Δεν ήταν επικεντρωμένη στις καθιερωμένες εκδηλώσεις θρησκευτικής μουσικής η φετινή προ-πασχαλινή περίοδος. Παράλληλα με το 3ο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής που διοργάνωσε η Εθνική Λυρική Σκηνή σε πολλούς χώρους της πρωτεύουσας αλλά και την κεντρική συναυλία με τα "Κατά Ματθαίον Πάθη" του Γ.Σ. Μπαχ που συνδιοργάνωσαν η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το τελευταίο πρότεινε στις 27 και 28/4 ένα "Σαββατοκύριακο των πνευστών", δίνοντας την ευκαιρία να απολαύσουμε πολλούς ξένους και Έλληνες σολίστ των ξύλινων και χάλκινων πνευστών σε σπάνια ακουόμενο ρεπερτόριο για τα συγκεκριμένα όργανα.
Την τιμητική τους είχαν μεταξύ άλλων οι εξαιρετικοί μουσικοί ξύλινων πνευστών της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, οι οποίοι -ως γνωστόν- εδώ και σειρά ετών προάγουν με συνέπεια και τη μουσική δωματίου για τα όργανα αυτά στο πλαίσιο συναυλιών υπό την αιγίδα του συνόλου σε διάφορα αθηναϊκά μουσεία.
Την 28/4 παρακολουθήσαμε στην "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου δύο θαυμάσια ρεσιτάλ που έδωσαν κορυφαίοι μουσικοί της πρώτης ορχήστρας της χώρας, αφενός ο Νίκος Νικόπουλος (νέο α’ φλάουτο) συνοδευόμενος από την κορυφαία αρπίστρια και σύζυγό του Γωγώ Ξαγαρά, αφετέρου τα αδέρφια Γιάννης και Αλέξανδρος Οικονόμου, κορυφαίοι στα όμποε και φαγκότα.
Το ρεσιτάλ των Νικόπουλου-Ξαγαρά ξεκίνησε με δύο κομμάτια από την "Ιστορία του τάνγκο" για φλάουτο και κιθάρα του Πιατσόλα, σε διασκευή -από τον Κάι Φέμανεν- για φλάουτο και άρπα. Η πτητικότητα και ευελιξία του ήχου του φλάουτου (αρκετά γοητευτικού στο "Café 1930") ικανοποίησαν, μολονότι είχε κανείς την εντύπωση ότι το φλάουτο δεν αποτελεί το ιδανικό όργανο -όπως το μπαντονεόν- για να αναδείξει τις ατμόσφαιρες της μουσικής του Αργεντίνου συνθέτη. Καμία αντίρρηση, αντιθέτως, για τα γαλλικά έργα της βραδιάς, την "Φαντασία για βιολί και άρπα" του Σαιν-Σανς και το "Entr’acte για φλάουτο και κιθάρα" του Ιμπέρ, κομμάτια των οποίων τα αρχικά γραμμένα για βιολί και κιθάρα μέρη προσάρμοσαν οι σολίστ για τα όργανά τους. Στον Σαιν-Σανς εντυπωσίασε η ελευθερία ανάπτυξης του μελωδικού υλικού και η πλαστικότητα με την οποία ο Νικόπουλος απέδωσε τις διακυμάνσεις ταχυτήτων ειδικά στο εκπληκτικό τελευταίο μέρος που ήχησε σαν αληθινή φαντασία. Στον Ιμπέρ ευχαρίστησε η απόδοση του ισπανικού χρώματος και η ευρύτερα ταξιδιάρικη διάθεση.
