Με αφορμή την 27η Ιανουαρίου, Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, επιλέγουμε νέα και παλιότερα βιβλία που μιλούν με διαφορετικό τρόπο για το ναζισμό.
# 1 Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα
Το βιβλίο - φαινόμενο του Τζον Μπόιν (μετάφραση: Αριάδνη Μοσχονά) που μεταφράστηκε σε πάνω από 40 γλώσσες και έχει πουλήσει περισσότερα από 7 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως κυκλοφορεί σε επετειακή έκδοση με την υπέροχη υπαινικτική εικονογράφηση του βραβευμένου illustrator και συγγραφέα παιδικών βιβλίων Όλιβερ Τζέφερς. Γιατί να θέλει να αφήσει κανείς το κοσμοπολίτικο Βερολίνο για το μοναχικό σπίτι στο Ουστ-Βιτς, όπου κανείς δεν είναι χαρούμενος και δεν έχει τίποτε να σε κάνει να χαρείς; Γιατί υπάρχουν τόσοι άνθρωποι από την άλλη πλευρά του συρματοπλέγματος; Γιατί ο Πάβελ είναι γιατρός και κάνει το σερβιτόρο; Ποιά είναι τα σπουδαία σχέδια που έχει ο Φύρης για τον μπαμπά και γιατί η μαμά είναι λυπημένη και τρέχει συνέχεια να πιει ένα από τα θεραπευτικά λικέρ της; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο εννιάχρονος Μπρούνο στο περίεργο καινούργιο του σπίτι λίγο πριν γνωρίσει τον Σμούελ, το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα και ξεκινήσουν μαζί μια εξερεύνηση χωρίς επιστροφή.
Ο ήρωας του Μπόιν, γιος του διοικητή του Άουσβιτς, δεν έχει ιδέα για το Ολοκαύτωμα και την Τελική Λύση και το εύρημα του συγγραφέα να αντιπαραβάλει την παιδική αθωότητα με το αδιανόητο της ναζιστικής βίας είναι ακριβώς που κάνει αυτό το βιβλίο αφοπλιστικό. Μαζί με τη λιτή γραφή που υιοθετεί τη ματιά ενός παιδιού με αμεσότητα και χιούμορ και αφήνει την παράνοια των γεγονότων να μιλήσει από μόνη της χωρίς να εκβιάζει το συναίσθημα. Ο εννιάχρονος γιος μου πάντως που γνωρίζει για το Ολοκαύτωμα δεν κατάλαβε το τέλος. Και δεν έχω τολμήσει ακόμη να του το εξηγήσω. Το βιβλίο προτείνεται για εφήβους.
Εκδόσεις Ψυχογιός, €13,95.
# 2 Μαξ
Στο βιβλίο της Σάρα Κοέν-Σκαλί (μετάφραση Άννα Κοντολέων), το ρόλο του αφηγητή αναλαμβάνει ο Μαξ, ένα παιδί του προγράμματος Lebensborn (Πηγή Ζωής), που συντόνιζε ο αρχηγός των Ες Ες Χάινριχ Χίμλερ, και είχε ως στόχο τη δημιουργία μιας ανώτερης φυλής ελέγχοντας την κυοφορία επιλεγμένων γυναικών και ανδρών με “καθαρό αίμα” και άρια χαρακτηριστικά. Η αφήγησή του αρχίζει ήδη από τη μήτρα της μητέρας του τον Απρίλιο του 1936 και μέσα από μια φανταστική ιστορία πρώιμης ενηλικίωσης που εκτυλίσσεται στις 488 σελίδες του ζωντανεύει με γλαφυρότητα και τεκμηρίωση, αν και με μια υπερβάλλουσα δραματικότητα, διαφορετικά γεγονότα της ναζιστικής περιόδου, όπως η αρπαγή παιδιών από την Πολωνία και οι μέθοδοι εκγερμανισμού τους. Το βιβλίο απευθύνεται σε εφήβους.
Εκδόσεις Πατάκη, €17,62.
