσκαρικό Μαρκ Ράιλανς ("Η Γέφυρα των Κατασκόπων") την ευκαιρία να χτίσει ένα συγκινητικό, αστείο και ταυτόχρονα μελαγχολικό ρόλο ως Μεγάλος Φιλικός Γίγαντας. Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
31. Amistad (1997)
Βαρύγδουπο και ακαδημαϊκό αντιρατσιστικό ιστορικό δράμα που ξεχνιέται εύκολα.
30. Ready Player One (2018)
Ο Σπίλμπεργκ αποτίει ένα διασκεδαστικό και θεαματικότατο φόρο τιμής στην ποπ κουλτούρα των '70s και '80s, χωρίς όμως να μπορεί να τιθασεύσει πλήρως τα φαντασμαγορικά εφέ και να προσαρμόσει τη βιντεογκέιμ αισθητική στα μέτρα της ανθρώπινης, συγκινητικής ιστορίας του. Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
29. Κάπτεν Χουκ (1991)
Πανάκριβο υπερθέαμα με αποτέλεσμα μια αδιάφορη και άχρωμη ταινία φαντασίας.
28. Α.Ι. Τεχνητή Νοημοσύνη (2001)
Ένα ανεξόφλητο σινε-γραμμάτιο του Κιούμπρικ μετατρέπεται σε άνισο sci-fi, χτυπημένο από το άστοχο χάπι εντ.
27. The Terminal (2004)
Ανάλαφρη αλληγορία που κινηματογραφικά μένει καθηλωμένη στο έδαφος, παρά τις ερμηνευτικές χαριτωμενιές του Χανκς...
26. Η Αυτοκρατορία του Ήλιου (1987)
Θεαματικότατο, αλλά προβλέψιμο και μελοδραματικό πολεμικό έπος.
25. Ο Πόλεμος των Κόσμων (2005)
Αρκετά αποδραματοποιημένη διασκευή του βιβλίου του Γουέλς, με αναφορές στην αντιτρομοκρατική υστερία.
24. Η Γέφυρα των Κατασκόπων (2015)
Ύμνος για τον Αμερικανό ήρωα της διπλανής πόρτας που δεν κρύβει καμία από τις ευχάριστες εκπλήξεις του σκηνοθέτη. Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
23. Το Άλογο του Πολέμου (2011)
Σκηνοθετικά αψεγάδιαστη ιστορία ενηλικίωσης που δεν καταφέρνει να "αφιππεύσει" από την εφηβική απλότητά της.
22. Ο Χαμένος Κόσμος (1997)
Επανάληψη της συνταγής του "Jurassic Park" στο τρομακτικότερο και αλληγορικότερο.
21. Το Πορφυρό Χρώμα (1985)
Υποδειγματικά φτιαγμένο αντιρατσιστικό φιλμ που επιβεβαιώνει –έστω και μελοδραματικά– το φιλελεύθερο πνεύμα του δημιουργού.
20. 1941 (1979)
Το Χόλιγουντ (αυτο)καταστρέφεται με ξέφρενο, απολαυστικό και σουρεαλιστικά ανεξέλεγκτο τρόπο.
19. Minority Report (2002)
Hi-tech περιπέτεια με καταιγιστικές σκηνές δράσης που μακάρι να τελείωνε νωρίτερα...
18. The Post: Απαγορευμένα Μυστικά (2018)
Υποψηφιότητες για δύο Όσκαρ και έξι Χρυσές Σφαίρες για ένα υποδειγματικά κατασκευασμένο και αφηγηματικά συναρπαστικό πολιτικο-δημοσιογραφικό θρίλερ, το "Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου" της μοντέρνας χολιγουντιανής εποχής. Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
17. Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Ναός του Χαμένου Θησαυρού (1984)
Πρίκουελ που συνεχίζει (σχεδόν) επάξια τις απολαυστικές περιπέτειες του ριψοκίνδυνου αρχαιολόγου.