Αλλαγή πορείας με την απαιτητική "Σονάτα για φλάουτο και άρπα" του Αμερικανού Λόουελ Λήμπερμαν, έργο ερεθιστικό τόσο για τη διαφορετική αξιοποίηση της ηχητικής χροιάς του φλάουτου όσο και για τον ισότιμο ρόλο της άρπας, που ενίοτε εξέπεμπε εξωτικούς/ανατολίτικους ήχους. Οι δύο μουσικοί απέδωσαν εξαιρετικά την πιο αφηρημένη γραφή του έργου αλλά και την τεχνική και εκφραστική ιδιοτυπία του.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την "Μαγεμένη Αυγή πάνω στη ράγκα Τόντι", έργο για φλάουτο και άρπα του Ινδού Ραβί Σανκάρ που γράφηκε για το περίφημο δίδυμο των Ζαν-Πιερ Ραμπάλ και Λιλύ Λασκίν. Σε μια διαφορετική προσπάθεια ανάδειξης της έκτασης και των δυνατοτήτων του αυλού, ο συνδυασμός της εκμαυλιστικής του διάστασης με την ταυτόχρονη χρήση της άρπας σαν "ανατολίτικο" νυκτό όργανο δικαίωσαν την μυστικιστική/πνευματική διάσταση μιας σύνθεσης, που εξακολουθεί να ηχεί αρκετά σύγχρονη.
Πέρα από επιβεβαίωση του πόσο ιδανικά σμίγουν τα ηχοχρώματα φλάουτου και άρπας, το ρεσιτάλ πιστοποίησε την κοινή αντίληψη, αισθητική και δεξιοτεχνική σιγουριά δύο άξιων μουσικών.
Νικόπουλος και Ξαγαρά είχαν συμπράξει, δύο μήνες νωρίτερα (19/2), σε αίθουσα του ισογείου του κεντρικού κτηρίου του Μουσείου Μπενάκη, με άλλους εξαιρετικούς μουσικούς της ΚΟΑ, όπως τον εξάρχοντα βιολιστή Απόλλωνα Γραμματικόπουλο και τον τσελίστα Δημήτρη Τραυλό αλλά και την κορυφαία βιολίστα της Ορχήστρας της ΕΛΣ Αγγέλα Γιαννάκη, σε ένα πρόγραμμα με τίτλο "Με γαλλικό άρωμα". Αυτό περιελάμβανε έργα γαλλικής μουσικής δωματίου με φλάουτο, χαρίζοντας μιαν αντιπροσωπευτική εικόνα της σχετικής φιλολογίας του κινήματος του ιμπρεσιονισμού.
Η βραδιά άνοιξε με το "Κουϊντέτο για φλάουτο, τρίο εγχόρδων και άρπα" του Φρανσαίξ, το σπινθηροβόλο πνεύμα και η ελαφράδα του οποίου αποδόθηκαν έξοχα, με ωραίες εναλλαγές μεταξύ των μελωδικών αργών μερών και των παιχνιδιάρικων γρήγορων και προσεγμένες ηχοχρωματικές ισορροπίες μέσω των διακριτών φωνών των οργάνων. Ακολούθησε η τόσο πρωτότυπη "Σονάτα για φλάουτο, βιόλα και άρπα" του Ντεμπυσσύ, που ακροβατεί με απαράμιλλη γοητεία ανάμεσα στη μελαγχολία και την εξωστρέφεια. Τα 3 όργανα (με πρώτη τη βιόλα) ανέδειξαν σταδιακά την πληθώρα θεμάτων μέχρι το ανήσυχο κινητικό φινάλε, ενώ εντυπωσίασε το ποιητικό όσο και ρυθμικά ανεπίληπτο παίξιμο του Νικόπουλου. Στο επίκεντρο του προγράμματος βρέθηκε το περίφημο "Τραγούδι του Λίνου" για φλάουτο, τρίο εγχόρδων και άρπα του Ζολιβέ (συνθέτη με πολύτιμη εργογραφία για φλάουτο), μία ιδιότυπη ακολουθία θρήνων και άγριων χορών -επηρεασμένη από τον αρχαιοελληνικό μύθο του Λίνου αλλά και τον μόλις ολοκληρωθέντα Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- που επιχείρησε να αποδώσει με έναν ιδιότυπο εκφραστικό πρωτογονισμό αρχετυπικά συναισθήματα, όπως τον πόνο της απώλειας. Η όμορφη συναυλία έκλεισε με το "Κουϊντέτο για φλάουτο, τρίο εγχόρδων και άρπα" του Ρουσσέλ, μια ανάλαφρη προσπάθεια γεφύρωσης του ιμπρεσιονισμού με το νεοκλασικιστικό ύφος, στο οποίο ξεχώρισαν η πιο δωρική γραφή για το φλάουτο και η μεγάλη ένταση του φινάλε.
