Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος άφησε την τελευταία του πνοή σε νοσοκομείο του Φαλήρου το βράδυ της Τρίτης 24/1.
Ο σπουδαιότερος Έλληνας σκηνοθέτης είχε παρασυρθεί νωρίτερα από διερχόμενη μηχανή σε διάλειμμα των γυρισμάτων της καινούργιας του ταινίας «Η Άλλη Θάλασσα»… Ως τραγική ειρωνεία ο Θόδωρος Αγγελόπουλος θα φύγει από τη ζωή υπηρετώντας το μεγαλύτερο πάθος της ζωή του, το σινεμά. Για χάρη του είχε εγκαταλείψει σε νεαρή ηλικία τη Νομική Σχολή Αθηνών, μετακομίζοντας το 1961 στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα κινηματογράφου και εθνογραφίας. Η επιστροφή του στην Ελλάδα τον βρίσκει να γράφει κριτικές ταινιών στην εφημερίδα «Αλλαγή» και το περιοδικό «Σύγχρονος Κινηματογράφος», στο οποίο υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά του μέλη.
Ο Αγγελόπουλος θα περάσει για πρώτη φορά πίσω από την κάμερα το 1968 –είχε προηγηθεί το ημιτελές «Forminx Story», με θέμα το γνωστό συγκρότημα των 60s- με την μικρού μήκους «Εκπομπή» που θα βραβευθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Δυο χρόνια αργότερα έρχεται η «Αναπαράσταση», μια ταινία-καταλύτης για το αγκυλωμένο από τις αφηγηματικές ευκολίες και τη λογοκρισία ελληνικό σινεμά. Εμπνευσμένη από ένα πραγματικό γεγονός, η δολοφονία του επαναπατρισμένου συζύγου από τη γυναίκα του και τον εραστή της θα καυτηριάσει την βίαιη αστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας και το εντεινόμενο αμοραλισμό της. Επιπλέον, το πρώιμο σινεμά του Αγγελόπουλου εξαιτίας των απαγορεύσεων που είχε επιβάλει η μιλιταριστική εξουσία, χρησιμοποιεί αναγκαστικά –και δεξιοτεχνικά- το ποιητικό συμβολισμό και την κινηματογραφική μεταφορά, στοιχεία που θα τα διατηρήσει καθ’όλη τη φιλμογραφία του. Αφού βάζει τα θεμέλια με την πρώτη του ταινία για το Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, ξεκινά με το «Μέρες του ‘36» την επική «Τριλογία της Ιστορίας», ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία του ελληνικού σινεμά. Μέσα από αυτήν ο Θοδωρής Αγγελόπουλος θα αποκρυσταλλώσει το ξεχωριστό κινηματογραφικό του στυλ: Φιλτράροντας προσεχτικά τις εντάσεις, την ωμότητα, τη βαλκάνια οργή και τα άσβεστα μίση της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, τα μετουσιώνει σε αφαιρετικά πλάνα-σέκανς, αριστουργηματικά αλληγορικά κάδρα της τραυματισμένης Ελλάδας του 20ου αιώνα. Μέσα στη χούντα, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ταξιδεύει με τις «Μέρες του ‘36» (1972) σε μιαν άλλη δικτατορία-αυτή του Μεταξά- διηγούμενος μια ιστορία ομηρίας. Το προσεκτικό και ακριβές πολιτικό σχόλιό του θα είναι ο ιδανικός πρόδρομος για το σπουδαιότερο έπος του, τον τετράωρο «Θίασο».
