Να γιατί οι ξεναγήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών γίνονται αμέσως sold out

Πού θα έβρισκες τους επιστήμονες να παρατηρούν το σύμπαν στην αρχαιότητα αλλά και σήμερα; Πώς μαθαίναμε την ώρα τον περασμένο αιώνα; Και τι σχέση μπορεί να έχουν με αυτά οι αρχιτέκτονες Χάνσεν και Τσίλερ; Το Κέντρο Επισκεπτών του Αστεροσκοπείου στο Θησείο μας υποδέχεται με ενδιαφέρουσες απαντήσεις και άπαιχτη θέα από την πόλη μέχρι τ' άστρα...

Κάτω από το χειμωνιάτικο ήλιο δεν έχω καλύτερη βόλτα από μια αργόσυρτη διαδρομή στην τριπλέτα των λόφων δυτικά της Ακρόπολης. Από του Φιλοπάππου στην Πνύκα, το βλέμμα­ γλιστρά μια προς τη θάλασσα, μια προς τον Παρθενώνα. Φτάνοντας όμως στο λόφο Νυμφών, η περίφραξη του Εθνικού Αστεροσκοπείου σαν να άφηνε ημιτελή την εμπειρία. Αρχές Δεκεμβρίου όμως η πόρτα του άνοιξε, όχι το πρωί, αλλά μέσα στη νύχτα, με τη μυρωδιά από το νοτισμένο χώμα και το ρυθμικό τραγούδι του γκιώνη να μας οδηγεί σε μια περιδιάβαση ανέλπιστα εξοχική…
«Οι συμμετοχές για τις ξεναγήσεις συμπληρώθηκαν μέσα σε 2-3 ημέρες», μου ανέφεραν οι αρμόδιοι αστρονόμοι Αναστασία-Φιόρη Μεταλληνού και Χρήστος Παπαδημητρίου και κάθε βραδιά 120 Αθηναίοι κάθε ηλικίας έρχονταν για να χαζέψουν τα παλιότερα τηλεσκόπια στην Ελλάδα, να ρωτήσουν, να στρέψουν το βλέμμα στον ουράνιο θόλο. Αν έχεις βρεθεί στο Κέντρο Επισκεπτών του αστεροσκοπείου στην Πεντέλη, θα έχεις πάρει μια ιντριγκαδόρικη πρώτη γεύση. Στο Θησείο όμως ο γεωαστροφυσικός περίπατος αποδείχτηκε ταξίδι μοναδικό στην ιστορία της ελληνικής αστρονομίας, με φόντο επιστημονικό εξοπλισμό εποχής, αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα, ακόμη και αρχαιότητες.

Το ραντεβού ήταν στον περίβολο του πέτρινου κτιρίου διοίκησης. «Είναι έργο του Τσίλερ του 1896 και υπήρξε παλιότερα κατοικία του εκάστοτε διευθυντή», διευκρίνισε η Αναστασία-Φιόρη Μεταλληνού, κερδίζοντας αμέσως τα ζωηρά σχόλια της ομήγυρης. Ποιος δεν θα ήθελε να μένει σε τέτοια θέση… Ανηφορίζοντας προς το πρώτο κτίριο του αστεροσκοπείου, το μονοπάτι μάς έφερε μπροστά σε αρχαίους επιτύμβιους κιονίσκους (από το ελληνιστικό νεκροταφείο της περιοχής) και στα χνάρια του ιερού των Νυμφών του 6ου αιώνα π.Χ. Η αρχαία επιγραφή στα βράχια υποδεικνύει τη θέση του, ενώ στον αποθέτη (κάτω από το έδαφος) οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν 1.800 ειδώλια!
Φτάνοντας εδώ, βέβαια, τα φλας κερδίζει μεμιάς το εμβληματικό κτίριο Σίνα, με τη σταυροειδή μορφή του προσανατολισμένη με βάση τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Φτιαγμένο από ασβεστόλιθο και μάρμαρα Υμηττού και Πεντέλης, σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν με στοιχεία βυζαντινού και νεοκλασικού ρυθμού. «Μέχρι το 1942 η ακριβής ώρα μεταδίδετο καθ’ εκάστην μεσημβρίαν υπό του Αστεροσκοπείου διά σφαίρας υψουμένης εις το άνδηρο του θόλου του κτιρίου Σίνα», έγραφε ο πάλαι ποτέ διευθυντής Σταύρος Πλακίδης.