Η τεχνική και εκφραστική πληρότητα των εκτελέσεων όλων των έργων πρόδιδε διαρκώς όχι μόνο την ποιότητα των 5 μουσικών, αλλά και τη μακρά και γόνιμη εμπειρία τους στη μουσική δωματίου.
Στη γαλλική μουσική ήταν αποκλειστικά αφιερωμένο και το ρεσιτάλ των αδελφών Γιάννη και Αλεξάνδρου Οικονόμου στο Μέγαρο (28/4), τους οποίους συνόδευσε η πιανίστα Χριστίνα Παντελή. Ακούσθηκαν έργα γραμμένα για καθένα από τα δύο όργανα (όμποε – φαγκότο) και συνδυασμό τους.
Αρχικά προσφέρθηκε το σύντομο "Τερτσέτο για όμποε, φαγκότο και πιάνο" του Λαλλιέ, όπου θαύμασε κανείς την έξυπνη ως προς την προβολή των ηχοχρωματικών δυνατοτήτων των δύο οργάνων γραφή τόσο σολιστικά όσο και σε επίπεδο διαλόγου. Η τεχνική αρτιότητα και η μουσικότητα των αδελφών Οικονόμου και οι θαυμάσιες παρεμβάσεις της Παντελή, το καντάμπιλε παίξιμο όλων συνέβαλε στην ανάδειξη της διάχυτης στο έργο μελωδικότητας.
Ακολούθησε το "Κοντσερτίνο για φαγκότο και πιάνο" του Μπιτς, μια 7λεπτης διάρκειας σύνθεση, αυθεντικά γαλλική στην ατμοσφαιρική κομψότητά της, με μία καντέντσα στην οποία η δεξιοτεχνία υπηρετούσε διαρκώς την έκφραση. Η μαεστρία του Αλέξ. Οικονόμου, η ευφυία της Παντελή, το αέναης κινητικότητας παίξιμο αμφοτέρων απογείωσαν την ερμηνεία. Μια άλλη διάσταση της γαλλικής μουσικής, η πνευματώδης, έγινε ορατή στην "Σονατίνα-τάνγκο για φαγκότο και πιάνο" του Πιέρ-Μαξ Ντυμπουά. Το αιχμηρού χιούμορ έργο αποτέλεσε ευκαιρία να λάμψει η δεξιοτεχνική δεινότητα του Αλέξανδρου Οικονόμου (εκπληκτικής καθαρότητας φραστική παρά τη δαιμονιώδη ταχύτητα του παιξίματος!) αλλά και να γίνει αισθητή η ιδιαίτερη ηχοχρωματική παλέτα του ξύλινου αυτού πνευστού.
Η "Σονάτα για όμποε και πιάνο" του Πουλένκ, που δόθηκε εμβόλιμα, αποκάλυψε πάλι το εύρος των τεχνικών και εκφραστικών ευχερειών του Γιάννη Οικονόμου, που μας έχει συνηθίσει σε παρεμβάσεις μεγάλης νηφαλιότητας στα αναλόγια της ΚΟΑ. Υπό την για μία ακόμη φορά άρτια -και κυρίως υφολογικά ενημερωμένη!- συνοδεία της Παντελή, ο σολίστ χάρισε μία εξαιρετικά προσεγμένη και ισορροπημένη ερμηνεία, που φώτισε έξοχα την ιδιοτυπία διαθέσεων του έργου, την ελεγειακή μελωδικότητα του εναρκτήριου μέρους, την ειρωνεία του σύντομου σκέρτσου, τη στοχαστικότητα του φινάλε!