Γεννημένος το 1935 στην Αθήνα, ο Αγγελόπουλος έζησε την ταραγμένη ιστορία της χώρας στο πετσί του. Δικτατορία Μεταξά, οι σειρήνες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα αιματοβαμμένα Δεκεμβριανά, η σύλληψη-εξαφάνιση του πατέρα του και ο εμφύλιος πόλεμος είναι για το μεγαλύτερο Έλληνα σκηνοθέτη παιδικά βιώματα, ένας αβάσταχτος ιστορικός φόρτος που έπρεπε να αποτυπωθεί στο σελιλόιντ. Ο «Θίασος», η καλύτερη ελληνική ταινία όλων των εποχών, θα χαρτογραφήσει όχι μόνο τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας με ακρίβεια χιλιοστού, αλλά θα αποκαλύψει τις πληγές ενός λαού που για επτά χρόνια είχε κρύψει τις πληγές του σε μιλιταριστικό γύψο. Η «Τριλογία της Ιστορίας» κλείνει το 1977 με τους «Κυνηγούς», μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες θεματικά ταινίες του. Με το πέρασμα στη δεκαετία του ’80, ο κινηματογράφος του Αγγελόπουλου αρχίζει να ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα. Σ’ αυτό βοηθά η διαφοροποίηση στη θεματολογία των ταινιών: Από την διερεύνηση και την εμβάθυνση των ελληνικών εμφυλιακών τραυμάτων ο Θόδωρος Αγγελόπουλους περνά σε πιο ουμανιστικές και υπαρξιακές αναζητήσεις. Αυτή η θεματολογική μεταστροφή του αρχίζει να αχνοφαίνεται από τον «Μεγαλέξανδρο» (1980), αυτό το καλλιτεχνικά πολυσχιδές και κινηματογραφικά δυσπρόσιτο σχόλιο πάνω στο τέλος των ιδεολογιών που έφυγε με τρία βραβεία από το Φεστιβάλ της Βενετίας, αλλά σίγουρα ολοκληρώνεται με την «Τριλογία της Σιωπής». Σ’ αυτήν την ο Έλληνας σκηνοθέτης αρχίζει να εξερευνά σε βάθος την ανθρώπινη ψυχή και πιο συγκεκριμένα την μοναξιά, την αποξένωση, την προσωπική αναμέτρηση του ατόμου με το στοιχειωμένο παρελθόν του, την έννοια της απώλειας, όλα αυτά μέσα από το αιωνόβιο μυθοπλαστικό μοτίβο της Οδύσσειας. Τα στοιχεία της εξορίας, των χαμένων παραδείσων, της πλασματικής έννοιας των συνόρων κάθε είδους, της αέναης περιπλάνησης μέσα σε ένα ρημαγμένο/ερημωμένο τοπίο είναι πάντοτε παρόντα.
Στο «Ταξίδι στα Κύθηρα» θα μιλήσει για την Σιωπή της Ιστορίας, με τον πρωταγωνιστή του Μάνο Κατράκη –στο ρόλο του επαναπατρισμένου πολιτικού πρόσφυγα- να αποτελεί έναν από τους ελάχιστους ηθοποιούς που κατάφεραν να ξεχωρίσουν μέσα στο σφιχτά δομημένο κινηματογραφικό κόσμο του Αγγελόπουλου, ένα καλλιτεχνικό σύμπαν εξαιρετικά αφιλόξενο για ερμηνευτικές-ρολίστες. Η ταινία απέσπασε το βραβείο σεναρίου στις Κάνες, συσφίγγοντας με αυτόν τον τρόπο τους άρρηκτους δεσμούς του Τεό με το σπουδαιότερο φεστιβάλ της Ευρώπης. Η οδύσσεια ενός χωρισμένου δασκάλου στην ελληνική επαρχεία παρέα με μια νεαρή ταξιδιώτισσα στον «Μελισσοκόμο» θα σωπάσει τον Έρωτα, ενώ η επόμενη ταινία του, «Τοπίο στην Ομίχλη», γρήγορα θα μετατραπεί στην κορυφαία στιγμή της δεύτερης δημιουργικής του περιόδου. Η αναζήτηση-οδύσσεια της Βούλας και του Αλέξανδρου (το δεύτερο πιο αγαπημένο όνομα για τους ήρωες του μετά το Σπύρος) για την ανεύρεση του βιολογικού τους πατέρα θα απεικονίσει την αναζήτηση εθνικής-ιδεολογικής-προσωπικής ταυτότητας μέσα στο σύγχρονο ομιχλώδες κοινωνικοπολιτικό τοπίο που στέκεται πλέον αμήχανο απέναντι στο ιστορικό παρελθόν. Οι ήρωες του είναι και πάλι φευγάτοι, απρόσιτοι νομάδες της σκληρής πραγματικότητας, όπως και ο ίδιος άλλωστε… Όπως είχε δηλώσει στο τελευταίο τεύχος του αγγλικού περιοδικού «Sight and Sound» -το οποίο κυκλοφόρησε με ένα μεγάλο αφιέρωμα στο έργο του με αφορμή την κυκλοφορία ολόκληρης της φιλμογραφίας του σε dvd- «Το μόνο μέρος που αισθάνομαι πραγματικά σαν το σπίτι μου είναι μέσα στο αυτοκίνητο δίπλα στον οδηγό. Μπορεί προσωπικά να μην οδηγώ, αλλά βρίσκω το πέρασμα και μόνο από τοπία συγκινητικό. Ο τρόπος που κοιτώ τον κόσμο στα διάφορα ταξίδια μου είναι κατ’ουσίαν αυτός που καθορίζει την κινηματογράφησή μου».