16. Λίνκολν (2012)
Βιογραφία "δωματίου" από έναν ώριμο όσο ποτέ Σπίλμπεργκ κι έναν ερμηνευτικά αξεπέραστο Ντάνιελ Ντέι Λιούις.
15. Οι Περιπέτειες του Τεντέν: Το Μυστικό του Μονόκερου (2011)
Ένας τρισδιάστατος, animation "Ιντιάνα Τζόουνς" για τους φαν του Χάρι Πότερ.
14. West Side Story (2021)
Το επιδραστικότερο κινηματογραφικό μιούζικαλ εκσυγχρονίζεται με επίκαιρο κοινωνικό προσανατολισμό, πιστό στη φαντασμαγορική συνταγή του πρωτοτύπου: επιτυχημένη μείξη ρεαλισμού και ονειρικής φαντασίας, θεαματικές χορογραφίες, σκηνοθετικό νεύρο και άρωμα σαιξπηρικής τραγωδίας ("Ρωμαίος και Ιουλιέτα"). Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
13. Μονομαχία (1971)
Ένας μοναχικός οδηγός, ένα τρελό φορτηγό και μια τηλεταινία-μάθημα αγωνιώδους αφήγησης.
12. Ο Ιντιάνα Τζόουνς και η Τελευταία Σταυροφορία (1989)
Ο Σον Κόνερι τελειοποιεί τη διασκεδαστικότερη κινηματογραφική περιπέτεια.
11. The Fabelmans (2022)
Στις ΗΠΑ των 50s ένα αγόρι ανακαλύπτει τη μαγεία του κινηματογράφου την ώρα που έρχεται αντιμέτωπο με τις σκληρές αλήθειες τις οποίες κρύβει η οικογένειά του και τις πρώτες πληγές της εφηβείας. Ο πιο επιδραστικός σκηνοθέτης του μοντέρνου σινεμά υπογράφει μια προσεκτικά τακτοποιημένη μα αληθινά συγκινητική αυτοβιογραφία, η οποία αποθεώνει τη θεραπευτική δύναμη του σινεμά, και βάζει πλώρη για το τέταρτο Όσκαρ της καριέρας του. Διαβάστε ολόκληρη την κριτική του "α" εδώ.
10. Jurassic Park (1993)
Εξαφανισμένοι πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, οι δεινόσαυροι επέστρεψαν στη γήινη πραγματικότητα με τον πιο θεαματικό τρόπο. Αφορμή το μυθιστόρημα του Μάικλ Κράιτον "Jurassic Park", στο οποίο ο δισεκατομμυριούχος φιλάνθρωπος Τζον Χάμοντ (Ρίτσαρντ Ατένμπορο) και μια ομάδα γενετικών επιστημόνων από την εταιρεία του έχουν δημιουργήσει σε ένα νησί της Κόστα Ρίκα ένα πάρκο ψυχαγωγίας με κλωνοποιημένους δεινόσαυρους. Ύστερα από μια ξενάγηση, όμως, οι φράκτες ασφαλείας απενεργοποιούνται, τα προϊστορικά τέρατα απελευθερώνονται και ο Σπίλμπεργκ αναλαμβάνει να μας παρασύρει σε ένα αγωνιώδες sci-fi θρίλερ με καταιγιστικό ρυθμό, απίστευτα εφέ και μερικές σκηνές αγωνίας (η πρώτη επίθεση του T-Rex, οι κομψόγναθοι στην κουζίνα) που έχουν μείνει κλασικές. Η ταινία γίνεται η πρώτη που ξεπέρασε το ένα δισ. δολάρια σε παγκόσμιες εισπράξεις, έκανε τους δεινόσαυρους αγαπημένη ανά τον κόσμο παιδική ατραξιόν και γέννησε ένα franchise που ανανεώθηκε πρόσφατα με τεράστια επιτυχία ("Jurassic World").