Ως αναψυκτική κατακλείδα λειτούργησε η απολαυστική ερμηνεία του ανάλαφρου "Τρίο για όμποε, φαγκότο και πιάνο" του Πουλένκ, έργου με κατά τόπους έντονες αναφορές στον Στραβίνσκυ, στο οποίο εντυπωσίασαν η εναλλαγή μοτσάρτιας ελαφράδας και γαλλικής φινέτσας, το αβίαστο πέρασμα της μελωδίας από το ένα όργανο στο άλλο, ο παιχνιδιάρικος χαρακτήρας του καταληκτικού ροντό, κυρίως όμως η ώσμωση των ήχων των οργάνων, αυτή των προσωπικοτήτων αλλά και ο ισόκυρος διάλογος μεταξύ των τριών μουσικών.
Την προηγουμένη (27/4), το "Σαββατοκύριακο των πνευστών" εγκαινιάσθηκε με ένα συναρπαστικό ρεσιτάλ του Ολλανδού Ματτάις Κούνε, του διαπρεπέστερου ίσως παγκοσμίως σολίστα του αυλού του Πανός, που ξανάδωσε ζωή σε ένα από τα αρχαιότερα -και όχι αποκλειστικά ελληνικό- μουσικά όργανα στην ιστορία. Πριν την έναρξη, σε μια άκρως διαφωτιστική συνομιλία επί σκηνής με τον Θανάση Αποστολόπουλο, ο Κούνε εξήγησε πώς λειτουργεί το -εν προκειμένω κουρδισμένο σε ντο μείζονα- όργανο με τους 29 σωλήνες/αυλούς από πλευράς τεχνικής, τη δυνατότητα διάπλασης του ήχου με αλλαγές σε δάχτυλα ή στη γωνία τρύπας φυσήματος, τη δυνατότητα χρωματισμών, διφωνιών αλλά και διακυμάνσεων δυναμικής.
Ο αυλός του Πανός υπήρξε μέχρι σήμερα γνωστός ουσιαστικά για τη βουκολική του διάσταση, κυρίως μέσα από τις ηχογραφήσεις του Ρουμάνου Γκεόργκε Ζαμφίρ, που έπαιζε σε παραδοσιακό ρουμάνικο όργανο. Ο 47χρονος Κούνε βάλθηκε να χτίσει ένα ρεπερτόριο ειδικά γραμμένο για το όργανο, παραγγέλνοντας έργα σε σύγχρονους συνθέτες. Μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει πάνω από 300 έργα σε διάφορους συνδυασμούς: σόλο, ντούο, τρίο, για σύνολα μουσικής δωματίου, με συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου, ακόμα και με ορχήστρα!
7 από αυτά και 2 διασκευές ακούσθηκαν κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ, στο οποίο τον συνόδευσε συχνά ο εξαίρετος Γάλλος σολίστ κρουστών Ραφαέλ Σιμόν. Την ευρεία ηχοχρωματική γκάμα του οργάνου ανέδειξαν τρία σύντομα ατμοσφαιρικά έργα γραμμένα για αυλό του Πανός σόλο, το -αρχικά γραμμένο για φλάουτο- "Faux-bourdon" του Ολλανδού Μάννεκε, το με απόηχους μοιρολογιού "Song for Life and Death" της Καλλιόπης Τσουπάκη και το "Syrinx 2.0" του Κύπριου Εύη Σαμμούτη, ένα εξαιρετικό κομμάτι μεγάλης τεχνικής δυσκολίας και υψηλής ποιότητας αντιστικτικής γραφή, με αναφορές στην πρωτότυπη "Σύριγγα" του Ντεμπυσσύ, όπου ενθουσίασαν οι περίτεχνοι χρωματισμοί και η …φωνητική συμμετοχή (μουρμούρισμα!) του σολίστ.