Το «Τοπίο στην Ομίχλη» θα τιμηθεί με Αργυρό Λιοντάρι σκηνοθεσίας στη Βενετία και το Φελίξ καλύτερης ευρωπαϊκής ταινίας. Ο πάντοτε ανήσυχος κινηματογραφιστής αντιλαμβάνεται μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και με τα εθνικά μίση να πυροδοτούν πολέμους στην περιοχή των Βαλκανίων ότι το μεταναστευτικό ζήτημα θα γίνει η νέα παγκόσμια πληγή. Το «Μετέωρο Βλέμμα του Πελαργού» (1991) φέρνει σε πρώτο πλάνο την προβληματική του Αγγελόπουλου πάνω στα –κάθε λογής- σύνορα, στις σύγχρονες διαχωριστικές γραμμές του «εμείς» και «αυτοί». Το «Βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) ,με πρωταγωνιστή τον Χάρβεϊ Καϊτέλ, ένα αυτοβιογραφικό ταξίδι πάνω στην καλλιτεχνική δημιουργία και στο πολιτιστικό παρελθόν που άθελα του μας στοιχειώνει, απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάνες και έφτασε ένα βήμα από τον Χρυσό Φοίνικα, ο οποίος τελικά θα έρθει τρία χρόνια αργότερα με το «Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα» (1998), το πιο πλήρες φιλμ της ύστερης δημιουργικής του περιόδου. Η περιπλάνηση ενός ετοιμοθάνατου συγγραφέα μαζί με ένα παιδί των φαναριών θα συμπυκνώσει με τρόπο ιδανικό τους προβληματισμούς του Θόδωρου Αγγελόπουλου, οι οποίοι με τα χρόνια έχουν αποκτήσει πλέον μια έντονη μελαγχολική αχλή και μια υποδόρια αίσθηση απογοήτευσης. Ο μεγαλύτερος Έλληνας σκηνοθέτης θα ξεκινήσει το 2004 την τελευταία του Τριλογία - μια ακόμη αναμέτρηση του Αγγελόπουλου με το παρελθόν και τα στοιχειά του- με το «Λιβάδι που Δακρύζει», η οποία θα συνεχιστεί το 2008 με την «Σκόνη του Χρόνου». Το τελευταίο μέρος της, η «Άλλη Θάλασσα», έμελλε να μην ολοκληρωθεί ποτέ…
Φιλμογραφία
1968 - Η Εκπομπή (μικρού μήκους)
1970 - Αναπαράσταση
1972 - Μέρες του '36
1975 -Ο Θίασος
1977- Οι Κυνηγοί
1980- Ο Μεγαλέξανδρος
1983- Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη (τηλεταινία)
1984 - Ταξίδι στα Κύθηρα
1986- Ο Μελισσοκόμος
1988 - Τοπίο στην Ομίχλη
1991- Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού
1995 - Το βλέμμα του Οδυσσέα
1998 - Μια αιωνιότητα και μια μέρα
2003 - Τριλογία - Ι. Το λιβάδι που δακρύζει
2008 - Τριλογία - ΙΙ. H σκόνη του χρόνου