# 3 Η Χάννα δεν κλείνει ποτέ τα μάτια
Η άγνωστη στους πολλούς ιστορία του Ιταλού πρόξενου Γκουέλφο Ζαµπόνι και του λοχαγού Λουτσίλλο Μέρτσι, οι οποίοι στη Θεσσαλονίκη του 1943 έσωσαν αρκετούς Εβραίους της Θεσσαλονίκης δίνοντάς τους πλαστά πιστοποιητικά ιταλικής καταγωγής προκειμένου να μπουν στο τρένο για την Αθήνα (και να συνεχίσουν από κει το ταξίδι τους για τη Ρώμη) και όχι σε εκείνο για την Πολωνία είναι η αφετηρία του βιβλίου του Ballerini Luigi (μετάφραση: Δήμητρα Δότση) που προτείνεται για παιδιά και εφήβους 12-15 ετών. Ο συγγραφέας ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη, έκανε έρευνα εκεί και στην Ιταλία και συμπεριέλαβε στην μυθοπλαστική αφήγησή του πραγματικά στοιχεία, από μαρτυρίες επιζώντων μέχρι αποσπάσματα από τις εκθέσεις των παιδιών του ιταλικού σχολείου Ουμπέρτο Πρίμο της Θεσσαλονίκης.
Η ιστορία της Χάννα και του Γιοσέφ, δύο δεκαπεντάχρονων παιδιών που ζουν στο γκέτο της Καλαµαριάς, γίνεται η αφορμή για να γνωρίσουν τα παιδιά, με κάποιο μελοδραματισμό είναι η αλήθεια, κάποιες πτυχές της ιστορίας της εκκαθάρισης της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης που «ιδρύθηκε πριν την ανακάλυψη της Αμερικής, αριθμούσε 60000 και δεν υπάρχει πια», όπως επιβεβαιώνει ο Πρόξενος Καστρούτσο, ο οποίος διαδέχθηκε τον Ζαμπόνι στο τέλος του βιβλίου, με το τηλεγράφημά του προς το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρώμης στις 11 Αυγούστου 1943.
Εκδόσεις Πατάκη, € 7,90.
# 4 Έρικα
Ακολουθώντας την αληθινή ιστορία της Έρικας ενός μωρού που πετάχτηκε έξω από το τρένο στο δρόμο για το στρατόπεδο συγκέντρωσης από τη μητέρα του για να σωθεί («Πηγαίνοντας προς το θάνατο η μητέρα μου με πέταξε πίσω στη ζωή»), το βιβλίο της Ruth Vander Zee (μετάφραση Μαρίζα Ντεκάστρο) μιλά για το Ολοκαύτωμα μέσω της απουσίας: με λίγα λόγια, συναίσθημα, παράθεση ιστορικών στοιχείων, και με τη βοήθεια της ατμοσφαιρικής ελλειπτικής εικονογράφησης του Roberto Innocenti. Για παιδιά από 9 χρονών.
Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, € 14,90.
# 5 Οφσάιντ
Το υπέροχο βιβλίο του Fabrizio Silei (μετάφραση: Ελένη Κατσαμά & Φίλιππος Μανδηλαράς) μας πάει στις αρχές του Τρίτου Ράιχ εστιάζοντας στην αληθινή ιστορία του Αυστριακού ποδοσφαιριστή – σταρ Ματίας Ζίντελαρ, του «Μότσαρντ του ποδοσφαίρου», ο οποίος, ενώ είχε συμβάλει καθοριστικά στη νίκη της Αυστρίας εναντίον της Γερμανίας στο φιλικό αγώνα του 1938 που επισφράγισε την προσάρτηση της πρώτης στη δεύτερη, αρνείται να χαιρετίσει ναζιστικά και γίνεται ήρωας εις διπλούν για όσους από τους Αυστριακούς δεν βρίσκουν άλλο τρόπο να αντιδράσουν. Ένας ήρωας που εντέλει πέφτει θύμα των Ναζί με την Εβραία σύντροφό του. Με ρετρό εικονογράφηση (του ταλαντούχου illustrator Maurizio Quarello) και μεγάλο μέγεθος, εξιτάρει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων εξίσου, ανασύροντας με ακρίβεια αρχειοθέτη μια στιγμή στο περιθώριο της επίσημης ιστορίας που δεν παύει να μας δίνει ένα διαχρονικό μάθημα.
Εκδόσεις Κόκκινο, € 14,83.