Το σήμα έπαιρναν οι εκκλησίες και το μετέδιδαν με κωδωνοκρουσίες στην πόλη. Μέσα στο χάλκινο θόλο του το παμπάλαιο διοπτρικό τηλεσκόπιο­ Ploessl, με τη βοήθεια του οποίου ο Γερμανός αστρονόμος Γιόχαν Φρίντριχ Γιούλιους Σμιτ σχεδίασε τον πλέον ακριβή χάρτη της Σελήνης του 19ου αιώνα απεικονίζοντας πάνω από 32.000 λεπτομέρειες: κρατήρες, βουνά, χαράδρες! Ένα αντίγραφο εποχής φιγουράρει στα ενδότερα, στις ψηλοτάβανες σάλες του Μουσείου Γεωαστροφυσικής με τις περίτεχνες γλυπτές και ζωγραφικές διακοσμήσεις, που φιλοξενούν μια εντυπωσιακή συλλογή επιστημονικών οργάνων – νεφοσκόπια, χρονογράφους, θεοδόλιχους, το αστρονομικό εκκρεμές τoυ Μπερτού και άλλα όργανα που ήρθαν στην Αθήνα­ το 1846. Τα πιο θερμά πηγαδάκια βέβαια στήνονταν γύρω από τα τηλεσκόπια, καθώς κοιτάζαμε την Ακρόπολη από τις διόπτρες τους κι ενώ ακούγαμε σε τι χρησίμευε το μεσημβρινό τηλεσκόπιο Starke-Fraunhofer. Ακόμη πιο εντυπωσιακό αποδείχτηκε το 16 εκατοστών μεσημβρινό τηλεσκόπιο Συγγρού στο παρακείμενο κτίριο του Τσίλερ. Αγορασμένο στα 1896, χρησιμοποιήθηκε επί δεκαετίες για τη μέτρηση του χρόνου. Το ανάκλιντρο στα πόδια του δεν φιγουράρει εκεί τυχαία. Η μέτρηση του χρόνου, μία από τις πρώτες υπηρεσίες του Αστεροσκοπείου, υπήρξε ιδιαίτερα σύνθετη και δύσκολη ­διαδικασία.

Κι εκεί που αναρωτιόμασταν πόσο καλύτερη να γίνει η βραδιά, η περιήγηση συνεχίστηκε ανηφορικά για την Πνύκα και το διοπτρικό τηλεσκόπιο Δωρίδη, στα μέρη όπου ο Μέτωνας είχε στήσει στην αρχαιότητα το ηλιοτρόπιό του. Στην πρόσφατα ανακαινισμένη σάλα με τις ζεστές ξύλινες επενδύσεις ο Χρήστος Παπαδημητρίου μας μίλησε για το μεγαλύτερο (μέχρι το 1959) τηλεσκόπιο της χώρας, που υπήρξε εργαλείο έρευνας για γενιές Ελλήνων αστρονόμων, για το πόσο μακριά ταξιδεύει το βλέμμα μας («εκατομμύρια έτη φωτός ακόμη και σε αυτόν τον ουρανό που είναι τόσο φωτεινός»), για τον περίφημο Gautier, τον κατασκευαστή του με την πρωτοποριακή δραστηριότητα και το άδοξο επαγγελματικό τέλος. Ο βροχερός καιρός εκείνο το βράδυ δεν επέτρεψε την παρατήρηση. Λες να μας κάνει τη χάρη στις επόμενες ξεναγήσεις; - υπάρχουν προγραμματισμένες περιηγήσεις για τις 30-31/1, τις 4/2 αλλά και για πιο μετά, σχεδόν κάθε εβδομάδα. Έχουμε ραντεβού με τον... Δία και τους δορυφόρους του.