Στα υπόλοιπα έργα του προγράμματος συνέπραξε ο 41χρονος Σιμόν. Από πλευράς διασκευών, σε αυτήν της σύντομης "Badinerie" από την 2η Ορχηστρική Σουίτα του Γ.Σ. Μπαχ απόλαυσε κανείς έστω για λίγο τη δυνατότητα μπαρόκ παιξίματος του αυλού, ενώ σε αυτήν του "Άσματος ασμάτων" από την "Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν" του Μίκη Θεοδωράκη οι φωνητικές ποιότητες του παιξίματος του αυλού συνέβαλαν στη δημιουργία της κρίσιμης λυρικής ατμόσφαιρας.
Περισσότερο ερεθιστική υπήρξε η ακρόαση των πρωτότυπων έργων Γάλλων συνθετών που γράφτηκαν για το ντούο Κούνε/Σιμόν. Η ατμοσφαιρική "Μπαλάντα" του Σαμμύ αξιοποίησε ευρηματικά τη μαρίμπα, η μυστηριώδης "Σάμπα" του Ιταλο-Γάλλου Αντινιάνι εξερεύνησε τα ηχητικά όρια του αυλού και πλήθους κρουστών, το ρυθμικά πιο σφριγηλό "Groove du hameau" του Σεζουρνέ τους ήχους του βιμπράφωνου και του φυσήματος σε μπουκάλι από κρουστό, οι "Αναλογίες" του Υντρύ τη χρήση ενός αφρικανικού ντραμ μεγέθους κιουπιού. Περιλαμβανομένου του εκτός προγράμματος κομματιού του Κριστιάν Ανρύ, το ρεσιτάλ αποτέλεσε ένα άκρως σαγηνευτικό καλειδοσκόπιο μαγικών ήχων!
Στο "Σαββατοκύριακο των πνευστών" τιμήθηκαν όμως και τα χάλκινα πνευστά, όπως η τρομπέτα και η αρκετά άγνωστη τούμπα, με ρεσιτάλ δύο σπουδαίων σολίστ, του τόσο ταλαντούχου Γερμανού Ζίμον Χέφελε και του έμπειρου Νορβηγού Ώυστην Μπάαντσβικ αντίστοιχα, τα οποία, δυστυχώς, δεν καταφέραμε να παρακολουθήσουμε.
Δεν συνέβη όμως το ίδιο με μία απροσδόκητη συναυλία ενός ανοιχτού συνόλου …κόρνων, του "Keras Horn Ensemble", η οποία δόθηκε στις 11/3 στο Αμφιθέατρο του "Πολεμικού Μουσείου". Η γέννησή του προέκυψε με πρωτοβουλία του κορυφαίου κορνίστα της ΚΟΑ Κώστα Σίσκου μετά από αρκετά χρόνια δημιουργικής εκμετάλλευσης των καλοκαιρινών διακοπών από κοινού με συναδέλφους -μαθητές και φίλους του- στο πλαίσιο συναυλιών μεγάλων συνόλων κόρνου. Με αυτή την αφορμή αλλά και την ευρύτερη εκπαιδευτική δραστηριότητα του Σίσκου, προέκυψαν έργα-παραγγελίες σε Έλληνες συνθέτες αλλά και μεταγραφές γνωστών ελληνικών έργων, που απάρτισαν το πρόγραμμα.
Τους 13 κορνίστες του συνόλου (μεταξύ των οποίων και οι καταξιωμένοι Χρήστος Σαλβάνος, Άγγελος Σιωράς και Μαρία Φωτιά) πλαισίωσαν εν προκειμένω δύο ακόμη εκλεκτοί μουσικοί της ΚΟΑ, ο τρομπονίστας Ανδρέας-Ρολάνδος Θεοδώρου και ο κρουστός Δημήτρης Δεσύλλας.