9. Μόναχο (2005)
Ισραηλινοί πράκτορες καθαρίζουν έναν έναν τους ανθρώπους που ενορχήστρωσαν την αιματηρή ομηρία στην Ολυμπιάδα του Μονάχου το 1972. Όπως οι θύτες αυτής της διαβόητης μυστικής επιχείρησης στέκουν σκεπτικοί απέναντι στην αποτελεσματικότητα των ίδιων των πράξεών τους, έτσι και ο θεατής δεν μπορεί παρά να σταθεί αμήχανος απέναντι στο περίτεχνο και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενο σπιλμπεργκικό δημιούργημα. Χολιγουντιανό "πλυντήριο" εγκληματικών πράξεων ή βαθιά κατάδυση στην έννοια της εκδίκησης; Έργο σκοπιμότητας ή προβληματισμού; Όπως και να ’χει, το ιστορικό δράμα αποτελεί ένα δείγμα ύψιστης κινηματογραφικής αφηγηματικότητας, μια σπάνια ευκαιρία να δεις τα γεγονότα από διαφορετική οπτική, αλλά και έναν ενδιαφέροντα, αρκετές φορές οριακό (όπως στη σκηνή του σεξ) σχολιασμό πάνω στον κύκλο της βίας.
8. Πιάσε με αν Μπορείς (2002)
Ένας πράκτορας του FBI (Τομ Χανκς) βάζει σκοπό της ζωής του να συλλάβει έναν σπεσιαλίστα πλαστογράφο επιταγών (Λεονάρντο Ντι Κάπριο), ο οποίος σε ηλικία μόλις 21 ετών έχει "ασκήσει" τα επαγγέλματα του πιλότου, του γιατρού και του δικηγόρου! Τα πάντα εδώ λειτουργούν ως μια κινηματογραφική εικόνα κι ένα παιχνίδι ειδώλων, προσποίησης και μεταμφίεσης. Βρισκόμαστε άλλωστε στη μεσοαστική Αμερική της αθώας ακόμα δεκαετίας του ’60, όπου το φαίνεσθαι αποδεικνύεται δυνατότερο (και γοητευτικότερο) του είναι, ενώ οι δυο αντίπαλοι –και οι δυο πλευρές του νόμου και της ηθικής– τελικά θα ιδωθούν ως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
7. Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου (1977)
Αν δεν υπήρχε ο "E.T.", αυτό θα ήταν το εξωγήινο έπος του... Από εδώ μπορεί να λείπει το στοιχείο της ενηλικίωσης, αλλά υπάρχει το σταθερό μοτίβο ανεκτικότητας και δημοκρατικότητας που διατρέχει τη φιλμογραφία του Σπίλμπεργκ. Μιλάμε για την οπτική μας απέναντι στον Άλλο, ο οποίος δεν σταματά να αλλάζει μορφές, από τον κομουνιστικό κίνδυνο της εποχής εκείνης μέχρι την ισλαμική τρομοκρατία τού σήμερα. Η επαφή του μέσου Αμερικανού με το διαφορετικό είναι το ζήτημα που κρύβεται πίσω από αυτό το sci-fi κομψοτέχνημα το οποίο απογείωσε ακόμη περισσότερο την καριέρα του σκηνοθέτη. Πιθανότατα ο Ντόναλντ Τραμπ και οι ψηφοφόροι του δεν έχουν καταλάβει το νόημά της τόσες δεκαετίες μετά…
6. Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν (1998)
Η απόβαση της Νορμανδίας δεν υπήρξε ποτέ μια λαμπρή παρέλαση ηρώων στην ακτή των γαλλικών ακτών. Αντίθετα, ήταν μια βουτιά στην κόλαση, ένα ακόμη ανατριχιαστικό ραντεβού της ανθρωπότητας με τα αιμοβόρα ένστικτά της. Η εναρκτήρια εικοσιεπτάλεπτη σεκάνς του "Ράιαν", λοιπόν, είναι μια από τις ελάχιστες στιγμές που το χολιγουντιανό σινεμά συνάντησε τον ωμό ρεαλισμό, περιγράφοντας την επιχείρηση "Ομάχα Μπιτς" χωρίς ωραιοποιήσεις. Ο Σπίλμπεργκ ήταν αυτός που πήρε το ηθικό και καλλιτεχνικό βάρος να απομυθοποιήσει έναν αμερικανικό θρίαμβο, ολοκληρώνοντας την κινηματογραφική του αποστολή με απόλυτη επιτυχία, προσφέροντας παράλληλα στο msinstream σινεμά το δικαίωμα να μιλήσει τη σκληρή γλώσσα της αλήθειας στην οθόνη.