Ο συντονισμός των μουσικών, η άψογη ορθοτονία και η μελωδικότητα του παιξίματός τους συνέβαλαν στην επιτυχημένη απόδοση των μεταγραφών -από την Φωτιά- δημοφιλών κομματιών, όπως ο "Ηπειρώτικος Χορός" του Σκαλκώτα, το "Θαλασσάκι" του Τενίδη και το "Χάρτινο το φεγγαράκι" του Χατζιδάκι, που άνοιξαν τη βραδιά.
Ακολούθησε μία σειρά σχετικά σύντομων έργων σύγχρονων Ελλήνων συνθετών, τα οποία κέντρισαν το ενδιαφέρον για την πρωτοτυπία της γραφής και την ευφάνταστη ενορχήστρωση, που αξιοποιεί διακριτά τις ηχοχρωματικές ιδιαιτερότητες του κόρνου. Οι μελωδικές δυνατότητές του αναδείχθηκαν με κυμαινόμενη επιτυχία. Στο τρυφερό "Στίλβον και εύηχον" του Γιώργου Κοντογιώργου την προσοχή τράβηξαν οι απόηχοι από τα Βαλκάνια αλλά και το μπαλέτο "Ρωμαίος και Ιουλιέττα" του Προκόφιεφ, ενώ στα δύο μέρη της καλογραμμένης, μπελ-καντίστικης "Ιταλικής Σουίτας" του Βαγγέλη Κοκκόρη η πιο πρωτότυπη αξιοποίηση των κρουστών σε σύγκριση με τα κόρνα. Οι "Onde pensierose" του εγκατεστημένου στην Ελλάδα Λάουρο Ταορμίνα, ένα νοσταλγικό βαλς, ήλθαν σε αντίστιξη με το "Memories should never die" του Γιώργου Σιωρά και την εντυπωσιακή εισαγωγή με στοιχεία τζαζ και λάτιν, όπου καθοριστική υπήρξε η συμβολή των Θεοδώρου και Δεσύλλα. Η ερωτική νεο-ρομαντική μπαλάντα "Our Song" του Χρίστου Παπαγεωργίου με τις ορατές επιρροές του Ραχμάνινοφ ευχαρίστησε περισσότερο από τη μεταγραφή του "Έρωτα" από το μπαλέτο "Δράκουλας" του Γιώργου Κουμεντάκη.
Τις πιο ισχυρές εντυπώσεις άφησαν, κατά την άποψή μας, τρεις 6λεπτης περίπου διάρκειας συνθέσεις: το "Introduction to a musical comedy" του Όσβαλντ Αμιράλη, ένα φιλόδοξο έργο με ενδιαφέρουσες κλιμακώσεις δυναμικής, το "Invocation 715" του Σάββα Τσιλιγκιρίδη, λόγω του όμορφου σμιξίματος ηρωικών, ατμοσφαιρικών και παραδοσιακών θεμάτων και της υποδειγματικής χρήσης των κρουστών, κυρίως όμως η θαυμάσια "Επιστροφή" της Μαρίας Δελλή, στην οποία εντυπωσίασε το συναίσθημα και η θεατρικότητα της γραφής μέσα από το ωραίο χτίσιμο των μελωδικών φράσεων των κόρνων.
Συνολικά, μια εξόχως ενδιαφέρουσα βραδιά που κατέδειξε τη σημασία της συνεχούς "καλλιέργειας" της μουσικής για το κόρνο και μια αξιέπαινη προσπάθεια που αξίζει να τύχει ενθάρρυνσης και συνέχειας…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από το ρεσιτάλ του φλαουτίστα Νίκου Νικόπουλου και της αρπίστριας Γωγώς Ξαγαρά στο πλαίσιο του φεστιβάλ "Το Σαββατοκύριακο των Πνευστών" ("Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 28/4) © Χάρης Ακριβιάδης