5. Το Εξπρές του Σούγκαρλαντ (1974)
Η πιο υποτιμημένη στιγμή της σπιλμπεργκικής φιλμογραφίας ξεκινάει σαν κωμωδία, καθώς ένας κατάδικος δραπετεύει και μαζί με τη γυναίκα του απάγουν το μωρό τους, το οποίο είχε δοθεί για υιοθεσία. Εξελίσσεται ως αστυνομική περιπέτεια, με όλα τα περιπολικά της πολιτείας στο κατόπι τους, και τελειώνει ως τραγωδία, σκηνοθετημένη με νεύρο, ρομαντισμό και τρυφερή ειρωνεία. Αντανακλώντας το πνεύμα εξέγερσης των ’60s αλλά κι εκείνο της συντριβής της στα ’70s, αποτελεί μια διεισδυτική και ασυνήθιστα πικρή για τον σκηνοθέτη ματιά στη σκοτεινή πλευρά του αμερικανικού ονείρου.
4. Οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού (1981)
Η ποιητική του Αριστοτέλη και τα τρία μέρη της αφήγησης συναντιούνται με το σασπένς και την εκστατική δράση σε μια περιπέτεια που έβαλε τις στέρεες βάσεις για τη νέα μεταμοντέρνα εποχή του είδους. Ο Τζορτζ Λούκας και ο Λόρενς Κάσνταν των "Star Wars" βρίσκονται πίσω από την πανέξυπνη σεναριακή ιστορία, που μας ταξιδεύει στην εποχή του Μεσοπολέμου. Εκεί, μέσα στην παραζάλη των εθνικισμών, ένας αρχαιολόγος τα βάζει με αδίστακτους ναζί, προσπαθώντας να διασώσει ένα πανίσχυρο μεταφυσικό όπλο από τις εφιαλτικές βουλές τους. Το αποτέλεσμα είναι μια ανεπανάληπτη action εποποιία, ένα οπτικό θέαμα που σε κρατάει κολλημένο στην καρέκλα, αποδεικνύοντας ότι τα εφέ μπορεί να εξελίσσονται, αλλά τα διαμάντια του είδους της περιπέτειας δεν σβήνουν ποτέ.
3. Τα Σαγόνια του Καρχαρία (1975)
"Ήταν η πιο ψηλή βουτιά που μπορούσε να γίνει σε ενάμισι μέτρο νερό", λέει ο ίδιος ο Σπίλμπεργκ για το εγχείρημά του να μεταφέρει το μυθιστόρημα του Πίτερ Μπέντσλι στην οθόνη και την ιστορία της "Μονομαχίας" (οδηγός εναντίον φορτηγού) στην ανοιχτή θάλασσα (κυνηγός εναντίον καρχαρία). Ύστερα από μήνες εφιαλτικών γυρισμάτων και απανωτών screening tests (τα πρώτα σε τόσο οργανωμένη κλίμακα), όμως, ο ταμειακός και καλλιτεχνικός θρίαμβος έσκασε σαν κεραυνός. Καταρρίπτοντας κάθε εισπρακτικό ρεκόρ, η μοντέρνα διασκευή του "Μόμπι Ντικ" τρόμαξε τους απανταχού λουόμενους, γέννησε την έννοια του μπλοκμπάστερ, θέσπισε το καλοκαίρι ως την εμπορικότερη περίοδο του αμερικανικού box office και κέρδισε τρία Όσκαρ (μουσικής, μοντάζ και ήχου), όχι όμως και υποψηφιότητα σκηνοθεσίας για τον 29χρονο δημιουργό της.
2. Η Λίστα του Σίντλερ (1993)
Ύστερα από πέντε άκαρπες οσκαρικές υποψηφιότητες (τρεις ως σκηνοθέτης και δύο ως παραγωγός) και την ίδια χρονιά που το "Jurassic Park" έσπαγε το ένα εισπρακτικό ρεκόρ μετά το άλλο, ο Μίδας του σύγχρονου αμερικανικού σινεμά δικαιώνεται επιτέλους και καλλιτεχνικά. Το ασπρόμαυρο και σκληρό "εθνικό" έπος του, συγκινητικό και τρομακτικό ταυτόχρονα, είπε την τελευταία (χολιγουντιανή) λέξη πάνω στο Ολοκαύτωμα, βασισμένο στην αληθινή ιστορία του Γερμανού βιομηχάνου και σωτήρα πάμπολλων Εβραίων Όσκαρ Σίντλερ (Λίαμ Νίσον). Σαρώνοντας τα Όσκαρ (συνολικά επτά, δύο εκ των οποίων για τον ίδιο τον σκηνοθέτη-παραγωγό) και τα βραβεία Αμερικανών κριτικών της χρονιάς, η "Λίστα του Σίντλερ" αποτέλεσε τον υποδειγματικό συνδυασμό δραματικής αφήγησης, συναισθηματικής φόρτισης, καλλιτεχνικής διεύθυνσης, φωτογραφίας, μουσικής, ερμηνειών και εφέ, βάζοντας το όνομα του μπλοκμπαστερά Σπίλμπεργκ δίπλα σ’ αυτά των κορυφαίων auteurs του παγκόσμιου σινεμά.
1. Ε.Τ. Ο Εξωγήινος (1982)
Τα θέματα της οικογένειας και της επιστροφής στο σπίτι τα οποία διατρέχουν όλο το έργο του Σπίλμπεργκ παίρνουν εδώ γαλαξιακές διαστάσεις και γίνονται τα θεμέλια του απόλυτα μοντέρνου σινε-παραμυθιού, το οποίο σε αριθμό εισιτηρίων (κι όχι εκατομμυρίων δολαρίων) βρίσκεται ακόμα και τώρα πίσω μόνο από το "Όσα Παίρνει ο Άνεμος" και το "Star Wars". Αφηγούμενος την ιστορία του μικρού Έλιοτ και των φίλων του, οι οποίοι παίρνουν υπό την προστασία τους έναν εξωγήινο επισκέπτη για τον οποίο ενδιαφέρονται και οι πράκτορες Ασφαλείας των ΗΠΑ, ο "Ε.Τ." είναι μια ταινία που διαπερνά τα κινηματογραφικά είδη (κωμωδία, περιπέτεια, μελόδραμα) και βγαίνει κατευθείαν από την παιδική καρδιά ενός προικισμένου δημιουργού. Με απόλυτη πίστη, ο Σπίλμπεργκ κοιτά νοσταλγικά την ηλικία της αθωότητας, η οποία μπορεί να νικήσει τον κόσμο των ενηλίκων, όπως και η απελευθερωτική φαντασία τον κόσμο της πεζής πραγματικότητας, κάνοντας τους θεατές κάθε ηλικίας, θρησκείας και γλώσσας να πιστέψουν στο… θαύμα – και στο ότι, μέσα στα νεοψυχροπολεμικά ρεϊγκανικά ’80s, η εικόνα του Άλλου μπορεί να είναι και συγκινητικά φιλική εκτός από απειλητική.
